عبور از برزخ نفتی ترامپ

گروه انرژی- در حالی که کمتر از دو هفته تا ورود دونالد ترامپ به کاخ سفید به عنوان چهل‌وهفتمین رییس‌جمهور آمریکا باقی است، گمانه‌زنی‌ها درباره سیاست خارجی او در حوزه اقتصادی و سیاسی به‌خصوص بازار نفت همچنان ادامه دارد. هرچند ترامپ در جریان رقابت‌های انتخاباتی تا حدودی درباره سیاست‌های خارجی خود به‌خصوص درباره تعرفه‌های چین و بازار نفت اهداف خود را اعلام کرده، با این حال تولیدکننده‌های نفت نسبت به آنچه بعد از 20 ژانویه اتفاق خواهد افتاد عدم قطعیت دارند. این عدم قطعیت‌ها نه‌فقط برای تولیدکننده‌های نفت، بلکه برای ایران که تحت‌حریم‌هاست، بیش از هر زمان دیگری نگران‌کننده است.
عباس ملکی، حسن راعی و آریا کیا سه‌پژوهشگر دانشگاه صنعتی شریف در بررسی چشم‌انداز بازار نفت با توجه به داده‌های بازار در گزارشی نوشتند: «پیش‌بینی قیمت نفت خام برای 2025 کار ساده‌ای نیست زیرا عدم قطعیت در این بازار بیشتر از گذشته است. ورود ترامپ به کاخ سفید همراه با سیگنال‌های متناقض به بازار در زمینه سیاستگذاری‌های مربوط به تغییر اقلیم و افزایش و یا کاهش فعالیت بنگاه‌های نفتی بین‌المللی (IOCs )است. از سوی دیگر ائتلاف «اوپک پلاس» دارای ظرفیت اضافی جهت تولید بیشتر نفت خام است. مشخص نیست که آیا ائتلاف مذکور تولید خود را در سال جاری میلادی بالا خواهد برد یا نه. همچنین تحریم‌های غرب علیه صادرات نفت خام روسیه و ایران مشخص نیست که محکم‌تر خواهد شد یا نه. اما روشن است که درخواست پالایشگاه‌داران برای تصفیه نفت‌خام افزایش یافته است. به همین جهت در میان عدم‌قطعیت‌ها می‌توان گفت که با توجه به افزایش قیمت رسمی فروش IOCsنفت سعودی برای خریداران آسیایی در روز یکشنبه(5 ژانویه)، تقاضا برای نفت‌خام در 2025 احتمالا افزایش خواهد یافت.
ذخایر نفت‌خام استراتژیک (SPR)ایالات‌متحده نسبت به ابتدای 2024 کاهش قابل‌توجهی یافته که به نظر می‌رسد که انتقال از دولت دموکرات‌ها به جمهوریخواهان با انبارهای خالی از نفت‌خام صورت گیرد. تقویت بازار سهام در ایلات‌متحده، خریدهای جدیدی توسط صندوق‌های مالی با کاربرد ریاضیات در تصمیم‌گیریFunds Quant و کمتر شدن قیمت دلار در مقایسه با ارزهای مرجع دیگر می‌تواند دلایل دیگری از بالا رفتن قیمت نفت تگزاس باشد. هرچند احساس بازار بر این است که امور اداری و اجرایی صدور مجوزهای بهره‌برداری و حفاری در بخش تولید نفت‌خام گاز طبیعی در ایالات متحده در دوران ترامپ با سهولت انجام خواهد گرفت.»
آثار تحریم‌ها بر اقتصاد ایران
به نوشته این تحلیلگران انرژی دانشگاه صنعتی شریف، تحریم‌ها به عنوان یکی از ابزارهای سیاست خارجی دیگر کشورهای علیه ایران، تاثیرات عمیق و گسترده‌ای بر توسعه اقتصادی ایران داشته‌اند. این تحریم‌ها که عمدتا به دلیل مسائل هسته‌ای و سیاسی به‌وجود آمده‌اند، موجب کاهش دسترسی ایران به بازارهای جهانی، محدودیت در صادرات نفت و کالاهای غیرنفتی و کاهش سرمایه‌گذاری‌های خارجی شده‌اند. این عوامل نه‌تنها باعث رکود اقتصادی و افزایش نرخ بیکاری شده، بلکه نوسانات ارزی و تورم بالا را نیز به دنبال داشته‌اند.
در این راستا در چارچوب گزارش حاضر به بررسی ابعاد مختلف مساله تحریم
پرداخته می‌شود:
1- صنایع نفت و گاز به‌عنوان منبع اصلی درآمدهای ارزی، بیشترین تاثیر منفی به واسطه تحریم‌ها را تجربه کرده‌اند، به‌ویژه با کاهش صادرات نفتی و اعمال محدودیت‌های فناوری. علاوه‌براین، بخش تجارت بین‌المللی نیز به دلیل محدودیت‌های بانکی و عدم دسترسی به بازارهای جهانی به‌شدت آسیب دیده است. همچنین، تورم و کاهش ارزش پول ملی از دیگر پیامدهای بارز تحریم‌ها بوده که بر تمامی بخش‌های اقتصادی و اجتماعی تاثیر گذاشته است. توسعه اقتصادی نیز با موانع جدی مواجه شده، چرا که واردات فناوری‌های پیشرفته و کالاهای اساسی محدود شده و به کاهش توان رقابت‌پذیری در صنایع مختلف انجامیده است.
2- تحریم‌های اقتصادی یکی از ابزارهای اصلی سیاست خارجی ایالات‌متحده و متحدانش علیه ایران بوده است. این تحریم‌ها شامل محدودیت‌های شدیدی بر صادرات نفت و گاز، ممنوعیت دسترسی به سیستم بانکی بین‌المللی مانند سوئیفت و اعمال محدودیت بر واردات فناوری‌های حساس هستند. هدف اصلی این اقدامات، محدود کردن توانایی ایران در توسعه برنامه هسته‌ای، کاهش نفوذ منطقه‌ای این کشور و ایجاد فشار اقتصادی برای تغییر رفتار سیاسی ایران بوده است.
3- تحریم‌های اعمال شده علیه ایران در چهار بعد، کشور را با مشکل مواجه کرده است: صنایع نفت و گاز شامل، تحریم‌های اقتصادی تاثیر شدیدی بر صنایع نفت و گاز ایران داشته است. این تاثیرات شامل کاهش شدید صادرات نفتی، کاهش تولید به دلیل محدودیت دسترسی به فناوری‌های مدرن استخراج و تجهیزات پیشرفته، و ناتوانی در سرمایه‌گذاری در پروژه‌های جدید نفت و گاز بوده است. همچنین، این محدودیت‌ها توانایی ایران برای رقابت در بازارهای جهانی را به طور قابل‌توجهی کاهش داده و منجر به کاهش درآمدهای ارزی کشور شده است.
از سویی، کاهش شدید صادرات نفتی و محدودیت‌های اعمال شده بر فناوری‌های مدرن استخراج و تولید نفت، توانایی این صنعت را برای رقابت در بازارهای جهانی به طور قابل‌توجهی کاهش داده است.
راه برای عبور از تحریم‌ها
سه پژوهشگر دانشگاه صنعتی شریف در ادامه تحلیل خود با اشاره به اینکه موضوع دیگر تجارت بین‌المللی است، نوشتند: «تحریم‌ها به طور مستقیم بر توانایی ایران در تجارت بین‌المللی تاثیر گذاشته است. بسیاری از بانک‌های بین‌المللی همکاری با ایران را متوقف کرده و دسترسی ایران به بازارهای جهانی محدود شده است. این امر منجر به کاهش درآمدهای ارزی و افزایش هزینه‌های تجارت شده است.
مساله دیگر ارزش پول ملی است. یکی از اثرات بارز تحریم‌ها، افزایش نرخ تورم و کاهش ارزش ریال ایران بوده است. این موضوع نه‌تنها بر قدرت خرید مردم تاثیر گذاشته، بلکه بر سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی نیز اثر منفی داشته است. همچنین تحریم‌ها باعث کاهش رشد اقتصادی و افزایش بیکاری در ایران شده است.
توسعه اقتصادی شامل محدودیت‌ها بر واردات کالاهای اساسی و فناوری‌های پیشرفته به کاهش توان تولیدی و کاهش رقابت‌پذیری در صنایع مختلف منجر شده است.
4- ایران به منظور مقابله با تحریم‌ها استفاده از ابزار مقابله‌ای را مدنظر قرار داده است:
-کاهش وابستگی به نفت‌خام: یکی از مهم‌ترین راهبردهای ایران، کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی بوده است. ایران تلاش کرده است با توسعه بخش‌های غیرنفتی مانند کشاورزی و صنعت، منابع درآمدی خود را متنوع کند.
-تقویت روابط با کشورهای غیرغربی: ایران برای مقابله با تحریم‌ها، روابط تجاری خود را با کشورهای غیرغربی به‌ویژه چین، روسیه و هند تقویت کرده است. به‌عنوان مثال، توافقنامه‌های راهبردی بلندمدت با چین مانند برنامه 25 ساله همکاری‌های اقتصادی و توسعه روابط در زمینه پروژه‌هایی مانند طرح کمربند و جاده چین، نشان‌دهنده تعمیق این همکاری‌هاست. همچنین، همکاری با روسیه در حوزه انرژی و صنایع دفاعی و افزایش صادرات محصولات کشاورزی و صنعتی به هند از دیگر اقدامات قابل‌توجه ایران در این راستا بوده است. این کشورها با دور زدن تحریم‌ها، به‌عنوان شرکای تجاری استراتژیک ایران عمل کرده‌اند.
-استفاده از سیستم‌های مالی جایگزین: تحریم‌های اقتصادی تاثیرات قابل‌توجهی بر ساختار اقتصادی و اجتماعی ایران داشته است. با این حال، تلاش‌های ایران برای کاهش اثرات این تحریم‌ها نشان می‌دهد که این کشور توانسته است تا حدودی فشارها را مدیریت کند. کاهش وابستگی به نفت، تقویت روابط با کشورهای غیرغربی و استفاده از سیستم‌های مالی جایگزین، از جمله اقداماتی است که به طور نسبی موفق بوده است. با این حال، چالش‌هایی مانند افزایش تورم، کاهش سرمایه‌گذاری و محدودیت‌های فناوری همچنان به‌عنوان موانع اصلی باقی‌مانده‌اند.
5- در نهایت قابل ذکر است، تحریم‌های اقتصادی اثرات گسترده‌ای بر اقتصاد ایران داشته و کشور را با چالش‌های متعددی مواجه کرده است. از جمله این چالش‌ها می‌توان به تاثیر مستقیم بر بازار کار اشاره کرد، به‌گونه‌ای که افزایش نرخ بیکاری در بخش‌های تولیدی و صادراتی به دلیل محدودیت دسترسی به بازارهای جهانی و کاهش سرمایه‌گذاری خارجی رخ داده است. علاوه‌براین، محدودیت واردات کالاهای اساسی و فناوری‌های پیشرفته موجب کاهش تولید داخلی و افزایش هزینه‌ها در صنایع مختلف شده است.
این سه پژوهشگر دانشگاه صنعتی شریف در پایان منذکر شدند: این عوامل در مجموع باعث افزایش نابرابری اقتصادی و فشار مضاعف بر اقشار آسیب‌پذیر جامعه شده‌اند. با این حال، ایران توانسته است با اتخاذ راهبردهای مختلف، به طور نسبی از شدت این اثرات بکاهد. در آینده، توسعه پایدار اقتصادی و تقویت روابط دیپلماتیک با سایر کشورها می‌تواند به کاهش فشارهای تحریم کمک کند.