ضرورت جلب رضایت مردم

دکتر علی نجفی‌توانا*
هر اقدامی که موجب سلب آزادی و حقوق مردم شود، نیازمند تصویب قانون به صورت روشن و شفاف است؛ البته قانونی که مغایر با مفاد قانون اساسی و حقوق‌بشر و تعهدات بین‌المللی کشور نباشد. تعهداتی که کشورهای دیگر به آن متعهد شدند مانند میثاقین و اعلامیه جهانی حقوق بشر و غیره. اصولا اعمال هر نوع محدویت، دریافت هرگونه وجه به عنوان جریمه و سلب حقوق اساسی باید در چارچوب ضوابطی صورت گیرد که افکار عمومی برای پذیرش آن آماده ‌باشند.

در بحث مقوله حجاب در قانون مجازات اسلامی ادب رعایت حجاب در ماده‌۶۳۸ پیش‌بینی شده است اما اشکال اساسی این قانون که بارها در مورد آن تذکر داده‌ایم، این است که معیاری برای آن مشخص نشده بود؛ یعنی مراد از حجاب معلوم نبود. به همین دلیل همواره میان حقوقدانان، وکلا، قضات و حتی نیروی انتظامی در خصوص حدود و قصور حجاب همیشه اختلاف‌نظر بوده و کماکان نیز این اختلاف‌نظر وجود دارد.
نکته دیگر که در این بحث بسیار حائزاهمیت است، بحث توجه به افکار عمومی است. از سویی نباید میان حجاب و عفاف ارتباطی ایجاد شود که اگر کسی به دلایلی مانند اختیار در پوشش، حجاب را رعایت نکرد، به‌گونه‌ای تلقی شود که او عفاف ندارد. چه‌بسا در بسیاری از کشورهای مسلمان دیگر مانند ترکیه برخی حجاب را رعایت می‌کنند و برخی دیگر پوشش اختیاری دارند. این موضوع هیچ خللی در جامعه آنها ایجاد نکرده، زیرا حجاب در عرف آنها کاملا پذیرفته‌شده است.
معمولا قانونی باید تصویب شود که از لحاظ عرفی در جامعه مورد پذیرش قرار گیرد، با زور و اجبار و تهدید نمی‌توان جامعه و به‌خصوص جوانان را وادار به پذیرش الگویی کرد که اعتقادی به آن ندارند. حال اگر دولت‌ها توقع دارند که افراد مطابق ارزش‌های آنها رفتار کنند، مسوولان نیز باید مطابق وعده‌ها، شعارها و تعهدات خود به قانون اساسی عمل کنند. این روزها بسیاری از جوانان به علت فقدان شغل و درآمد کافی حاضر به تشکیل خانواده نیستند، چراکه مشکلات اقتصادی توام با گرانی، جوانان را از آینده ناامید کرده است. به همین دلیل آنها از مقوله حجاب به‌عنوان ابزاری برای اعتراض مدنی استفاده می‌کنند. جالب است بدانید، این نگاه امروزه شدت گرفته است. معمولا رفتارهای انسانی به تبعیت از منابع فقهی و ارزش‌های دینی باید با ایجاد ایمان و اتحاد در افراد ایجاد شود. سوالی که همیشه از نهادهای مسوول دارم، این است که به نظرتان چرا جوانان ایرانی با تمام این ۴۰سال سختگیری همچنان در برابر برخی ارزش‌ها مقاومت می‌کنند؟! این در حالی است که در ابتدای انقلاب اسلامی ایران حتی زنانی که اعتقاد و ایمانی نداشتند هم در خیابان روسری به سر داشتند اما حالا چه شده است که بعد از گذشت ۴دهه از انقلاب اسلامی جدالی میان دولت و ملت در برگرفته و بسیاری از افراد جامعه دیگر اعتقادی به ارزش‌ها ندارند. شاید برخی افراد از گفته‌های بنده ناراحت شوند اما واقعیت این است که جامعه جهانی و جوامع امروزی را نمی‌توان با اجبار اداره کرد. قانونی که بدون کارشناسی، آسیب‌شناسی و بدون ملاحظه افکار عمومی تصویب شود، مانند قوانین استفاده از ماهواره و ویدئو، نه‌تنها در عمل با چالش روبه‌رو می‌شود، بلکه در نهایت محکوم به شکست است. این در حالی است که قانون عفاف و حجاب دارای ایرادات فراوانی است، به همین دلیل هنوز مورد تایید قرار نگرفته است. این روزها شورای نگهبان به همراه حقوقدانان در حال تفکر، بازنگری و واقع‌بینی مجدد آن هستند. بنابراین تا زمانی که این قانون تصویب نشود، اقدام قانونی هم نباید صورت بگیرد.
از سویی طی سال‌های گذشته گشت ارشاد در عمل نتایج مثبتی به همراه نداشت، بلکه باعث شد اعتراضات از حالت اجتماعی و مدنی خارج و سیاسی شود. بحث اعتراضات بعد از وقایع مرگ مهسا امینی و برخوردهای نیروی انتظامی با افراد و بالعکس آن اعتبار نظام را در دنیا زیر سوال برد. به‌گونه‌ای که مسوولان در همین شرایط طی سال‌های اخیر از اجرایی شدن گشت ارشاد خودداری کردند. از طرفی در شرایطی که وضعیت اقتصادی اسفبار است و بحران اقتصادی بیداد می‌کند، آمار بیکاری بیش از همیشه افزایش یافته و به گفته بسیاری از مسوولان تورم رکورد زده است. نوسانات ارزی نگرانی‌های جدی را در جامعه ایجاد کرده است و این روزها آحاد جامعه درآمد ریالی دارند اما به دلار هزینه می‌کنند. به همین دلیل میزان نارضایتی در اقشار مختلف جامعه افزایش پیدا کرده است. بنابراین انتظار می‌رود مسوولان به‌طور نامحسوس در قالب مطالعاتی رضایتمندی مردم را از نظر اقتصادی و فرهنگی بررسی کنند. حتی انتشار آن در میان جامعه الزامی ندارد، اما باید مطالعات میدانی را مبنی بر واکنش برخی رفتارها قرار دهند. در شرایط حساسی که کنسولگری را نشانه قرار می‌دهند و خاک ما را تهدید می‌کنند و بسیاری از نیروهای نظامی ما را شهید می‌کنند، ما هم در مقابل پهپاد و موشک شلیک می‌کنیم که نوعی التهاب سیاسی و نظامی در کشور به وجود آمده است. در چنین شرایطی نیازمند وحدت ملی و جلب اعتماد عمومی هستیم، اما مشخص نیست براساس کدام افکار در جهت افزایش نارضایتی مردم حرکت می‌کنیم. اقدامات اخیر نیروهای انتظامی در برخورد با زنان بر میزان نارضایتی مردم دامن می‌زند. از سویی توقیف خودرو به دلیل حجاب، جریمه‌های نقدی، بازداشت و دیگر برخوردهای قهری برای حجاب خلاف قوانین است. طبیعتا در چنین شرایطی گشت ارشاد هیچ مشکلی را حل نخواهد کرد حتی میزان نارضایتی افراد را افزایش می‌دهد. البته در این‌باره نه‌تنها بنده بلکه بسیاری از مسوولان نیز درخصوص نحوه برخوردها اعتراض و انتقاد دارن، چراکه متاسفانه زنان در برابر اتفاقاتی که برایشان رخ می‌دهد، حق دفاع قضایی ندارند. در هر صورت امیدوارم مسوولان مربوطه درخصوص این نوع رفتارهای خشونت‌آمیز تجدیدنظر کنند، مگر اینکه افکار عمومی برایشان اهمیت نداشته باشد. جوانان ایرانی عمدتا افسرده و ناامید شدند، آنها دیگر امیدی به آینده ندارند. مسوولان به جای این‌گونه رفتارها باید فکری به حال مشکلات اقتصادی و رفاه مردم کنند.
* وکیل دادگستری، استاد دانشگاه
و رییس اسبق هیات‌مدیره کانون وکلای مرکز