ضرورت ورود بخش خصوصی واقعی به صنعت پتروپالایش

بهای قیمت حامل‌های انرژی از کاهش اندکی در روزهای اخیر حکایت دارد. در حالی که در ۱۱ هفته اخیر قیمت نفت صعودی بود، دیروز صبح نفت‌خام برنت دریای شمال در لندن به قیمت ۸۷/۷۹ دلار به ازای هر بشکه معامله شد که حدود ۲ درصد کاهش نسبت به هفته قبل داشت. به دلیل اختلال در عرضه نفت‌خام در آفریقا و کمتر شدن مقدار حمل نفت‌خام روسیه به نظر می‌رسد این قیمت همچنان قیمت مناسبی است، چراکه این قیمت از قیمت متوسط ۲۰۰ روز اخیر کمتر است. این به معنای آن است که در باقیمانده سال احتمالا قیمت‌ها در همین سطح باقی خواهد ماند. در لیبی به دلیل حضور تظاهرکنندگان در دو حوزه نفتی مهم این کشور یعنی «شراره» و «فیل»، تولید نفت‌خام متوقف شد. در نیجریه جریان نفت‌خام در ترمینال «فورکادو» به ظن نشت نفت متوقف شد. به نظر می‌رسد روسیه نهایتا تعهد کاهش ۴ ماه قبل خود را می‌خواهد اجرا کند. نفت‌خام «وست تگزاس اینترمدیت» به قیمت هر بشکه ۴۲/۷۵ دلار به فروش رفت. این قیمت ۲ درصد نسبت به هفته گذشته بیشتر است. برخی از پالایشگاه‌های آمریکای شمالی در حال تعمیرات سالانه هستند. در بازار گاز طبیعی در منطقه هنری ‌هاب یک میلیون واحد حرارتی انگلیسی (بی‌تی‌یو) به قیمت ۵۴/۲ دلار معامله شد. همین مقدار از گاز طبیعی مایع‌شده در بازار روتردام در اروپا به قیمت ۷۰/۸ دلار به فروش رسید. در شرق دور همین مقدار گاز طبیعی به ۹۸/۱۱ دلار هر میلیون بی‌تی‌یو معامله شد.
عوامل افزاینده قیمت
کاهش صادرات نفت روسیه: براساس آمار رصد نفتکش‌ها که توسط بلومبرگ گردآوری شده، صادرات نفت روسیه از طریق دریا در چهار هفته منتهی به نهم ژوئیه، ۲۰۵ هزار بشکه در روز کاهش یافت و به ۲۱/۳ میلیون بشکه در روز رسید. جدیدترین میانگین حجم صادرات چهار هفته‌ای روسیه، پایین‌تر از میانگین ۳۸/۳ میلیون بشکه در روز در چهار هفته منتهی به ۲۶ فوریه است. این داده‌ها نشان می‌دهد دلیل اصلی کاهش صادرات نفت روسیه از طریق دریا، کاهش قابل توجه ارسال محموله‌ها از بنادر غربی این کشور بوده است. صادرات نفت روسیه از طریق دریا در هفته منتهی به نهم ژوئیه، به ۸۶/۲ میلیون بشکه در روز کاهش پیدا کرد که یک میلیون بشکه در روز کمتر از هفته قبل بود و این کاهش بدون هیچ نشانه‌ای از تعمیر در بنادر این کشور روی داد.
بخش عمده کاهش هفتگی ارسال محموله‌های نفتی (۸۰ درصد)، به‌دلیل حجم کمتر خروجی از بنادر غربی روسیه بود که پیش از تحریم‌ها، نفت را به مقصد اروپا ارسال می‌کردند. کاهش حجم میانگین صادرات چهار هفته‌ای نفت روسیه، درست زمانی مشاهده شده که این کشور اعلام کرده است به‌منظور کمک به توازن بازار، صادرات نفت خود را در آگوست به میزان ۵۰۰ هزار بشکه در روز کاهش می‌دهد. الکساندر نواک معاون نخست‌وزیر و مذاکره‌کننده ارشد در اوپک‌پلاس، هیچ آماری پیرامون حجم تولید و صادرات روسیه در آگوست و همچنین مبنای کاهش تولید این کشور ارائه نکرده است.
انتقاد دبیرکل اوپک از وضعیت فعلی سرمایه‌گذاری در صنعت نفت: هیثم الغیث دبیرکل اوپک در کنفرانس نفت و گاز نیجریه خاطرنشان کرد درخواست‌ها برای محدود یا متوقف کردن تامین مالی پروژه‌های نفتی جدید، غیرواقع‌گرایانه است. صنعت نفت جهانی تا سال ۲۰۴۵ به ۲/۱ تریلیون دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد و این صنعت هنوز در مسیر رسیدن به این سطح سرمایه‌گذاری قرار نگرفته است. مدیران و مقامات نفتی سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) به‌طور مرتب بر ضرورت تداوم سرمایه‌گذاری در نفت تاکید کرده و هشدار می‌دهند در صورت عدم ‌سرمایه‌گذاری کافی، قیمت‌ها جهش پیدا خواهد کرد. هشدار توتال به اروپا: پاتریک پویان مدیرعامل شرکت توتال‌ انرژیز، یکشنبه (۱۸ تیر ۱۴۰۲) هشدار داد که اتحادیه اروپا ممکن است در زمستان پیش‌رو با محدودیت‌های عرضه گاز مواجه شود. به گفته پویان، حتی اگر ظرفیت ذخیره‌سازی گاز در این منطقه تا شروع دوره سرما کامل باشد، ممکن است این ذخیره برای یک زمستان سرد کافی نباشد. پویان هشدار داد: «در مورد گاز، ظرفیت ذخیره‌سازی گاز در ماه اکتبر پر خواهد بود، اما اگر زمستان در اروپا سرد باشد این ذخایر برای پاسخگویی به تقاضا در این قاره در طول فصل زمستان کافی نخواهد بود.» مدیرعامل شرکت توتال انرژیز تصریح کرد اگرچه این هشدار لزوما به این معنا نیست که اتحادیه اروپا با کمبود گاز مواجه خواهد شد، اما این بلوک احتمالا مجبور خواهد شد منابع اضافی را با قیمت‌های بالاتر وارد کند. وی افزود: «در بازاری که همه چیز به عرضه و تقاضا بستگی دارد، قیمت‌های دوستانه وجود ندارد.»
پس از آغاز جنگ اوکراین و تحریم‌های ضدروسی متعاقب آن، اتحادیه اروپا در تلاش بوده است تا وابستگی خود را به گاز روسیه کاهش دهد، گازی که پیش از شروع جنگ تقریبا نیمی از کل واردات گاز این بلوک را تشکیل می‌داد. در نتیجه دولت‌های اروپایی واردات گاز طبیعی مایع‌شده (LNG) را افزایش دادند و بیشتر آن از ایالات‌متحده وارد شد. به گفته پویان اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۲، ۶۴ درصد از صادرات گاز طبیعی مایع‌شده ایالات‌متحده را به خود اختصاص داد و این رقم را نسبت به سال ۲۰۲۱ بیش از دو برابر افزایش داد. با این حال به گفته پویان، انتخابات ریاست‌جمهوری آینده در ایالات‌متحده ممکن است صادرات گاز طبیعی مایع‌شده این کشور را تحت تاثیر قرار بدهد و می‌تواند برای جلوگیری از افزایش قیمت سوخت در بازار داخلی ایالات‌متحده این صادرات محدود شود. وی هشدار داد: «اگر جمهوریخواهان تصمیم بگیرند صادرات را متوقف کنند، خطر سیستماتیک بزرگی اروپا را تهدید خواهد کرد.»
تصمیم نفتی ایالات‌متحده: دولت جو بایدن در ادامه روند تدریجی پر کردن ذخایر اضطراری اعلام کرد شش میلیون بشکه نفت خریداری می‌کند. این خرید که برای اکتبر و نوامبر برنامه‌ریزی شده است، در پی آزادسازی ۱۸۰ میلیون بشکه نفت از ذخایر نفت استراتژیک در پی حمله نظامی روسیه به اوکراین و همچنین فروش تصویب‌شده بخشی از ذخایر نفت توسط کنگره انجام می‌شود. ذخایر نفت استراتژیک ایالات‌متحده در پی برداشت‌های مذکور، به پایین‌ترین حد خود در ۴۰ سال گذشته نزول کرد. براساس گزارش بلومبرگ در مجموع واشنگتن انتظار دارد در سال جاری میلادی حدود ۱۲ میلیون بشکه نفت خریداری کند. وزارت انرژی ایالات‌متحده اعلام کرد که ۲/۳ میلیون بشکه نفت برای تحویل در سپتامبر با قیمت حدود ۷۱ دلار و ۹۸ سنت به ازای هر بشکه خریداری کرد که کمتر از میانگین قیمت ۹۵ دلار به ازای هر بشکه است که نفت سال گذشته فروخته شده بود. واشنگتن به دنبال آن است که براساس شرایط بازار، نفت بیشتری را برای ذخایر استراتژیک خریداری کند. ذخایر نفت استراتژیک ایالات‌متحده با ظرفیت نگهداری ۷۲۷ میلیون بشکه، بزرگ‌ترین ذخایر نفت استراتژیک جهان است. این ذخایر در غارهای نمکی زیرزمینی در خط ساحلی خلیج مکزیکو نگهداری می‌شوند. تصمیم برای آزادسازی نفت از ذخایر نفت استراتژیک تحت قانون سیاست و حفظ انرژی، تحت اختیارات رییس‌جمهوری است و در شرایط اضطراری، نفت از این ذخایر برداشت می‌شود. هدف از ایجاد این ذخایر، استفاده در شرایط اضطراری و در صورت قطع واردات نفت به ایالات‌متحده است. نکته جالب درباره واژه اضطراری این است که ذخایر نفت استراتژیک معمولا برای اهداف سیاسی مورد استفاده قرار گرفته‌اند و سیاستمداران از افزایش قیمت‌ها بارها و بارها به عنوان بهانه‌ای برای برداشت از ذخایر نفت استراتژیک استفاده کرده‌اند.
هشدار آژانس بین‌المللی انرژی درخصوص کمبود عرضه نفت: «فاتح بیرول» رییس آژانس بین‌المللی انرژی دوشنبه (۱۹ تیر ۱۴۰۲) گفت: «همچنان معتقدیم ممکن است در نیمه دوم سال جاری میلادی شاهد کمبود عرضه در بازار باشیم.» این نهاد ماه گذشته اعلام کرد بازگشت چین به بازار نفت پس از رفع محدودیت‌های شیوع ویروس عالم‌گیر کرونا مطلوب بوده است و کشورهای غیرعضو گروه سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی ۹۰ درصد رشد تقاضا را در سال جاری میلادی به خود اختصاص خواهند داد.
افزایش واردات نفت توسط چین: واردات نفت چین در ژوئن، ۳/۴۵ درصد بر مبنای سالانه جهش یافت و به دومین رکورد ماهانه بالا رسید. آمار اداره کل گمرک چین نشان داد که واردات نفت به این کشور در ماه میلادی گذشته، به ۶۷/۱۲ میلیون بشکه در روز رسید که در مقایسه با ۷۲/۸ میلیون بشکه در روز واردات در ژوئن سال ۲۰۲۲، رشد چشمگیری را نشان می‌دهد. واردات نفت چین بر مبنای ماهانه هم سیر صعودی خود را حفظ کرده و ۵۸/۴ درصد در مقایسه با واردات ۱۱/۱۲ میلیون بشکه در روز در ماه مه، افزایش پیدا کرده است.
توقیف نفتکش ایران توسط اندونزی: گارد ساحلی اندونزی روز سه‌شنبه (۲۰ تیر ۱۴۰۲) اعلام کرد یک نفتکش با پرچم ایران که مظنون به انتقال نفت‌خام ایران بوده را توقیف کرده است. بنابر اعلام مقامات اندونزی، این نفتکش که «آرمان ۱۱۴» نام دارد، حامل حدود ۲۷۲ هزار تن نفت‌خام سبک به ارزش ۳۰۴ میلیون دلار بوده و به دنبال آن بوده تا بار خود را به یک کشتی دیگر به نام «اس‌تینوس» با پرچم کامرون منتقل کند.
عوامل کاهنده قیمت
رکود اقتصادی در غرب: «کامرزبانک» برآوردهای خود را درباره قیمت نفت در سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ میلادی کاهش داد که این موضوع نشان‌دهنده بدبینی بازار نسبت به چشم‌انداز اقتصادی با وجود کاهش عرضه نفت از سوی تولیدکنندگان بزرگ است. این بانک آلمانی پیش‌بینی خود در مورد قیمت نفت‎خام برنت در سال ۲۰۲۳ میلادی را از ۹۰ دلار به ۸۵ دلار به ازای هر بشکه و برآورد درباره نفت‌خام تگزاس ایالات‌متحده را از ۸۵ دلار به ۸۰ دلار به ازای هر بشکه کاهش داد. کامرز بانک قیمت شاخص‌های برنت و تگزاس در سال ۲۰۲۴ میلادی را نیز به ترتیب ۹۰ دلار و ۸۵ دلار به ازای هر بشکه پیش‌بینی کرد.
بهبود وضعیت بازار گاز اروپا: آمارهای موسسه «ریفینیتیو» نشان می‌دهد که صادرات گاز طبیعی مایع‌شده ایالات‌متحده در ماه ژوئن نسبت به ماه قبل از آن ۱۰ درصد کاهش یافته و به ۸۲/۶ میلیون تن رسیده است. دلیل این کاهش، انجام عملیات نگهداری و تعمیرات در تاسیسات گازی ایالات‌متحده و کاهش تقاضا از سوی کشورهای عضو اتحادیه اروپا بوده است. گزارش موسسه «ریفینیتیو» نشان می‌دهد که توقف برنامه‌ریزی‌شده فعالیت تاسیسات بزرگ گاز طبیعی مایع‌شده ایالات‌متحده، تولید این کشور را‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ کم کرده است. از سوی دیگر زمستان گرم‌تر از حالت طبیعی در اروپا نیز باعث شده تا شاهد بالا رفتن ذخایر گازی قاره سبز باشیم و تقاضای آنها کم شود. به‌طور کلی واردات گاز از سوی اروپا طی ماه گذشته کاهش یافته چراکه بسیاری از کشورهای اروپایی تقریبا انبارهای گازی خود را‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ پر کرده‌اند. در حالی که در ماه آوریل ۷۱ درصد و در ماه مه ۶۰ درصد گاز صادراتی ایالات‌متحده راهی اروپا می‌شد، اما در ماه گذشته این رقم به ۴۷ درصد رسیده است. در عین حال سهم مشتریان آسیایی از صادرات گاز واشنگتن از ۱۴ درصد در ماه مه به ۲۷ درصد در ماه ژوئن افزایش پیدا کرده است.
تثبیت تولید نفت اوپک‌پلاس: براساس نظرسنجی «پلاتس» اوپک و متحدانش در ژوئن تولید نفت خود را تقریبا بدون تغییر نگه داشتند. تولید اوپک‌پلاس در ژوئن، به میزان ۱۰ هزار بشکه در روز افزایش یافت و به
۳۴/۴۱ میلیون بشکه در روز رسید.
تولید این گروه در ماه مه که هفت کشور در کاهش تولید داوطلبانه به روسیه پیوستند، ۶۷۰ هزار بشکه در روز کاهش پیدا کرده و به پایین‌ترین میزان در ۱۹ ماه گذشته رسیده بود. این کاهش تولید داوطلبانه تا پایان سال ۲۰۲۳ ادامه پیدا خواهد کرد. عربستان سعودی، کاهش تولید اضافی به میزان یک میلیون بشکه در روز را در ژوئیه و آگوست اعلام کرد و روسیه هم که پیش از آن متعهد شده بود تولیدش را ۵۰۰ هزار بشکه در روز کاهش دهد، اعلام کرد که صادرات نفت خود را در آگوست، به میزان ۵۰۰ هزار بشکه در روز کاهش می‌دهد. طبق نظرسنجی «پلاتس» تولید اوپک که متشکل از ۱۳ کشور عضو است، در ژوئن با افزایش ملایم تولید در ایران، عراق، نیجریه و ونزوئلا، به میزان ۷۰ هزار بشکه در روز افزایش یافت.
تولید نفت ایران در ماه‌های اخیر افزایش پیدا کرده و متعاقبا صادرات ایران نیز به میزان قابل‌ملاحظه‌ای افزایش پیدا کرده که می‌تواند نشانه احتمالی تسهیل اعمال تحریم‌های ایالات‌متحده باشد. ونزوئلا هم از تسهیل تحریم‌های واشنگتن سود برده و واردات مواد رقیق‌کننده، به افزایش تولید نفت سنگین این کشور کمک کرده است. عربستان سعودی در ژوئن، ۹۹/۹ میلیون بشکه در روز نفت تولید کرد که اندکی بالاتر از سهمیه بود. تولید نفت ریاض از دسامبر سال ۲۰۲۱، تا این حد اندک نبوده است و کاهش تولیدی که برای ژوئیه و آگوست به اجرا خواهد گذاشت، سطح تولید این کشور را بدون در نظر گرفتن سال‌های همه‌گیری کووید-۱۹ و حملات پهپادی سپتامبر سال ۲۰۱۹ به تاسیسات نفتی این کشور، به پایین‌ترین حد از سال ۲۰۱۱ می‌رساند. روسیه به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده غیراوپک با کاهش تولید به میزان ۳۰ هزار بشکه در روز و رسیدن تولید به ۴۲/۹ میلیون بشکه در روز روبه‌رو شد که پایین‌ترین میزان تولید از آوریل سال ۲۰۲۲ بود. به این ترتیب، روسیه به نخستین هدف کاهش تولید داوطلبانه ۵۰۰ هزار بشکه در روز از سطح تولید فوریه، نزدیک‌تر می‌شود. علاوه بر روسیه، تولید مالزی و عمان هم کاهش پیدا کرد.
*نویسندگان: ستاره منصوری، حسن راعی و عباس ملکی