طلسم فاز ١١ شکست

گروه انرژی- اجرای طرح‌های بزرگ استخراج نفت و گاز یک کار زمان‌بر است که نیاز به سرمایه‌گذاری ارزی و ریالی قابل اعتنا و مهارت‌های مدیریتی در بالاترین سطح دارد و به ویژه درباره تامین منابع مالی آن و سطح تکنولوژی به کار رفته باید احتیاط کرد. به همین دلایل است که بهره‌برداری از میدان گازی پارس‌جنوبی که کلنگ آن در سال ۱۳۷۶ در دولت سیدمحمد خاتمی بر زمین زده شد تا امروز به درازا کشیده شده است. بهره‌برداری از ۱۱ فاز در پارس‌جنوبی در مدت ۲۵ سال نشان می‌دهد به دلایل گوناگون ایران در بهره‌برداری از میدان یادشده با تاخیر زمانی روبه‌رو شده است. بخشی از این تاخیر به دلیل نبودن مهارت‌های مدیریتی در اجرای طرح‌های زیرساختی بزرگ بود که هنوز کم و بیش ادامه دارد. بخش دیگری از این تاخیر به دلیل اعمال رژیم تحریم‌ها از سوی آمریکا بود که به فرار دوباره توتال از اجرای این طرح منجر شد. بی‌وفایی شرکت‌های چینی نیز یکی دیگر از دلایل تاخیر تاریخی در اجرای طرح‌های ۱۱گانه پارس‌جنوبی است.
حالا و پس از دو دهه در روز گذشته قرعه شانس به نام سیدابراهیم رییسی افتاد که به عنوان رییس دولت سیزده کبوتر شانس را روی شانه‌های خود ببیند. بدیهی است کوشش برای بهره‌برداری از این طرح بزرگ ملی رفتار مناسبی است، اما نباید درباره این اتفاق اغراق کرد و سرمایه‌گذاری‌های رخ‌داده و انتقال تجربه به‌وقوع‌پیوسته دولت‌های قبلی را نادیده گرفت.
کلاف سر‌در‌گم
اواسط سال ۱۳۷۹ بود که شرکت ملی نفت ایران و شرکت توتال فرانسه برای توسعه بخش بالادستی فاز ۱۱ پارس‌جنوبی و همچنین ساخت یک کارخانه حدود ۱۰ میلیون تنی تولید ال‌ان‌جی تفاهمنامه همکاری امضا کردند. پس از امضای این تفاهمنامه، شرکت پتروناس مالزی هم برای توسعه فاز ۱۱ پارس‌جنوبی پیشقدم شد و با توافق سه‌جانبه، شرکت ملی نفت ایران (۵۰ درصد)، شرکت توتال فرانسه (۴۰ درصد) و پتروناس مالزی (۱۰ درصد)، توسعه بخش بالادستی و همچنین پایین‌دستی فاز ۱۱ پارس‌جنوبی را در اختیار گرفتند. مطالعات فنی و مهندسی برای توسعه فاز ۱۱ ادامه داشت.
در فاصله سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۸۷ به دلیل افزایش قیمت جهانی فولاد و هزینه اجرای این پروژه مرزی و مشترک، شرکت توتال فرانسه عهدشکنی و وقت‌کشی کرد و بعد از انجام مذاکرات طولانی و مخالفت شرکت ملی نفت ایران با پیشنهاد حدود ۱۰ میلیارد دلاری فرانسوی‌ها، توتال از اجرای فاز ۱۱ پارس‌جنوبی کنار رفت.
کلاف توسعه فاز ۱۱ پارس‌جنوبی همچنان سر‌در‌گم بود که در سال ۱۳۸۸، چینی‌ها برای توسعه این فاز مرزی با پیشنهاد مالی ۴ میلیارد دلار پیشقدم شدند. براساس قراردادی که شرکت ملی نفت ایران با شرکت CNPC امضا کرد، شرکت چینی موظف بود در مدت زمان ۵۲ ماه فاز ۱۱ را به تولید برساند اما این شرکت نیز بعد از گذشت مدت زیادی از توسعه این فاز کنار گذاشته شد.
ادامه بلاتکلیفی‌ها
بعد از کنار رفتن شرکت چینی از طرح توسعه فاز ۱۱ پارس‌جنوبی در سال ۱۳۹۲ براساس تصمیمات مدیریتی اتخاذ شده و به دلیل زمان‌بر بودن توسعه بخش خشکی و دریایی همزمان، قرار شد توسعه بخش دریایی به صورت مستقل و زودتر از بخش خشکی انجام شود.
برنامه‌ریزی به منظور انتقال گاز این فاز با استفاده از ظرفیت‌های خالی پالایشگاه‌های موجود در منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس هم در صورت به تولید رسیدن و توسعه بخش دریایی پیش از بخش خشکی انجام شده بود. همه چیز مهیا و در انتظار پیمانکار و شرکت ملی نفت ایران در حال بررسی و تحقیق بود.
بعد از آن در ساعات پایانی آخرین روز از برگزاری هجدهمین نمایشگاه نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی، در اردیبهشت ۱۳۹۲، تفاهمنامه توسعه دریایی این فاز میان شرکت نفت و گاز پارس و شرکت مهندسی و ساخت تاسیسات دریایی ایران با هدف ساخت و راه‌اندازی یک جکت، دو سکو و دو رشته خط لوله دریایی انتقال گاز به پالایشگاه خشکی امضا شد.
سپس در اواخر مردادماه ۱۳۹۲ نیز قرارداد توسعه این میدان در قالب بیع‌متقابل به شرکت پتروپارس واگذار شد. براساس قرارداد، ساخت و نصب دو سکوی سرچاهی (پایه و عرشه) و حفر ۱۲ حلقه چاه در هر سکوی سرچاهی در دستور کار پتروپارس قرار گرفت ضمن اینکه، دو خط لوله ۳۲ اینج هر یک به طول حدود ۱۳۵ کیلومتر جهت انتقال گاز به خشکی، تاسیسات دریافت و جداسازی و تثبیت میعانات و مخازن ذخیره میعانات در خشکی و تاسیسات صادرات میعانات گازی نیز باید ساخته و نصب می‌شد.
هنوز ۸ ماه از امضای قرارداد نگذشته بود که شرکت پتروپارس به طور کامل از توسعه فاز ۱۱ پارس‌جنوبی کنار رفت و بیژن زنگنه وزیر نفت وقت به صراحت اعلام کرد که فاز ۱۱ فعلا در اولویت کاری وزارت نفت نیست و تصمیم درباره آن سر فرصت گرفته خواهد شد.
بازگشت دوباره توتال
زمان گذشت و توسعه فاز ۱۱ همچنان گرفتار در بلاتکلیفی بود تا اینکه در سال ۱۳۹۵ توتال بار دیگر برای توسعه فاز ۱۱ پیشقدم شد و موافقتنامه اصولی این طرح توسعه‌ای در همان سال و قرارداد آن هفت ماه بعد (۱۲ تیرماه ۱۳۹۶) در قالب شرایط عمومی، ساختار و الگوی جدید قراردادهای نفتی به ارزش ۸/۴ میلیارد دلار میان شرکت ملی نفت ایران و کنسرسیوم توتال فرانسه (۱/۵۰ درصد)، شرکت ملی نفت چین (NPC۳۰ درصد) و پتروپارس (۹/۱۹ درصد) امضا شد.
از ویژگی‌های خاص این قرارداد استفاده از تاسیسات تقویت فشار برای نخستین‌بار در میدان گازی پارس‌جنوبی و افزایش مشارکت‌های بین‌المللی شرکت‌های ایرانی به عنوان مسیری برای انتقال فناوری‌های نوین در حوزه‌های مختلف به ویژه ازدیاد برداشت و ساخت تجهیزات بود. حدود چهار ماه بعد از امضای قرارداد توسعه فاز ۱۱ با کنسرسیومی که رهبری آن را توتال برعهده داشت زمزمه‌های برکناری به گوش می‌رسید، اما خبر آن روزها این بود که توتال تاکنون ۵۶ میلیون یورو تعهد کرده و براساس آن در حال پیشبرد کارهاست.
راهگشایی در دولت سیزدهم
مهرماه ۱۴۰۱، با اعلام قید فوریت به منظور پیشگیری از مشکل ناترازی گاز در زمستان و با هدف تولید زودهنگام گاز از این میدان مقرر شد با کاربست تمام توان و تجهیزات، حفر ۴ حلقه چاه تکمیل شود؛ همچنین با هدف نهایی کردن تولید از این میدان مقرر شد با انتقال سکوی بهره‌برداری فاز C12 میدان گاز پارس‌جنوبی به موقعیت فاز ۱۱ B، خلأ ناشی از ساخت سکو که معمولا سه سال به طول می‌انجامید جبران و تولید از این میدان هرچه زودتر نهایی شود.
جابه‌جایی یک سکوی بهره‌برداری از موقعیت خود به موقعیتی جدید اقدامی ابتکاری و راهگشا برای سرعت بخشی به روند توسعه فاز مرزی ۱۱ بود. این اقدام که حتی در دنیا هم کم‌نظیر است (براساس آمار موجود، پیش از این جابه‌جایی سکو یک یا دو بار برای سکو‌های نفتی آن هم توسط بزرگ‌ترین شرکت‌های نفتی جهان انجام شده اما آماری از انجام آن برای سکوهای گازی وجود ندارد)، برای نخستین‌بار در دولت سیزدهم رقم خورد.
ضرورت تولید زودهنگام از فاز ۱۱ پارس‌جنوبی و وجود محدودیت‌های بین‌المللی سبب شد تا پیمانکار پروژه با بعضی مشکلات عملیاتی جابه‌جایی سکو روبه‌رو شود اما در نهایت با پذیرش ریسک از سوی مدیران و کارکنان صنعت نفت و با کمک متخصصان و کارشناسان ایرانی اقدام‌های اولیه و برش پایه‌های سکو انجام شد و سکوی فاز ۱۲ روی شناور قرار گرفت تا برای نصب منتقل شود.
با اولویت‌گذاری‌های انجام‌شده در دولت سیزدهم، فروردین ماه امسال (۱۴۰۲) اعلام شد که چاه‌ها تکمیل و خطوط لوله زیردریایی نیز احداث شده و بخش‌های مرتبط با سه پایه مشعل و بریج نیز در حال نصب است. در ضمن گفتنی است سفارش‌گذاری ساخت یک سکوی دیگر و جکت دیگر برای این فاز در سال ۱۴۰۰ انجام شده تا بلافاصله با حفاری‌های جدید، توسعه تکمیلی (تولید روزانه ۵۶ میلیون مترمکعب گاز) در آینده عملیاتی شود.
تولید روزانه ۱۵ میلیون مترمکعب گاز
در فاز اولیه برداشت از این میدان که با انتقال سکوی فاز ۱۲ انجام می‌شود، تولید گاز به ۱۵ میلیون مترمکعب در روز خواهد رسید و پیش‌بینی می‌شود با ساخت و نصب سکوی بعدی و حفاری چاه‌ها، تکمیل فاز ۱۱ که گامی مهم برای کشور در راستای دستیابی به استقلال انرژی و ثبات ژئوپلیتیکی است، ظرفیت تولید گاز پارس‌جنوبی افزایش چشمگیری پیدا کند. این طرح روزانه ۵۶ میلیون مترمکعب گاز، ۵۰ هزار بشکه میعانات گازی و ۷۵۰ متریک تن گوگرد در روز تولید خواهد کرد که این خروجی به تامین نیازهای مصرف داخلی ایران و کمک به ظهور کشور به عنوان یک صادرکننده مهم منطقه‌ای کمک خواهد کرد.
مزایای اقتصادی تکمیل فاز ۱۱ نیز بسیار زیاد است. تخمین زده می‌شود که این پروژه تا ۱۰۰۰۰ شغل ایجاد کند و ۲۰ میلیارد دلار درآمد برای ایران به همراه داشته باشد. افزون بر این، این پروژه همچنین به احیای بخش نفت و گاز ایران که در طول سال‌ها به دلیل تحریم‌ها و سرمایه‌گذاری کم با مشکل مواجه شده است، کمک خواهد کرد.
تولید روزانه لااقل ۱۵ میلیون مترمکعب در روز سه سال زودتر از زمان پیش‌بینی شده، صرفه‌جویی در هزینه و زمان ساخت یک سکوی بزرگ به وزن بیش از ۳ هزار تن و افزایش تولید میعانات گازی با این اقدام ابتکاری، جلوی ‌عدم‌النفع چندین میلیارد دلاری در برداشت از این فاز را در سال‌های آینده گرفت و توجه به بهره‌وری در اجرای پروژه‌های نفتی را به نمایش گذاشت.
گفتنی است که ایران با وجود اینکه تقریبا یک دهه دیرتر از قطر بهره‌برداری از میدان مشترک پارس‌جنوبی را آغاز کرده و تنها ۳۰ درصد مساحت میدان را در اختیار دارد، امروز برداشت روزانه گاز و میعانات ایران از این میدان مشترک از قطر پیشی گرفته، این در حالی است که در طرف قطری، عملا شرکت‌های بزرگ نفتی جهان مالک بخشی از مخزن هستند و ایران با بزرگ‌ترین شرکت‌های جهان رقابت می‌کند، نه کشور کوچک و کم‌جمعیت قطر.