ضرورت برندسازی برای صادرات محصولات کشاورزی

در تاریخ ۷ شهریور مقاله‌ای با موضوع «ضرورت برندسازی برای صادرات محصولات کشاورزی» در این صفحه به چاپ رسید که ادامه این مطلب از نظر خوانندگان می‌گذرد‌.
بخش چهارم:
سبقت آمریکا از ایران در تولید پسته
در حال حاضر، آمریکا از لحاظ کمیت تولید پسته از ایران سبقت گرفته، این در حالی است که ناهماهنگی بین دستگاه‌ها و شرایط بداقلیمی استان‌ها سبب کاهش تولید سطح زیر کشت باغات پسته شده است اگرچه از لحاظ کیفیت پسته، ایران حرف اول را در دنیا می‌زند‌‌. اما با این حال، آمریکا درحجم تولید از ایران پیشی گرفته است‌‌. بنابراین با توجه به اینکه خام‌فروشی نکردن، استانداردسازی محصولات کشاورزی و گسترش صنایع تبدیلی موجب افزایش صادرات محصولات کشاورزی می‌شود، لازم است با همکاری سازمان جهاد کشاورزی، اداره کل استاندارد و سازمان صنعت، معدن و تجارت در قالب یک کمیته در زمینه استانداردسازی محصولات اقداماتی انجام شود‌. افزایش تولید پسته آمریکا درحالی است که درسال‌های گذشته به دلایل مختلف اقلیمی و مدیریتی، سطح تولید پسته در ایران رو به کاهش بوده است‌‌. چنانچه که متوسط عملکرد کشاورزان کرمانی در هر هکتار پسته در گذشته ۱۲۰۰ کیلو بوده که در حال حاضر به نصف این مقدار تقلیل پیدا کرده است‌‌. طی چند سال اخیر اقلیم استان کرمان تغییر کرده است‌‌. آبیاری تحت فشار بیش از ۹۰ درصد راندمان دارد، بنابراین بهترین توصیه در مناطقی که شوری آب بالایی ندارند، اجرای سیستم‌های آبیاری تحت فشار است‌‌. در این میان طرح‌هایی نظیر برگزاری کلاس‌های ترویجی، شبکه‌های پیش آگاهی حفظ نباتات برای مبارزه تلفیقی با آفات، باغبانی، آب و خاک در پایانه‌های ضبط پسته انجام شده است که از طرح‌های خوب مدیریت صنایع کشاورزی است و می‌تواند پسته را به روش بهداشتی فرآوری کند‌‌. این در حالی است که اگر کشاورزان روش‌های علمی مانند آبیاری صحیح، تغذیه مناسب، کم کردن تراکم در هکتار و مبارزه با آفات و امراض را در باغ‌های خود به کار گیرند، هزینه‌های آنها کاهش پیدا می‌کند‌‌.
یکی از مسایل مهمی که در چند سال گذشته باعث افت کیفی و کمی پسته خندان ایرانی شد، سم‌های وارداتی بود که به صورت عمده از چین وارد و در باغ‌های پسته مصرف شد‌‌. بر همین اساس دامغان که به علت وجود باغات و آب و هوای مناسب یکی از بهترین مناطق تولید پسته در کشور محسوب می‌شد، به دلیل نبود مدیریت منابع آب، کاهش تولید پسته از ۲۸۰ هزار تن به ۱۵۰ هزار تن در چند سال اخیر را تجربه کرد‌‌. در حال حاضر‌ میانگین برداشت پسته در واحد سطح برخی شهرهای پسته‌خیز ایران ۵۰۰- ۴۰۰ کیلوگرم در هکتار است درحالی که در آمریکا میزان برداشت پسته در هر هکتار بیش از چند تن رسیده است‌.
اگرچه در مساله صادرات پسته و سایر محصولاتی که در ذات خود ایرانی هستند، نمی‌توان نقش منفی تحریم‌های بین‌المللی رانادیده گرفت اما باید توجه داشت که دولت آمریکا برنامه کارشناسانه و دقیقی درخصوص تولید پسته به دانشکده‌های کشاورزی خود می‌دهد به‌طوری‌که در این برنامه نوع محصول پسته، نوع سم وکود مصرفی، فاصله بین درختان و زمان آبیاری مشخص شده است‌‌. این درحالی است که کشاورزان ایرانی به‌طور معمول براساس دانش سنتی خود اقدام به تولید پسته کرده‌اند و به این ترتیب سلیقه‌گرایی کشاورزان در تولید پسته باعث شده که در یک سال از لحاظ وزنی و حجم تولید، پسته بسیار خوبی کشت کنند و در سال دیگر پسته مرغوبی از نظر وزن و حجم تولید کشت نکنند‌‌. با این تفاسیر، به نظر می‌رسد زنگ خطر جایگزینی پسته آمریکایی به جای پسته وطنی سال‌هاست که نواخته شده است و باید برای آن فکر جدی کرد‌‌.
ناتوانی ایران در معرفی برند جهانی زعفران
در رابطه با زعفران هم اگرچه هشدارهای زیادی توسط کارشناسان داده می‌شود اما همچنان اقدام جدی از سوی مسوولان صورت نمی‌گیرد و به همین خاطر، نه تنها قاچاق پیاز زعفران به راحتی انجام می‌شود بلکه زعفران ایران با نام‌های خارجی در بازارهای جهانی به فروش می‌رسد که با ادامه این روند، بازارهای صادراتی فعلی ایران نیز از دست خواهد رفت‌‌. این در حالی است که نزدیک به ۹۰ درصد تولید جهانی زعفران به کشور پهناور ایران اختصاص دارد و می‌توان گفت که بیش از ۸۶ درصد تولید زعفران در ایران در استان خراسان متمرکز است‌‌. ولی متاسفانه به علت غفلتی که تجار ایران داشتند، در بازارهای جهانی زعفران ایران را بیشتر با نام زعفران‌های اسپانیایی می‌شناسند و متاسفانه کمبود معرفی یک برند جهانی زعفران توسط ایران احساس می‌شود‌‌. البته ناگفته نماند که همکاران و تجار زعفران در این بخش بیکار نمانده‌اند و روز‌به‌روز به بازاریابی جهانی خود و تنوع بخشیدن و ابداع در بسته‌بندی و معرفی زعفران ایران کوشاتر می‌شوند اما به هر حال باید تلاش‌های جدی‌تری در این زمینه صورت گیرد‌‌.
نگاهی به گذشته نشان می‌دهد که نخستین زعفران‌زارها به وسیله ایرانیان تبعید شده توسط معاویه در نواحی شام دایر شدند، سپس کاشت زعفران در شمال آفریقا و اندلس (اسپانیای اسلامی) و صقلیه (سیسیل) رواج یافت‌‌. زعفران ایران در دوره پارت‌ها به یونان و روم می‌رفت، بعدا چین هم از مشتریان زعفران ایران شد‌‌. در عصر ساسانیان کاشت زعفران در قم و بون نیز رایج شد و مرغوبیت محصول آنها شهرت یافت‌‌. در همان روزگار زعفران در پرداخت کاغذهای گران‌قیمت کاربرد پیدا کرد، اما پیش‌تر از آن محلول زعفران به‌عنوان مرکب تحریر استفاده می‌شد و تا قرن‌ها بعد در ترکیب مرکب‌های تحریر مرغوب به کار می‌رفته است‌‌. از انواع مرکب زعفرانی کم‌رنگ و پررنگ (از زرد کم‌رنگ تا قرمزخونین) برای نوشتن عنوان فرمان‌ها و نامه‌های سلاطین و خلیفگان و امرا و همچنین در تحریر عنوان‌ها و سرفصل‌های کتب و رسالات و نیز در تذهیب و تشعیر و در تصویر‌ها و نقوش حواشی و متن استفاده می‌شده است‌. افزون بر اینها در تحریر دعاهای مقدس و همچنین تعویذ‌ها و طلسم‌های خاص روی کاغد و پارچه و گاهی کفن، مرکب زعفران به کار می‌رفته است‌‌.
مشکلات صادراتی زعفران
علاوه بر اینها، زعفران نه تنها عوارض رنگ‌دهنده‌های مصنوعی همچون حساسیت‌زایی را ندارد، بلکه حاوی ویتامین‌های B6، B2، B1، ویتامین C و دیگر مواد مغذی مورد ‌نیاز بدن است‌. طبق تحقیقات دانشمندان‌، زعفران در درمان و پیشگیری بیماری ام‌اس موثر است‌‌. کارشناسان در استرالیا و ایتالیا ادعا کرده‌اند که این گیاه معطر و مطبوع می‌تواند فاکتور کلیدی و مهمی در پیشگیری از نابینایی در سالمندان باشد. یکی از خواص و اثرات زعفران در سقط شدن جنین در ماهای اول بارداری است‌‌. با این وجود مشکلات زیادی در صادرات این محصول ارزآور به وجود آمده که مهم‌ترین آنها عبارتند از:
آلودگی بالای زعفران ایران به میکروارگانیسم‌ها: با توجه به استانداردهای بهداشتی موجود در سطح دنیا به‌ویژه درکشورهای اروپایی که عمده‌ترین خریداران زعفران ایران هستند، میزان آلودگی اغلب محموله‌های صادرشده بیش ازحد استانداردهای بهداشتی دنیاست‌. از جمله آفات زعفران: – جوندگان (Rodentia) مهم‌ترین آفات زعفران، جوندگان هستند که شامل یک نوع خرگوش، یک نوع تشی، موش‌ها (موش‌ها مهم‌ترین آفات زعفران هستند) و آهو وگوزن می‌باشد‌‌. از آفات مهم زعفران موش‌های صحرایی هستند که زمین را حفر کرده، از پیازها تغذیه می‌کنند‌‌. برای مبارزه با این آفت از سم فسفر دوزنگ و همچنین طعمه‌های مسموم می‌توان استفاده کرد که طعمه مسموم از مخلوط سم لیندین و آب و سبوس گندم تهیه می‌شود و پس از به هم زدن به صورت خمیر درآمده، آن را در قسمت‌هایی که سوراخ‌های موش بیشتر است قرار داده تا موش‌ها از آن تغذیه کنند و از بین بروند‌.
– کنه‌ها( Acari) از مهم‌ترین بیماری‌های این گیاه پردازش، بیماری تاکون (Tacon) است که کشاورزان آن را سیاهک زعفران می‌نامند‌‌. این بیماری قارچی بوده باعث از بین رفتن برگ‌ها و پیازها می‌شود که ضدعفونی کردن پیازها با قارچ‌ کش‌هایی مثل تیرتیزان و گرونوزان در قبل از کاشت به خوبی این بیماری را کنترل می‌کند‌‌. در ضمن در هنگام کاشت باید از پیازهای سالم استفاده شود.
– حشرات (Insecta)از حشراتی که برای زعفران آفت شناخته شده‌اند، می‌توان به تریپس‌ها، شته‌ها و دم فنر مانندها اشاره کرد که از این میان تریپس توتون از نظر خسارت‌زایی روی زعفران، حائز اهمیت است‌.
– علف‌های هرز- وجود علف‌های هرز در مزارع زعفران باعث کاهش شدید محصول می‌شود که برای تولید محصول زیاد با کیفیت مطلوب لازم است عملیات وجین به خوبی انجام گیرد‌‌. علف‌های هرز مزارع زعفران بهاباد بیشتر خارشتر، پنیرک، علف‌گندمی، سلمه تره و تاج خروس می‌باشد که برای مبارزه می‌توان روش‌های شیمیایی، مکانیکی و زراعی را به‌کار برد‌‌.
– وجود رقبا: در سالیان اخیر کشورهایی از جمله هند، چین، مراکش، یونان و ترکیه نیز در زمینه تولید زعفران شروع به فعالیت نموده‌اند که با تمهیدات این کشورها‌، در چند سال آینده بخشی ازسهم بازار را به خود اختصاص خواهند داد‌. بنابراین با توجه به مزایای ویژه و ارزش اقتصادی بالای زعفران، مشکلات پیش آمده و تلاش رقبا برای تولید زعفران با کیفیت بالا کنترل بیماری‌ها و آفات آن می‌تواند بخشی از مشکلات پیش آمده را حل کرده تا محصولی با کیفیت بالا و استاندارد روز دنیا داشته باشیم‌.
ادامه دارد…