ضرورت برندسازی برای صادرات محصولات کشاورزی

در تاریخ هفتم شهریور مقاله‌ای با موضوع «ضرورت برندسازی برای صادرات محصولات کشاورزی» در این صفحه به چاپ رسید که ادامه این مطلب از نظر خوانندگان می‌گذرد.
بخش سوم:
پسته و زعفران غایب بزرگ رتبه‌های جهان
با نگاهی به جدول جهانی تولیدات کشاورزی منتشرشده در سایت سازمان خواربارجهانی FAO درمی‌یابیم که ایران در میان۲۰ محصول اول جهانی رتبه‌های برتر را از آن خود کرده است که متاسفانه زعفران جایگاهی در این رتبه‌بندی ندارد چراکه هزینه بسته‌بندی و حمل زعفران از ایران ۵۰ برابر اسپانیاست. در حال حاضر حدود ٧٠ درصد از زعفران کشور به صورت فله صادر می‌شود که دراین میان بزرگ‌ترین مشتریان زعفران ایران یعنی امارات و اسپانیا‌، پس از بسته‌بندی محصول ایرانی آن را با نام و برند خود به سایر کشورهای جهان عرضه می‌کنند. در این میان امروزه تولید زعفران افغانستان با بسته‌بندی آمریکایی رقیب تازه‌ای برای ایران شده است. هزینه حمل‌و‌نقل و بسته‌بندی هر کیلو زعفران صادراتی از ایران، حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار تا یک میلیون و ۶۰۰ هزار تومان است. در حالی که هزینه حمل‌و‌نقل هوایی برای هر کیلوی این محصول از اسپانیا فقط ۳۰ هزار تومان است.
علاوه بر این، نبود ظرف‌های مناسب و اوزان کم بسته‌ها از دیگر مشکلات صادرات زعفران است. مشکل دیگر تسهیلات گران‌قیمت بانکی است که با سودهای ۲۵ درصد در اختیار صادرکنندگان قرار می‌گیرد اما در اسپانیا تسهیلات حداکثر با نرخ ۲/۵ درصدی پرداخت می‌شود. اسپانیا سالی نزدیک به سی تن زعفران تولید و ۴۰ تن از ایران خرید و به اسم خودش بسته‌بندی و صادر می‌کند. بهترین عملکرد در هکتار به ترتیب مربوط به ایتالیا با ۴/۸ کیلوگرم وسپس اسپانیا با ۵/۶ کیلوگرم و ایران با ۴/۳ کیلوگرم را از آن خود ساخته است. بیشترین میزان صادرات ایران به ترتیب به کشورهای امارات متحده عربی با ۷۰ تن که ۴۷ درصد صادرات ایران را به خود اختصاص داده و بعد از آن اسپانیا با ۳۸ تن که ۲۲ درصد سهم صادرات را و پس از آن عربستان و چین و هند با ۲۷تن که ۱۷درصد سهم صادرات را از آن خود ساخته‌اند. از تولید ۲۵۴ تن زعفران در ایران‌، در سال زراعی ۹۲-۹۱ سهم خراسان‌رضوی ۱۹۶ تن (۷۷ درصد)، خراسان جنوبی ۴۷ تن (۱۸ درصد) و استان یزد، خراسان شمالی، فارس، اصفهان و کرمان ۱۰ تن(۴ درصد) و سایر استان‌ها هم یک درصد زعفران ایران را تولید می‌کنند. سطح زیر کشت زعفران ۷۳۱۱۹ هکتار است به طوری که: خراسان رضوی با ۵۷۲۷۵ هکتار رتبه اول، خراسان‌جنوبی با ۱۲۹۹۰ هکتار رتبه دوم و سایر استان‌ها نیز ۲۲۹۰ هکتار را به کشت زعفران اختصاص داده‌اند. کل تولید زعفران در جهان ۲۷۴ تن بوده و رتبه اول تولید جهانی از آن ایران اعلام شد، در سال گذشته بیش از ۲۳۰ تن زعفران به ارزش ۴۰۰ میلیون دلار به خارج از کشور صادر شده و زعفران ایران نشان تجاری شناخته شده این محصول صنعتی، دارویی و غذایی است. در این میان میوه‌ها و محصولاتی مانند خرما‌، کشمش، انار، پسته، زعفران، تولیدگیاهان دارویی، گردو، قارچ، بادام ایران که درکشورهای دیگر خواهان زیادی دارند ولی باز هم از برند و بسته‌بندی خاصی برخوردار نیستند‌ در حالی که اقدام به برندسازی موجب پیشرفت و توسعه صادرات محصولات کشاورزی و ارگانیک کشور با برند داخل می‌شود.
برندسازی، لازمه صادرات
برندسازی کیفی محصولات کشاورزی لازمه صادرات و نوعی ارزش افزوده برای محصولات است. برندسازی و مدیریت برندها در حوزه تولید یکی از محورهای اقتصاد مقاومتی است که در معرفی و ارائه محصولات به بازارهای داخلی و خارجی نقش‌آفرین است. برندسازی از جمله موضوعات حوزه دانش بنیان است که وقتی با علم و خلاقیت تلفیق شود، ارزش افزوده بالایی داشته و در تغییر اقتصاد و مقاوم‌سازی کشور، تاثیر عمده‌ای دارد. به صورت کلی برندسازی باید در سه وجه مدیریت خصوصی، دولت و نگاه اجتماعی و تعامل مردم، مورد توجه کشورها قرار گیرد. همچنین برندملی باید بخشی از منافع ملی باشد. در دنیای امروز برندسازی با افزایش حجم عرضه برتقاضا، در جایگاه مهمی قرار گرفته است و در این شرایط، مصرف‌کنندگان، کالاهایی را خریداری می‌کنند که نسبت به آن اعتماد بیشتری دارند. در این میان، نقش برند در بخش صنایع غذایی بسیار پررنگ‌تراست.
درحال حاضر نگاه ارگان‌ها به برند داخلی نا‌مناسب و حتی قوانین زائدی وجود دارد که برای رفع آنها باید از اقتصاد دستوری فاصله گرفت و اقدامات لازم را برای تحقق اقتصاد مقاومتی و رقابتی در کشور انجام داد. محبوبیت یک کالا نه تنها هویت اقتصادی کشورها را بالا می‌برد، بلکه رشد و شعور فعالیت مردم راهم بیشتر می‌کند. به عنوان مثال در گذشته ای نه چندان دور محصولات کشاورزی ایران به اقصی نقاط جهان صادر می‌شد و برند ایران ، نشان شناخته‌شده‌ ای در دنیا به شمار می رفت اما تحریم های همان کشورهایی که از خوان پربرکت ایران استفاده می کردند، باعث شد که بازارهای ایران در آن سوی مرزها از دست برود. در نهایت رقبای تجاری نبض بازار را از دست ایران ربودند. اما اینک در شرایط پساتحریم بار دیگر فرصت عرضه محصولات کشاورزی، باغی و پروتئین خام دامی فراهم شده و اکنون نوبت تدبیر مردان اقتصادی و بنگاه های تولیدی است که بار دیگر بازارهای هدف را احیا کرده و بازارهای از دست رفته محصولات زراعی ، باغی و پروتئینی ایران در بیش از۵۰ کشور جهان را بازیابی کنند.
این در حالی است که حجم تجارت محصولات کشاورزی ایران با کشورهای هدف در اوج معاملات تجاری به ۵/۲۸ میلیارد دلار رسیده و پیش‌بینی می‌شود که این رقم درشرایط پساتحریم به۴۰ میلیارد دلار در سال قابل افزایش است.
ضرورت تسهیل قوانین صادراتی
در این میان اگرچه پساتحریم، فرصت طلایی بازرگانی فرآورده های کشاورزی ایران است اما به دلیل مقررات متغیر و سختگیرانه صادرات محصولات کشاورزی، بسیاری از فرصت های تجاری کشور از دست رفته و تاجران ایرانی از صادرات محصول کشاورزی خود که عمدتا سریعا فساد‌پذیر هستند، منصرف می‌شوند. همچنین فرآیند صادراتی گل و گیاه شبیه فرآیند اداری سنگ و پارچه است درحالی که محصولات کشاورزی و دامی که ماهیت فساد‌پذیری سریع دارند باید با کمترین تشریفات اداری مجوز صادرات دریافت کنند و در ساعات اولیه در بازار کشورهای هدف عرضه شوند.
به دلیل اینکه غذا به ابزار امنیتی و راهبردی تبدیل شده، هم‌اکنون بسیاری از سفارتخانه های کشورهای طرف معامله تجاری ، رایزن کشاورزی تعیین کرده و ایران نیز برای توسعه تجارت محصولات کشاورزی در بازارهای هدف باید در هسته اقتصادی در نمایندگی های خارج از کشور یعنی سفارتخانه ها و کنسولگری ها رایزن تجاری محصولات کشاورزی مستقر کند تا صادرات فرآورده های غذایی سازماندهی شده و کالای ایرانی بار دیگر در سراسر جهان بدرخشد. متاسفانه در صادرات صیفی‌جات، مرکبات و گل و گیاه برند‌سازی وجود ندارد و کشوری که می‌خواهد محصولات برند و اسم داشته باشند صادرات محصولات کشاورزی و برند‌سازی آنها نیازمند هم‌افزایی و هماهنگی است. این در حالی است که زعفران ایران به صورت فله‌ای در دنیا عرضه می‌شود و باید گام‌های اساسی برای صنایع تبدیلی و تکمیلی آن برداشته شود. همچنین دولتمردان باید خلأ موجود در صنعت زعفران کشور را که نبود همان صنایع تبدیلی است، مد نظر قرار دهند تا با رفع آن بتوان افق روشنی را برای صادرات هر چه بهتر این محصول دید.
زعفران می‌تواند به عنوان جایگاه اساسی برای تولید و صادرات ما باشد‌ اما امروز وضعیت سنتی آن از حالت کاشت و برداشت زمینه‌ساز می‌شود تا کم‌کم موقعیت کشورخود را در این راستا از دست بدهیم. در حال حاضر بالغ بر ۹۵ درصد تولید زعفران دنیا به ایران اختصاص دارد، ضمن اینکه بیش از ۷۵ تا ۸۰ درصد زعفران تولیدی صادر می‌شود، این درحالی است که هیچ‌گونه مدیریتی از سوی ایران بر بازارهای تجارت جهانی این محصول وجود ندارد و از سویی در سایت‌های جست‌وجو نام ایران به عنوان بزرگ‌ترین تولید‌کننده و صادرکننده دنیا دیده نمی‌شود. در این میان نوسانات شدید قیمت‌ها به خصوص در سه سال اخیر لطمات جبران‌ناپذیری به صادرات زعفران وارد کرده‌ زیرا صادرکننده جرات نخواهد داشت قیمتی را به خریداران خارجی بدهد که فقط ۱۰ روز اعتبار دارد. این زعفران‌ها عموما در کشورهای اطراف و با مواد قندی نشاسته‌ای و بعضا با رنگ‌های مصنوعی صنعتی و غیرمجاز نظیر تارترازین با قدرت رنگ‌دهی بالا و تاثیرات سرطان‌زایی‌ تولید می‌شود. نکته تامل‌برانگیز اینکه برند زعفران ایرانی در جهان به نام اسپانیا شناخته شده است.
از سال گذشته تابه حال با توجه به تمهیدات اندیشیده شده در راستای اختصاص جوایز صادراتی به زعفران با بسته‌بندی‌های کوچک، حجم عمده صادرات به سمت صدور زعفران با این نوع بسته‌بندی سوق پیدا کرده است. جوایز و مشوق‌‌های صادراتی زعفران به بسته‌بندی‌های کمتر از ۱۰ گرم تعلق می‌گیرد و همچنین صادرکنندگان زعفران به صورت فله‌ای موظف به پرداخت عوارض پنج درصدی هستند. با وجود اینکه بیش از ۹۰ درصد زعفران جهان در ایران تولید می‌شود، نیمی از صادرات‌مان به نام کشورهایی همچون امارات و اسپانیا رقم می‌خورد. در این میان افغان‌ها و چینی‌ها هم سارق دیگر زعفران ایرانی شده‌اند‌ چراکه پیاز زعفران ایرانی به این همسایه شرقی قاچاق می‌شود. تا جایی که رییس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی ایران این اقدام را تهدید دیگری برای زعفران ایرانی عنوان می‌کند. از آنجایی که زعفران نسبت به سایر محصولات کشاورزی، ارزش مادی بیشتری دارد، بیش از آنکه توجه خود را بر روی برند یا سایر مشخصات ظاهری این محصول معطوف کنیم، باید چگونگی تشخیص زعفران اصل از تقلبی را یاد بگیریم.
پسته آمریکایی، جای پسته ایران را گرفته
پسته، فرش و زعفران هرسه شناسنامه ایرانی دارند و هویت آنها هنوز ایرانی است اما بهترین نمونه‌های آن دیگر ایرانی نیست. پسته کالیفرنیا، زعفران اسپانیایی یا افغان و قالی‌های دستباف هندی و چینی کم‌کم بازار این سه محصول را به طور کامل ازآن خود می‌کنند. به گزارش انتخاب، پسته ایران پیش از سال ۱۹۶۰ میلادی عملا با تولید اندک، محدود به بازار داخل می‌شد و حجم کمی از آن به کشورهای عربی، هند و برخی کشورهای اروپایی ارسال می‌شد. از دهه ۶۰ میلادی به بعد صادرات به آمریکا رشد می‌کند و تا ابتدای دهه ۸۰ بازار حاکم پسته ایران، آمریکا بود.اما در چند سال گذشته پسته آمریکایی توانسته جای پسته ایران را در بازار جهانی بگیرد چنان که درسال ۱۳۹۰، پسته آمریکا برای دومین باراز تولید ایران پیشی گرفت و به این ترتیب نام ایران درلیست بزرگ‌ترین تولیدکنندگان در ردیف دوم قرار داده شد. رشد تولید آمریکا در حالی رقم خورد که این کشور با قیمت تمام‌شده پایین محصول خود در بازارهای جهانی برای کشور رقیب جدی محسوب می‌شود. آنچه در کنار رشد تولید، محصول پرمزیت و صادراتی ایران را تهدید می‌کند از دست دادن بازارهای هدف به واسطه پایین‌تر بودن قیمت پسته آمریکاست. ادامه دارد…