ضعف نظارتی بر بازار ارز

وحید شقاقی‌شهری*- در حالی که پیش از اعمال تحریم‌ها علیه بازار اقتصادی ایران، آمار مشخص و مطمئنی از میزان منابع ارزی کشور و هزینه‌کرد آن در دست نبود، اما بانک مرکزی سیاستگذاری جدید خود را بر بالا بردن دامنه نظارتی بر میزان مصارف ارزی کشور تنظیم کرده است‌.
اما ایراد اساسی که در آمار و اطلاعات قبلی کشور در حوزه منابع ارزی وجود داشت، از یک سو موجب می‌شد قیمت پایه صادراتی اعلامی از سوی صادرکنندگان و فعالان تولیدی کشور با واقعیت منطبق نباشد‌. بر این اساس شاهد بیش‌اظهاری از سوی صادرکنندگان برای استفاده از جوایز صادراتی بودیم‌. واردکنندگان نیز در مقابل با کم‌اظهاری در حوزه فعالیت خود در تلاش بودند راهی برای فرار از پرداخت تعرفه‌های گمرکی بیابند‌. مجموعه این عوامل ریشه در ضعف نظارتی سیاستگذار بر بازار ارزی کشور داشت تا تنظیم صحیح و درست تراز ارزی کشور را ناممکن کند‌.
امروز اما یکی از مهم‌ترین شاخص‌هایی که می‌تواند امکان برنامه‌ریزی سیاستگذار برای استفاده از منابع ارزی را فراهم کند، مشخص کردن تراز ارزی کشور و در اختیار داشتن اطلاعات و آمار دقیق از میزان ارزهای حاصل از صادرات نفتی و غیرنفتی و میزان ارزهای موردنیاز برای واردات کالا و خدمات است‌.
با توجه به سهم ۱۲ تا ۱۵ میلیارد دلاری واردات غیررسمی و قاچاق در کنار فعالیت‌های رسمی صادرات و واردات نیز به نظر می‌رسد ایجاد سامانه‌ای به منظور افزایش نظارت بر میزان مصارف ارزی، بهبود وضعیت تراز ارزی کشور را به دنبال داشته باشد‌.
اما ایجاد پروفایل ارزی به عنوان سامانه نظارتی بانک مرکزی زمانی می‌تواند زوایای دیگری از اقتصاد پنهان و غیرشفاف کشور را باز کند که تعامل گسترده‌ای با وزارت صنعت، سازمان گمرک، سازمان امور مالیاتی و نظام بانکی داشته باشد‌. در این حالت امکان دستیابی به آمار دقیق از میزان منابع ارزی و هزینه‌کرد آن حاصل می‌شود که این امکان را به سیاستگذار می‌دهد تا دست به برنامه‌ریزی صحیح در شرایط تحریمی بزند‌.
بر این اساس ایجاد پروفایل ارزی به عنوان یکی دیگر از سلسله سیاست‌های ارزی بانک مرکزی اگر به مرحله عمل برسد، با در اختیار گذاشتن کدی واحد برای هر شخص، امکان رصد میزان مصارف و مبادلات ارزی را برای بانک مرکزی فراهم می‌کند؛ موضوعی که شفافیت در میزان درآمدها و هزینه‌های ارزی را به دنبال خواهد داشت‌.
بر این اساس اگر سیاستگذار از این سازوکار ارزی به عنوان معیار شفافیت در روند صادرات و واردات و مصارف ارزی کشور استفاده کند، قادر به مدیریت بهتر منابع ارزی و سیاستگذاری بهتر در شرایط تحریمی خواهد بود‌.
* اقتصاددان