ظرفیت مغفول آیین‌های سنتی

نادر نینوایی- در روزهای اخیر «جشن مهرگان» و «مهارت ساختن و نواختن رباب» ثبت جهانی شدند تا بار دیگر ظرفیت‌های بالای ایران در زمینه میراث فرهنگی ناملموس هویدا شود.
برای درک بهتر جایگاه ایران در زمینه آیین‌های سنتی، کافی است به این نکته توجه کنید که کشورمان به‌لحاظ تعداد میراث ناملموس ثبت‌شده در فهرست آثار جهانی، اکنون در ردیف پنج کشور نخست جهان ایستاده است. در گوشه و کنار ایران‌زمین از روستاهای کوچک گرفته تا شهرهای بزرگ، رسوم، آیین‌ها و سنت‌های ریشه‌داری وجود دارد که هر یک ظرفیت‌های منحصر‌به‌فردی داشته و می‌توانند زمینه‌ساز جذب گردشگران بین‌المللی به کشورمان باشند. از آیین‌های سنتی مرتبط با عاشورا در یزد تا مراسم «پیر شالیار» در اورامان، هر یک راوی بخش‌هایی از فرهنگ، آیین و سنن ریشه‌دار اقوام ایرانی‌اند و بازتابی از تنوع قومیتی و فرهنگ غنی مردمان فلات ایران شمرده می‌شوند که نباید ظرفیت آنها را نادیده گرفت.
وجود این ظرفیت بی‌بدیل در زمینه میراث فرهنگی ناملموس، سنن و جشنواره‌های محلی متعدد اما فرصتی مناسب را برای جذب گردشگران علاقه‌مند به کشورمان را فراهم می‌کند؛ فرصتی که البته تاکنون اقدامی اثرگذار برای بهره‌برداری از آن انجام نگرفته است.
فستیوال‌ها؛ زمینه‌ساز جذب گردشگر
مجتبی برزویی، عضو جامعه راهنمایان ایرانگردی و جهانگردی، ضمن تاکید بر اهمیت استفاده از ظرفیت فستیوال‌های سنتی که در کشور برگزار می‌شود به «جهان‌صنعت» گفت: گردشگران کشورهایی نظیر ژاپن از هر نوع فستیوالی استقبال می‌کنند و فستیوال‌ها با ریشه‌های مذهبی و فرهنگی نیز در ایران زیاد برگزار می‌شود.
وی ضمن ذکر مثالی ادامه داد: به عنوان مثال در شهرستان پاوه استان کردستان، در گذشته پیر و رهبری مذهبی معتقد به آیین‌های پیش از اسلام بوده که به همراه پیروانش مسلمان شده و امروز روز تشرف ایشان به اسلام، همچنان در قالب فستیوالی جشن گرفته می‌شود. در این مراسم مردم لباس‌های نو می‌پوشند و هرکس هر صنایع‌دستی که دارد را می‌آورد و راهپیمایی نیز توسط مردم انجام می‌شود و طوافی نیز در محل فوت پیر انجام می‌شود. این فستیوال و برنامه و جشنواره‌های مشابه ایرانی، برای ژاپنی‌ها بسیار جالب است و گروه ژاپنی که پیش از این برای دیدن این فستیوال بردم، از این مراسم بسیار استقبال کردند و مورد توجهشان قرار گرفت.
نبود بانک اطلاعاتی از جشنواره‌های ایرانی
ایران کشوری با ریشه‌های سترگ فرهنگی بوده که از تمدنی تاریخی و ریشه‌دار برخوردار است. ثبت تعداد بالای میراث فرهنگی ناملموس و جشنواره‌های سنتی در کشور، گواه ظرفیت بی‌بدیل ایران در این بخش است.
عضو جامعه راهنمایان ایرانگردی و جهانگردی، ضمن اشاره به ضعف‌های موجود در زمینه معرفی و برگزاری تورهای مرتبط با آشنایی فستیوال‌ها، آیین‌های سنتی و میراث ناملموس ایرانی گفت: برگزار‌کنندگان تورهای ایرانی فاقد بانک داده‌ها یا اطلاعات مربوط به توریسم فرهنگی و آیین‌های سنتی هستند. این در حالی است که در کشوری مثل فرانسه برگزار‌کنندگان تور، بانک اطلاعات از انواع زمینه‌ها و ظرفیت‌های گردشگری کشورشان را دارند و می‌دانند که ظرفیت‌های این کشور برای برگزاری تورهای ماجراجویانه یا معرفی فستیوال‌های سنتی چیست.
وی افزود: در کشورهایی نظیر فرانسه حتی در قالب فیلم‌های ویدئویی و مستند اطلاعات دقیق درخصوص هر یک از تورها ارائه شده است، ایران اما فاقد یک‌چنین بانک اطلاعاتی است و به نظرم وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی باید کمک کند که یک چنین بانک اطلاعاتی برای معرفی ظرفیت‌های گردشگری کشور ایجاد شود.
مسیر متفاوت قیمت‌گذاری تورها در ایران و جهان
این فعال صنعت گردشگری ضمن تاکید بر اهمیت کم و کیف قیمت‌گذاری بر جذب گردشگر، به مقایسه عملکرد ایران و سایر کشورها پرداخته و ابراز داشت: در فرانسه، سوئیس و برخی دیگر از کشورهای اروپایی، ثبات قیمتی برای تورهای لاکچری، متوسط و ضعیف وجود دارد. مثلا تورهای توریسم ضعیف در تمام کشور فرانسه حدود ۵‌یورو، توریسم متوسط حدود ۳۰‌یورو تا ۵۰‌یورو و توریسم لاکچری حدود ۲۰۰‌یورو است. به عبارت دیگر تمام تور اپراتورهای فرانسه که حدود سه هزار تور اپراتور هستند، وقتی می‌خواهند گروهی خاص مثلا کارگران راه‌آهن خود را در قالب توری به ایران بفرستند، قیمتی که از سوی آنها به این افراد اعلام می‌شود، بین ۱۳۰۰‌یورو و ۱۳۰۵یورو در نوسان بوده و تفاوت کف و سقف قیمت اعلام‌شده بسیار کم و ناچیز است.
وی ادامه داد: در ایران اما صاحب آژانس مسافرتی وجود دارد که برای جذب گردشگران ایتالیایی و فرانسوی، قیمتی معادل یک‌چهارم قیمت تورگردانان قدیمی را اعلام می‌کند. درواقع متاسفانه آژانس‌های ایرانی به‌جای انجام بازاریابی، سعی در جذب مشتری رقیب ایرانی خود و دور زدن آن را دارند و از بین این همه آژانسی که در اروپا وجود دارد، درست به آژانس طرف قرارداد رقیب خود قیمت پایین‌تر برای برگزاری تور ارائه می‌دهند. دامنه این رقابت‌های منفی حتی در مواردی به‌گونه‌ای بوده که با دریافت ۴۰۰‌یورو به ازای هر نفر، گروه گردشگر به ایران می‌آورند. با این تفاسیر باید اذعان کنم که متاسفانه به نظر می‌رسد آژانس‌داران ایرانی رقابت را بلد نیستند.
این عضو جامعه راهنمایان ایرانگردی و جهانگردی خاطرنشان ساخت: «در مورد هتل‌ها اما این چالش‌ها وجود ندارد چراکه باتوجه به تورم فزاینده و هزینه‌های موجود، اصولا هتلداران امکان ارائه نرخ پایین و غیر منطقی را ندارند.»
در نهایت باید اذعان داشت که اگر وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی برنامه‌ریزی مناسبی انجام داده و ضمن ثبت دقیق اطلاعات جشنواره‌ها و آیین‌های ایرانی، این اطلاعات را در سطح جهانی معرفی کند، می‌توان به جذب گردشگران بین‌المللی علاقه‌مند به آیین‌ها و رسوم سنتی خوشبین بود. در کنار تلاش وزارتخانه اما بخش‌خصوصی گردشگری کشور هم نباید از ظرفیت میراث ناملموس و آیین‌های سنتی ایران و نیز متعهد بودن به رقابت اخلاقی در عرصه جذب گردشگران بین‌المللی غافل شود.