ضدواقعه برای نظم نوین در خاورمیانه

گروه بین‌الملل- در تازه‌ترین تحولات صورت گرفته در دهمین روز جنگ غزه، به واسطه شدت حملات اسرائیل به نوار غزه تا عصر روز دوشنبه بیش از ۲۷۵۰ نفر شهید و ۹۷۰۰ نفر نیز مجروح شده‌اند.
در همین رابطه و در حالی که اسرائیل مدعی شده در حال آماده شدن برای حمله زمینی به نوار غزه است، جو بایدن رییس‌جمهوری ایالات‌متحده در مصاحبه‌ای با شبکه CBS گفته که اشغال دوباره غزه توسط اسرائیل بزرگ‌ترین اشتباه است.
همزمان با این موضوع، آنتونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا که به منطقه سفر کرده است در واکنش به طرح صهیونیست‌ها به منظور انتقال بیش از یک میلیون نفر از ساکنان شمال غزه به سمت مناطق جنوبی طی گفت‌و‌گویی که در قاهره داشته، اعلام کرده: من مستقیما از محمود عباس رییس تشکیلات خودگردان فلسطین و تقریبا همه رهبران دیگری که در منطقه با آنها صحبت کردم شنیده‌ام که این ایده محکوم به شکست است، بنابراین ما از آن حمایت نمی‌کنیم.
وی افزود: معتقدیم مردم باید بتوانند در غزه، خانه خود بمانند. اما همچنین می‌خواهیم مطمئن شویم که آنها از محدوده خطر خارج شده‌اند و کمک‌های لازم را دریافت می‌کنند.
از سوی دیگر در حالی که موضوع آتش‌بس و بازگشایی موقت گذرگاه رفح نیز از سوی اسرائیل تکذیب شده است، جوزف بورل مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا روز گذشته در پیامی در شبکه اجتماعی ایکس (توئیتر) نوشت: حمایت کامل خود را از بیانیه دبیرکل سازمان ملل متحد درباره وضعیت غزه اعلام می‌کنم. دسترسی بدون مانع سازمان ملل به غزه برای ارسال کمک‌های بشردوستانه، از جمله آب و تدارکات ضروری باید اعطا شود. وی با بیان اینکه اسرا باید فورا بدون قید و شرط آزاد شوند، افزود: رنج انسانی نمی‌تواند ابزار معامله باشد.
تل‌آویو خواهان ورود به جنگ فرسایشی نیست
در همین رابطه و با توجه به سرعت تحولات در غزه و ابراز نگرانی‌های گسترده از خطر گسترش جنگ و درگیری به سایر نقاط منطقه، دکتر مهدی مطهرنیا استاد علوم سیاسی و آینده‌پژوه در گفت‌و‌گو با «جهان‌صنعت» درخصوص ارزیابی خود از وضعیت کنونی و تحولات میدانی جنگ غزه توضیح می‌دهد: آنچه مسجل است این جنگ براساس سنت رفتار نظامی اسرائیل طولانی نخواهد بود. تجربه نشان داده اسرائیلی‌ها براساس دکترین نظامی خود وارد جنگ فرسایشی نمی‌شوند که این گزاره در جنگ‌های سابق این رژیم نمایان است. به عبارت دیگر نام عملیات مشت آهنین در برابر عملیات طوفان الاقصی نمایانگر نوعی تحرک معنادار از سوی آنهاست. هم‌اکنون آنها در حال بمباران غزه هستند و تمام زیرساخت‌های منطقه مورد هجوم قرار گرفته است. بنابراین می‌توان گفت در هر دوره‌ای که اسرائیل با نیروهای مقاومت درگیر شده، موضوع بازگشت به نقطه صفر برای تل‌آویو از جمله موارد اساسی بوده است.
لازم است تاکید کنم ماجرای غزه با ماجرای کرانه باختری یکسان نیست. غزه منطقه محدودشده‌ای از جغرافیاست که بیشترین تراکم جمعیتی و کمترین آورده جغرافیایی را برای ساکنانش دارد. به عبارت دیگر غزه برخلاف آنچه در کرانه باختری است، زمین‌های مورد علاقه اسرائیلی‌ها نیست، زیرا کرانه باختری با داشتن زمین‌های حاصلخیز و امکانات جغرافیایی بیشتر مورد توجه اسرائیل بوده و به همین دلیل هم بود که آریل شارون نخست‌وزیر تندروی اسرائیل غزه را به واسطه هزینه‌های بالای آن برای تل‌آویو ترک کرد.
موضع آمریکا در قبال جنگ غزه
مطهرنیا در پاسخ به این نکته که از یکسو آمریکایی‌ها اعلام کرده‌اند از طرح خروج مردم غزه حمایت نکرده و بایدن نیز می‌گوید ورود زمینی اسرائیل به نوار غزه بزرگ‌ترین اشتباه است، اما در سوی مقابل شاهد اعزام ناوهای جنگی و کمک‌های تسلیحاتی آمریکا به اسرائیل هستیم، می‌گوید: در قضیه اعزام ناو به منطقه از سوی آمریکایی‌ها و اعلام آنها مبنی بر عدم حمله چند نکته وجود دارد. آمریکایی‌ها برای حمله به منطقه نیامده‌اند بلکه برای حمایت از اسرائیل آمده‌اند، لذا در زمانی که هجمه بالا و جبهه‌های جدیدتری از درگیری با اسرائیل شکل بگیرد، آنگاه است که باید رفتار و اقدام آمریکا را مشاهده کرد.
در عین حال ورود ناوگان نظامی آمریکا به مدیترانه روی کنش‌ها نیز تاثیر می‌گذارد. روز دوشنبه گفته شد که مصر، اسرائیل و آمریکا برای بازگشایی موقت گذرگاه رفح به توافق رسیده‌اند، در حالی که همزمان اسرائیل با وجود این خبر در حال بمباران غزه بود. حال اینکه در حوزه رسانه‌ای و عملیات جنگ روانی منابع گوناگون مانند منابع امنیتی مصری توافق آتش‌بس را اعلام می‌کنند ولی در همان حال شاهد حجم وسیع بمباران غزه هستیم، نمی‌توانیم چنین اخباری را جدی بگیریم. بنابراین اخباری مبنی بر اینکه آمریکایی‌ها اعلام می‌کنند ما برای جنگ منطقه نیامده‌ایم را نیز نمی‌توانیم جدی بگیریم.
در واقع آمریکایی‌ها به دنبال این هستند که نشان دهند جهت محدود‌سازی درگیری‌ها به منطقه آمده‌اند؛ موضوعی که از زبان بایدن نیز شنیده می‌شود، اما در عمل آمدن ناوهای آمریکایی، پیام آمریکا به ایران و حزب‌الله لبنان بوده که واشنگتن برای حمایت از اسرائیل وارد عمل شده است. به این ترتیب شاهد ایجاد فضایی هستیم که مرزهای غیر‌شفافی میان سیاست‌های اعلامی و اعمالی را نشان می‌دهد؛ امری که در حوزه جنگ نیز بیشتر خود را نمایان می‌کند. لذا برای یک جمع‌بندی کوتاه لازم است خاطرنشان کنم، غزه هدف جغرافیایی اصلی اسرائیل نیست. آنچه تل‌آویو دنبال می‌کند از بین بردن و بیرون کردن حماس از غزه به عنوان یک قدرت نزدیک به ایران و ضداسرائیلی است. لذا در جغرافیای مورد نظر اگر حمله‌ای صورت می‌گیرد، کمتر جاذبه‌های سرزمین‌گشایی دارد. به همین دلیل همان‌طور که عنوان کردم، آمریکایی‌ها تلاش می‌کنند تا اجازه ندهند شعاع جنگ از میان اسرائیل و حماس گسترش یابد، همانگونه که در عین حال نمی‌خواهند هجمه‌های وسیعی بر علیه یکی از مهم‌ترین شرکای خود در سطح بین‌المللی را نیز شاهد باشند.
این استاد علوم سیاسی در پاسخ به این سوال که تا چه حد امکان گسترش دامنه جنگ و درگیر شدن ایران با چنین موضوعی وجود دارد، تشریح می‌کند: در نخستین ساعات عملیات طوفان الاقصی که پیش از آن نیز احتمال آن را در محافلی بیان کرده بودم، توضیح دادم که هفتم اکتبر ۲۰۲۳ چیزی شبیه به ۱۱ سپتامبر است. ۱۱ سپتامبر ایجاد شد تا نظم جدید بین‌المللی شکل گرفته و نقطه عزیمتی برای شکل دادن به نظم نوین جهانی بود که اکنون در آخر کارش قرار دارد. به همین دلیل نیاز است در مهم‌ترین آوردگاه منطقه‌ای جهان یعنی خاورمیانه نظم جدیدی را کلیدی بزنند.
این نظم جدید نیازمند یک بهانه بسیار معنادار برای افکار عمومی در جهت فشار آوردن به طرف‌های مقاوم در برابر چنین نظم جدیدی است. لذا ۷ اکتبر به مثابه ۱۱ سپتامبر به تعبیری ضدواقعه است. به این معنا که واقعه‌ای قابل پیش‌بینی و جلوگیری از جانب اسرائیل بود، اما تل‌آویو به باور من تعمدا با سیاست نتانیاهو و فشارهایی که در عرصه داخلی احساس می‌کرد، مسیر حرکت آن را باز گذاشت.
در نتیجه بعد از موفقیت حماس و اینکه رسانه‌های جهان چنین موضوعی را برجسته کرده و به نمایش گذاشتند، اسرائیل سعی کرده از این قضیه بهره‌برداری کند تا در قالب یک وحدت عملیاتی در اسرائیل به هم پاشیده، حماس را مورد حمله قرار دهد و در عین حال زمینه‌ مطرح شدن حامیان اصلی حماس را نیز برجسته کند.
بنابراین همان‌طور که گفتم ۷ اکتبر یک ضدواقعه است که با وجود آنچه امکان دارد از منظر میدانی به صورت موقت پایان یابد، اما نتایج و پیامدهای بالای منطقه‌ای نسبت به سایر درگیری‌ها مانند جنگ ۳۳ روزه را در خود مستتر دارد. امروز قدرت‌های اروپایی مانند انگلیس، فرانسه و آلمان همراه آمریکا به صورت واضح و آشکار ایران را در ارتباط با این مساله تهدید کرده و در عین حال حمایت‌های تسلیحاتی خود را به اسرائیل آشکارا اعلام می‌کنند. من در سال ۱۳۹۲ یعنی ۱۰ سال قبل بارها اعلام کرده بودم که جبهه موافقت در برابر جبهه مقاومت در دهه پیش رو شکل می‌گیرد. حال امروز شاهد هستیم که جبهه موافقت در مقابل جبهه مقاومت چهره خود را به صورت آشکار به نمایش گذاشته است.
از ارزیابی تا ارزشیابی
مطهرنیا در پاسخ به این سوال که عملیات طوفان الاقصی بسیاری از معادلات مانند مساله عادی‌سازی روابط میان عربستان و اسرائیل را به هم ریخته و در چنین شرایطی دورنمای تحولات منطقه به چه صورتی رقم خواهد خورد، می‌گوید: اینکه بگوییم مساله صلح ابراهیم و نزدیکی کشورهای عربی به تل‌آویو تمام شده، موضوع تقلیل‌گرایانه نسبت به واقعیت‌های میدانی و سیاست‌های جاری است.
امروز ۵ کشور عربی از جمله امارات در پایتخت اسرائیل سفارتخانه داشته و بالاترین روابط اقتصادی را با این رژیم شکل داده‌اند. شهروندان اسرائیل نیز در کشورهای عربی به راحتی در حال رفت‌وآمد بوده و آسمان عربستان نیز به روی هواپیماهای اسرائیلی باز است. اگرچه محتاطانه ولی نزدیک شدن عربستان به تل‌آویو است که موجب می‌شود سایر کشورهای عربی نیز نزدیکی خود را با اسرائیل به نمایش بگذارند. حال شما می‌دانید که حدود دو دهه قبل کوچک‌ترین ملاقات سران کشورهای اسلامی یا حتی رده‌های پایین رسمی و غیر‌رسمی شهروندان عربی و اسلامی با اسرائیل یک امر بسیار ناپسند و با واکنش‌های تند همراه می‌شد.
لذا اینکه بگوییم اتفاقات اخیر باعث می‌شود مساله اعراب و اسرائیل از متن به حاشیه رفته و اختلال در حرکت عادی‌سازی روابط به وجود بیاید، تحلیل‌هایی است که بیشتر براساس توجیه سیاسی شکل می‌گیرد تا تحلیل سیاسی. بالطبع باید بدانیم از این پس شاهد اصطکاک بیشتر اسرائیل، آمریکا و کشورهای غربی حامی اسرائیل در لابی بزرگ اقتصاد جهانی علیه تهران خواهیم بود.
در این میان هرچند آمریکا اعلام می‌کند شواهدی دال بر حمایت ایران از حماس در حمله اخیر نداشته‌ایم و مسوولان کشور نیز ضمن اعلام حمایت از حماس تاکید کرده‌اند که در عملیات طوفان الاقصی نیروهای حماس بودند که اقدام به انجام عملیات کرده‌اند، اما باید توجه داشت که آمریکا به این دلیل چنین موضوعی را اعلام می‌کند که قصد دارد مانع از گسترش شعاع جنگ و درگیری در منطقه شود. امری که با سیاست آمریکا سازگار نیست و اگر اتفاق بیفتد هزینه‌های اصلی آن را نه تل‌آویو بلکه واشنگتن باید پرداخت کند. از طرف دیگر مشاهده می‌کنید که بسیاری از کشورهای عربی از جمله مصر، اردن، کویت و از همه مهم‌تر عربستان، موضعی محافظه‌کارانه اتخاذ کرده‌اند. اگرچه مواضع اعلامی آنها متوجه حمایت محافظه‌کارانه از فلسطین در ادبیات است، اما در عمل آنچه صورت می‌گیرد نشان‌دهنده نزدیکی این کشورها به تل‌آویو نسبت به گذشته است. لذا در شرایط کنونی موضوع را می‌توان ارزیابی کرد و در آینده باید از منظر تحلیلی واقعه را مورد بررسی قرار داد. ارزشیابی نیز در پایان کار صورت خواهد گرفت. یعنی در ارزشیابی باید نتایج و پیامدهای این معنا را مدنظر قرار داد که آن نیز منوط به صبر کردن و رصد تحولات آتی درخصوص اتفاقات صورت
گرفته است.