انحراف ازطرح‌های توسعه گرا

گروه اجتماعی- جزیره آشوراده در طول تاریخ سر پرسودایی داشته است. از فرار آخرین پادشاه خوارزمشاهیان بعد از حمله مغول‌ها به این جزیره تا راه افتادن دارو‌دسته دزدان دریایی در زمان قاجار در جزیره آشوراده همه و همه نشان از بکر بودن و دور از دسترس بودن این منطقه دارد که بالطبع می‌تواند بیانگر بالا بودن تنوع زیستی و دور بودن آن از فعالیت‌های انسانی باشد؛ به‌طوری که یونسکو در سال ۱۳۵۵ این منطقه را به عنوان یکی از ذخیره‌گاه‌های زیست کره در فهرست خود به ثبت رساند. بعد از انقلاب اما دولت‌های مختلف سعی کردند شرایط این منطقه را که بخش عمده آن تحت مدیریت سازمان محیط‌زیست است، به سمت آنچه به گفته آنها «رونق بخشیدن منطقه» خوانده می‌شود، تغییر دهند اما این تغییر، مطابق معیارهای عرفی و قوانین نانوشته و تعریف و خوانش نادرست مدیران و تصمیم‌گیران کشور از توسعه بود و مطابقتی با قوانین بالادستی نداشت. این کشمکش بین دستگاه‌های مختلف در دولت‌های دو دهه اخیر در کشور نیز نهایتا منجر به نتیجه مطلوب برای مدیران و سیاستگذاران این حوزه نشد و اصرار بر توسعه نهایتا توانست منجر به یک توافق بین سازمان محیط‌زیست و وزارت میراث فرهنگی برای توسعه گردشگری در این منطقه شد و بعد از آن با ورود دستگاه قضا نیز یک مناقشه تاریخی بین سازمان منابع طبیعی و بنیاد مسکن به نفع بنیاد مسکن به اتمام رسید تا بتوان شرایط سرمایه‌گذاری و توسعه گردشگری را در این منطقه تسریع کرد. بعد از اتخاذ این تصمیمات در سطوح بالا اظهارات ضد و نقیضی درخصوص مقایسه جزیره آشوراده با جزیره کیش در برخی رسانه‌ها و مصاحبه‌هایی درخصوص روند توسعه آن منتشر شد که نیازمند تامل بیشتر است. در یکی از این مصاحبه‌ها مدیر بنیاد مسکن استان گلستان عنوان می‌کند که «اگر این اتفاقات در مورد جزیره آشوراده ۲۰ سال پیش رقم می‌خورد اکنون این منطقه به قطب گردشگری کشور تبدیل شده بود.» این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که معاون محیط‌زیست طبیعی اداره کل محیط‌زیست مازندران چندی پیش در گفت‌وگو با خبرنگار رکنا، از تکمیل پرونده ذخیره‌گاه زیست‌کره میانکاله که جزیره آشوراده نیز بخشی از آن است، خبر داده بود.
روسیه قصد دارد در شمال ایران پتروشیمی احداث کند!
در ماه‌های گذشته خبر ازسرگیری پروژه احداث پتروشیمی میانکاله باعث تعجب بسیاری از کارشناسان و اهالی رسانه شده بود، اما نکته تعجب‌برانگیزتر اینکه در روزهای اخیر یکی از سخنران- سلبریتی‌های فضای مجازی از اهتمام دولت روسیه برای احداث پتروشیمی در شمال کشور گفته بود و از فعالان و کارشناسان محیط‌زیست درخصوص مخالفت با این طرح انتقاد کرده بود. این صحبت‌ها در حالی مطرح می‌شود که هر کدام از این طرح‌های توسعه اگر به درستی انجام نشود قطعا منجر به خارج شدن ذخیره‌گاه زیست‌کره میانکاله از فهرست یونسکو خواهد شد؛ اقدامی که به تنهایی می‌تواند بر اقتصاد، گردشگری و حتی اعتبار بین‌المللی کشور خدشه وارد کند به‌طوری که ده‌ها طرح توسعه‌ای دیگر نیز نتوانند آن را جبران کنند. ذخیره‌گاه زیست‌کره میانکاله زیستگاه بیش از ۲۰۰ گونه پرنده و گونه‌های شاخصی همچون فک خزری، گربه وحشی و تشی است که در حقیقت کلکسیونی از متنوع‌ترین زیستگاه‌های کشور محسوب می‌شود و نقش بزرگی در چرخه طبیعی و زیستی کلان اکوتون میانکاله بین دو زیستگاه خزری و هیرکانی دارد. این در حالی است که در سال‌های اخیر میزان حساسیت افکار عمومی در کشور نسبت به موضوعات زیست‌محیطی افزایش یافته است و این اتفاق بسیار خوبی برای زیست‌بوم ایران محسوب می‌شود. مضاف بر این اطلاعات و دانش ما از قواعد حاکم بر اکوسیستم‌ و طبیعت تغییر یافته است. می‌دانیم که جغد نحس نیست و تنها به خاطر حساس بودن سیستم شنوا‌یی‌اش متروکه‌ها را برای زندگی برمی‌گزیند. دریافته‌ایم که اگر گوشتخواران کوچک را از یک منطقه‌ای حذف کنیم احتمال طغیان جمعیت جوندگان وجود دارد یا اگر حشراتی مانند ملخ‌ها هیچ صیادی نداشته باشند و دسترسی به منابع غذایی کافی وجود داشته باشد، جمعیت آنها میلیونی خواهد شد و صدمات اقتصادی بسیاری برای انسان در پی خواهد داشت. اکنون می‌دانیم که بیابان، صحرا، دشت، کوهستان، جنگل، تالاب، دریا و تمامی ساکنان آن روابط در‌هم‌تنیده‌ای دارند که از بسیاری از آنها اطلاع نداریم و حتی میزان اطلاعات ما از روابط کشف شده بین موجودات زنده نیز به قدر کافی کامل نیست. سیاستمداران اما اینگونه فکر نمی‌کنند، آنها معتقدند زمین بزرگ‌ترین منبع در دسترس انسان است که آفرینش او را مجاز به بهره‌برداری به هر شکل ممکن کرده است و این منبع تا بی‌نهایت ادامه دارد. سیاستمداران در کشور ما حتی پا را فراتر گذاشته‌اند و اسم این روش را به جای توسعه جا زده‌اند. در این فرآیند آنها با یک بازدید میدانی از یک منطقه خود را مجاز می‌دانند که به تپه ماهوری‌های غرب کشور، «زمین توسعه‌نیافته» بگویند و به جلگه خوزستان، «زمین بایر» و به تالاب‌های شمال کشور که نفس‌های آن به شماره افتاده، «مرداب بد‌بو» یا به زیستگاه‌های مرکزی فلات ایران، «بیابان بی‌آب و علف» و با این توصیف خود را مجاز به بهره‌برداری به هر شکل ممکن از طبیعت می‌دانند. داستانی که سناریوی آن به اشکال مختلف در پروژه‌های سرمایه‌گذاری متعدد دیده می‌شود و تنها بازیگران آن در استان‌ها و شهرهای مختلف تغییر می‌یابد.
چراغ سبز رییس‌جمهور
رییس دولت سیزدهم در اسفند‌ماه سال ۱۴۰۰ در سفر به استان گلستان دستور رفع موانع توسعه گردشگری در جزیره آشوراده را صادر کرد. در همان تاریخ «عزت‌الله ضرغامی» وزیر میراث فرهنگی در این باره طی اظهاراتی گفته بود: در ۲۲ هکتار از منطقه آشوراده که در اختیار ما قرار داده شده یک طرح مقدماتی پیش‌بینی شده و خدمات و سرویس‌های مختلف گردشگری تفریحی و اینترنتی در اختیار گردشگران قرار خواهد گرفت. در اوایل مرداد ماه امسال طرح طبیعتگردی و گردشگری آشوراده با حضور استاندار گلستان و اعضای کمیته ملی طبیعتگردی تصویب و توافق‌نامه اجرایی طرح نیز امضا شد، اما دعوای حقوقی بین منابع طبیعی و بنیاد مسکن در مورد حدود ۱۹ هکتار از منطقه روستایی در جزیره آشوراده در اواسط شهریور امسال با حکم قطعی دادگاه به نفع بنیاد مسکن به پایان رسید و طی آنچه به گفته مقامات قضایی تدابیر و اقدامات عاجل در راستای حل مشکل حقوقی ۲۵ ساله طرح گردشگری جزیره آشوراده عنوان شد، دستور به تملک این زمین به نفع بنیاد مسکن داده شد. پیش‌تر «علیرضا نجیمی» سرپرست دفتر مدیریت زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط‌زیست گفته بود پرونده ۹ منطقه از ۱۸ ذخیره‌گاه زیست‌کره در ایران تا دی ماه جهت بازنگری به یونسکو ارسال می‌شود و امیدواریم با توجه به استانداردهای بالای سطح حفاظت در کشور این مناطق به تایید یونسکو برسند. به همین دلیل سراغ روح‌الله اسماعیلی معاون محیط طبیعی اداره کل محیط‌زیست مازندران رفتیم. او در پاسخ به این سوال که آیا وضعیت ذخیره‌گاه زیست‌کره میانکاله که منطقه آشوراده نیز جزئی از این ذخیره‌گاه است در بین این ۹ پرونده وجود دارد، بیان کرد: پرونده بررسی آخرین وضعیت ذخیره‌گاه زیست‌کره میانکاله طی ماه‌های اخیر تهیه و به معاونت طبیعی سازمان ارسال شده و قرار است دی ماه همراه با پرونده ۸ منطقه دیگر برای بررسی‌های بیشتر به یونسکو ارسال شود.
احتمال خارج شدن میانکاله از لیست ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره در یونسکو
تایید این خبر می‌تواند فرصتی ارزشمند برای دوستداران طبیعت میانکاله باشد، زیرا هم تالاب میانکاله و هم جزیره آشوراده همزمان درگیر طرح‌های توسعه‌ای هستند که رسانه‌ها و افکار عمومی از جزئیات اجرای آن بی‌خبرند و تجربه نشان داده است که در زورآزمایی نهادهای قدرت و ثروت با جامعه مدنی همواره این نهادهای قدرتمند هستند که سعی در تحمیل اراده خود به طرف مقابل دارند و همیشه این جوامع محلی بوده‌اند که قربانی این جنگ نابرابرند.
مسیر اشتباه
«حجت‌الله ایوبی» دبیرکل سابق کمیسیون ملی یونسکو با اشاره به وضعیت ذخیره‌گاه زیست‌کره میانکاله بیان کرد: توسعه گردشگری در این ذخیره‌گاه‌ها نباید به گونه‌ای باشد که زیستگاه و فعالیت‌های گونه‌ها در این مناطق را تحت‌الشعاع قرار دهد. همه هنر دولت‌ها این است که آنچه توسعه گردشگری مسوولانه نامیده می‌شود و حفظ ذخیره‌گاه‌های ارزشمند بین‌المللی بتواند توازنی ایجاد کند.
وی با اشاره به اینکه معمولا کشورها از این ظرفیت‌ها برای جذب گردشگر استفاده می‌کنند، تاکید کرد: گاهی اوقات فکر می‌کنیم که یک منطقه‌ای را باید از ثبت جهانی در بیاوریم تا بتوانیم به راحتی گردشگری را در آن منطقه توسعه دهیم، در حالی که اینگونه نیست و می‌توان گردشگری و محیط‌زیست را همراه با هم حفظ کرد و توسعه داد.
وی ادامه داد: اطلاع دقیقی از اقداماتی که در میانکاله و آشوراده در حال انجام است ندارم، اما موارد مشابهی بوده که یونسکو به دلایل مختلف ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره را از فهرست خود خارج کرده است که امیدوارم در بررسی‌های آتی یونسکو این اتفاق برای میانکاله نیفتد.
در طول کمتر از یک ماه گذشته شرق استان مازندران، استان گلستان و حتی بخش‌هایی از استان خراسان شمالی در رخدادی بی‌سابقه با پدیده ریزگردها روبه‌رو شدند. هرچند نهادهای متولی موضع‌گیری رسمی در مورد علل و منابع این رخداد بی‌سابقه انجام ندادند، اما به نظر می‌رسد خشکسالی در بخش‌های شمالی استان گلستان، خشک شدن بخش‌های قابل توجهی از تالاب آلما‌گل و آجی‌گل می‌تواند از دلایل بروز رخدادهای طبیعی اینچنینی در شمال شرقی کشور باشد؛ اتفاقی که مردمان این منطقه نه خود نمونه‌ای از آن را به یاد دارند و نه از پیشینیان در مورد باران گردوخاک چیزی شنیده‌اند؛ بارانی که هشدارهای جدی برای نوع بشر و ساکنان این نقطه از خاک ایران به دنبال خواهد داشت.