ضرورت تقویت بازدارندگی اقتصادی در عصر ترامپ

وحید شقاقی‌شهری*
در بلندمدت راهبرد کلان دموکرات‌ها و جمهوریخواهان علیه ایران یکسان خواهد بود اما در کوتاه‌مدت و در تاکتیک کاملا متفاوت هستند. تاکنون دولت و سنا در اختیار جمهوریخواهان افتاده و به احتمال زیاد برنده کنگره هم جمهوریخواهان خواهند بود. در راهبرد بلندمدت چندان اختلاف معنی‌داری بین جمهوریخواهان و دموکرات‌ها وجود ندارد اما در کوتاه‌مدت روش و تاکتیک‌ها متفاوت است. جمهوریخواهان بر راهبرد فشار بزرگ و ضربه اول محکم تاکید دارند تا سپس مذاکره را شروع کنند، درحالی که دموکرات‌ها بر فشار تدریجی تاکید دارند بنابراین تجربه تاریخی نشان داده که راهبرد جمهوریخواهان بر فشار بزرگ است مگر اینکه تغییر رویکرد داشته باشند که بعید به نظر می‌رسد. از این منظر چنانچه همچون گذشته گام بردارند باید منتظر راهبرد فشار بزرگ بود بنابراین مواجهه عقلانی این است که اقتصاد ایران تاب‌آوری خود را افزایش دهد و بازدارندگی اقتصادی خود را تقویت کند و منتظر اما و اگر نباشد. کشور نیازمند تغییرات بنیادین در بخش‌های مختلف اقتصادی است و چالش‌های متعددی فراروی کشور وجود دارد. چنانچه تاب‌آوری اقتصادی تقویت شود قطعا در سناریوی بدبینانه هم امکان مقاومت بیشتر خواهد بود. دولت باید در اسرع وقت طرح تاب‌آوری را مهیا کند و به تصمیمات سخت و عقلانی درجهت بازدارندگی بپردازد. هر چقدر آسیب‌پذیری اقتصاد کلان ایران کاهش یابد، قطعا نگرانی‌ها و تحریم‌های بیرونی شدت کمتری خواهند داشت و نااطمینانی و ریسک‌های اقتصاد کاهش خواهد یافت و با تقویت درون‌زایی اقتصاد احتمال تحقق سناریوهای بدبینانه نیز کمتر خواهد شد.
نظر به موارد فوق پیشنهاد می‌شود ابتدا در یک رفتار واقع‌بینانه و عقلانی، چالش‌های مهم اقتصاد ایران اولویت‌بندی و برنامه‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت تهیه شود. البته با آغاز اصلاحات ساختاری پیام مثبت به جامعه صادر خواهد شد که دولت تلاش دارد مسائل را حل کند و امید و انگیزه به جامعه تزریق خواهد شد. مثلا لایحه بودجه ۱۴۰۴ منطبق با شرایط سخت احتمالی تهیه نشده و با توجه به شرایط پیش‌رو مناسب است دولت و مجلس لایحه را براساس حداکثر بازدارندگی و در راستای یک لایحه مقاوم و مستحکم بازنگری کنند چراکه احتمال کاهش فروش نفت بسیار زیاد است و اولین بخشی که به سرعت از تحریم‌ها تاثیر می‌پذیرد تکانه‌های منفی نفتی است بنابراین جداسازی بودجه ریالی و دلاری یکی از مهم‌ترین اقدامات در جهت تقویت لایحه و کاهش از کسری‌های بودجه می‌تواند قلمداد شود.
در ضمن دولت باید برای طراحی مدل اقتصادی غیرنفتی و کاهش سهم در اقتصاد برنامه‌ریزی کند. شاید احیای مجدد سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی و تلاش درجهت مقاوم‌سازی بخش‌های مختلف پولی و مالی، ارزی و تجاری بتواند اثرگذار باشد. تنوع‌سازی بخش تجارت خارجی و شرکای تجاری و تقویت نقشه ارزی کشور می‌تواند مقاومت کشور را در برابر تحریم‌های اقتصادی به ویژه بخش ارزی تسهیل کند.
ناترازی‌های اقتصاد کلان موجبات تحمیل کسری‌های شدید را ایجاد کرده که برخی اثرات آن مشهود است بنابراین دولت باید با اتخاذ سیاست‌های قیمتی و غیرقیمتی، سرمایه‌گذاری و اصلاح الگوهای مصرف تا حد امکان از تشدید ناترازی‌ها بکاهد تا شرایط مقاوم‌تری ایجاد شود و در صورت تشدید تحریم‌های اقتصادی، شکنندگی اقتصاد بیشتر نشود.
در مجموع باید گفت تجربه‌ تاریخی کشور نسبت به ترامپ دید خوشبینانه ندارد و براساس سناریوهای واقع‌بینانه و حتی بدبینانه باید تلاش شود نقاط آسیب‌پذیر رفع و ناترازی‌های اقتصاد کلان مهار و کانال‌هایی که امکان حملات اقتصادی وجود دارد بسته شود تا امیدوار بود درون‌زایی بهبود یابد و در صورت تشدید تحریم‌ها شرایط مقاوم‌تری حاصل شود.
* اقتصاددان