ضرورت انقباض شدید پولی

مرتضی ایمانی‌راد*- با لغو تمامی معافیت‌های هشت کشور، درآمدهای نفتی ایران به شدت کاهش می‌یابد، عرضه ارز در کشور به میزان قابل ملاحظه‌ای کاهش می‌یابد و قیمت ارز به راحتی مرزهای ۱۵ هزار تومان را می‌شکند و احتمال اینکه دوباره بازار ارز گرفتار التهاب و نوسانات شدید شود وجود دارد.
از طرف دیگر کسری بودجه شدیدی گریبان دولت را می‌گیرد و دولت هم چاره‌ای ندارد جز اینکه از بانک مرکزی قرض بگیرد. همین استقراض که با فرض شما بسیار زیاد هم خواهد بود منجر به تورم در کشور می‌شود و روندهایی در اقتصاد کشور حاکم می‌شود که کنترل آن بسیار سخت خواهد بود. البته باید یک نکته را هم در نظر گرفت که ایران می‌تواند از مجاری دیگر اقدام به صادرات نفت خود کند بنابراین می‌تواند اثر لغو معافیت‌ها را تا‌حدودی کم کند، ولی در هر حال بروز مشکلات جدی در اقتصاد ایران اجتناب‌ناپذیر خواهد شد. با لغو تمامی معافیت‌های نفتی، صادرات نفت ایران از حدود ۱/۱ میلیون بشکه در روز به نیم‌میلیون بشکه کاهش می‌یابد که با قیمت‌های فعلی نفت و با در نظر گرفتن تخفیفی که ایران مجبور است بدهد، به زحمت به ۱۰ میلیارد دلار می‌رسد که این مقدار حتی واردات کالاهای ضروری را هم نمی‌تواند پوشش دهد. این کاهش صادرات نفت به اضافه مشکل ایران در دسترسی و انتقال وجوه ناشی از صادرات نفت می‌تواند یک بحران جدی در بازار ارز ایجاد کند. به عبارت دیگر جهش قیمت دلار و سپس جهش قیمت کالاها و سایر بخش‌ها اجتناب‌ناپذیر خواهد شد.
بازار نفت در شرایط فعلی دو ویژگی دارد؛ اول اینکه مازاد تقاضا یا مازاد عرضه در بازارهای جهانی وجود ندارد بنابراین چون قیمت‌ها هم در مقایسه تاریخی در سطح متعادلی قرار گرفته‌اند، کشش‌پذیری قیمت نفت بسیار بالا رفته است. این کشش‌پذیری بالا نفت را نسبت به عوامل اثرگذار بر قیمت حساس کرده است. به همین دلیل است که به صفر رساندن صادرات نفت ایران هزینه بالایی برای آمریکا دارد. اگر قیمت‌های نفت را در چند ماه گذشته نگاه کنید، با هر خبر مرتبط قیمت نفت به شدت نوسانی شده است. با لغو معافیت‌ها، آمریکا تعداد زیادی از کشورها را به کمپ مخالف خود و موافق ایران می‌راند. راه‌های ایران برای صادرات نفت را هم نباید نادیده گرفت. همه این مسائل را در نظر بگیریم، صفر شدن صادرات نفت ایران فرضی غیرمعقول است.
حتما بخشی از درآمدهای حاصله از صادرات نفت خام در شرایط فعلی در اختیار بانک مرکزی است. بدیهی است که وقتی صادرات نفت افت شدید داشته باشد به همان نسبت وصولی‌ها هم کاهش می‌یابد و اقتصاد ایران در شرایط کمبود ارزی شدیدتری قرار خواهد گرفت. اگر هم قبول داشته باشیم که عملا درآمدهای ارزی حاصل از صادرات نفت اصلا به کشور وارد نمی‌شود یا در اختیار بانک مرکزی قرار نمی‌گیرد، آن‌وقت باید پاسخ این سوال‌ها را بدهیم که بانک مرکزی از کجا ارز می‌آورد تا بازار را شارژ کند و کالاهای اساسی که به میزان بالایی در سال ۹۷ وارد کشور شد از کدام ارز تامین شده است؟ و بنابراین با لغو معافیت‌ها بازار ارز دچار التهاب خواهد شد و بانک مرکزی هم کنترل‌های خود را بیشتر خواهد کرد.
در این شرایط سیاستگذار لازم است بسیار جدی‌تر به مسائل اقتصادی بپردازد و پیش‌بینی می‌شود که انقباض شدید پولی از طریق کنترل‌های در اختیار بانک مرکزی، مستقر شود. اینجا ممکن است حساب‌های پس‌انداز نیز به نوعی کنترل شود. در هر حال بالا رفتن نرخ تورم تا ۵۰ درصد هم قابل پیش‌بینی است.
اول اینکه دولت آمریکا از لغو تمامی معافیت‌ها نفعی نخواهد برد و ممکن است کمپ ایران را تقویت کند. دوم فرض می‌گیریم که ایران با لغو معافیت‌ها نتواند نفت خود را صادر کند که به نظرم این فرض هم خیلی معقول به نظر نمی‌رسد. در هر حال کانال‌های صادرات نفت و دور زدن تحریم‌ها باز شده و بنابراین نفت ایران تحت هیچ عنوان به صفر نمی‌رسد‌ ولی تحت این فروض نیز همچنان با افزایش نرخ تورم و بالا رفتن نرخ ارز مواجه خواهیم بود.
*اقتصاددان