عرضه اولیه سفری از تصمیم تا تحقق

علی میرمحمدی*
عرضه عمومی اولیه (IPO)، به‌عنوان یکی از پیچیده‌ترین فرآیندهای مالی، نقطه‌ای حیاتی در چرخه زندگی هر شرکت به شمار می‌آید. این فرآیند که از تصمیم به عرضه عمومی تا آغاز معاملات رسمی ادامه دارد، بستری فراهم می‌کند تا شرکت‌ها از سرمایه عمومی برای توسعه کسب‌وکار خود بهره‌مند شوند اما این سفر پرمخاطره، نیازمند همراهی بازیگران کلیدی و رعایت چارچوب‌های دقیق حقوقی، مالی و اجرایی است.
در ایالات‌متحده آمریکا فرآیند عرضه اولیه با تشکیل تیمی از متعهدان فروش، مشاوران حقوقی و حسابرسان آغاز می‌شود. متعهد فروش اصلی به‌عنوان محور اصلی این فرآیند، مسوولیت‌هایی نظیر تدوین امیدنامه، بازاریابی سهام و تخصیص آن به سرمایه‌گذاران را برعهده دارد. نقش متعهد فروش در شکل‌گیری ارتباط میان شرکت و سرمایه‌گذاران نهادی و خرد نه‌تنها برای موفقیت عرضه حیاتی است بلکه بر قیمت‌گذاری و جذابیت سهام نیز تاثیرگذار است.
مشاوران حقوقی و حسابرسان، دو بازوی حمایتی کلیدی دیگر در عرضه اولیه سهام هستند. مشاوران حقوقی با نظارت بر انطباق فرآیندها با قوانین اوراق بهادار، نقش حیاتی در ارائه مدارک به کمیسیون بورس و اوراق بهادار ایفا می‌کنند. از سوی دیگر، حسابرسان با بررسی دقیق اطلاعات مالی و تهیه صورت‌های مالی، از شفافیت و دقت داده‌های ارائه‌شده اطمینان حاصل می‌کنند.
فرآیند عرضه اولیه سهام در کشورهای مختلف، از جمله انگلستان، کانادا، مالزی و ترکیه، تفاوت‌های قابل‌توجهی با هم دارد. در انگلستان، عرضه اولیه سهام با یک فرآیند طولانی‌مدت ۱۶ تا ۲۰هفته‌ای همراه است که در آن ارزیابی دقیق از وضعیت شرکت و گزارش‌های مالی انجام می‌شود. بازار خاکستری، یکی از ابزارهای مهم در این فرآیند، به شکل‌گیری قیمت قبل از پذیرش رسمی کمک کرده و نقش مهمی در تعیین ارزش نهایی سهام ایفا می‌کند.
در کانادا مراحل تهیه و تکمیل عرضه اولیه با تمرکز بر شفافیت اطلاعات و همکاری نزدیک میان شرکت و متعهدان فروش انجام می‌شود. این بازار با معرفی رویکردهای جایگزین مانند قیمت‌گذاری پس از دریافت تاییدیه، انعطاف بیشتری برای شرکت‌ها فراهم کرده است.
در مالزی فرآیند عرضه اولیه با توجه به پیچیدگی‌های بازار و ساختارهای قانونی می‌تواند بین ۴ تا ۱۲ماه به طول انجامد. وجود پلتفرم‌های متنوعی مانند بازار اصلی، ACE و LEAP به شرکت‌ها امکان می‌دهد با توجه به ویژگی‌ها و اهداف خود، مناسب‌ترین گزینه را انتخاب کنند.
ترکیه نیز با قوانین ویژه‌ای که بر شفافیت و نظم تاکید دارند، مسیر مشخصی برای عرضه اولیه فراهم کرده است. به‌کارگیری روش‌های مختلف عرضه مانند ثبت سفارش، فروش در بازار بورس و عرضه بدون ثبت سفارش، نشان از تنوع رویکردهای موجود در این کشور دارد. فرآیند عرضه اولیه سهام، فراتر از یک اقدام مالی، بازتاب‌دهنده آمادگی یک شرکت برای مواجهه با چالش‌های بازار سرمایه است. این اقدام نیازمند تعهد، همکاری و هماهنگی میان تمامی بازیگران است و موفقیت آن به توانایی شرکت در مدیریت این هماهنگی‌ها بستگی دارد. در نهایت ورود به بازارهای عمومی نه‌تنها مسیر رشد را برای شرکت هموار می‌کند بلکه دروازه‌ای برای افزایش شفافیت، اعتبار و سرمایه‌گذاری بیشتر باز می‌کند.عرضه اولیه سهام (IPO) در ایران به‌عنوان ابزاری برای جذب سرمایه و گسترش فعالیت شرکت‌ها می‌تواند نقش مهمی در توسعه بازار سرمایه ایفا کند. با این حال، چارچوب‌های فعلی، به‌ویژه در زمینه انطباق با اصول فقه اسلامی و دانش مالی مدرن، نیازمند بازنگری و بهبود است. پیشنهادهای زیر می‌تواند به ارتقای کیفیت و شفافیت این فرآیند کمک کند:
شفافیت اطلاعات و عدالت در دسترسی به اطلاعات: یکی از اصول محوری در فقه اسلامی، جلوگیری از غرر (ابهام مفرط) در معاملات است بنابراین تمامی اطلاعات مربوط به وضعیت مالی، ساختار حاکمیت شرکتی و ریسک‌های مرتبط با سهام عرضه‌شده باید با شفافیت کامل و بدون تبعیض در اختیار تمامی سرمایه‌گذاران قرار گیرد. تدوین یک سیستم استاندارد افشاگری مشابه استانداردهای جهانی، با نظارت دقیق سازمان بورس می‌تواند از ایجاد نابرابری و نارضایتی جلوگیری کند.
تمرکز بر قیمت‌گذاری منصفانه: فقه اسلامی تاکید دارد که قیمت‌گذاری باید براساس عدل و انصاف انجام شود. استفاده از روش‌های علمی ارزشگذاری مانند جریان نقدی تنزیل‌شده (DCF) یا مدل‌های مقایسه‌ای در صنایع مشابه، به همراه نظارت یک نهاد مستقل می‌تواند از بروز پدیده‌هایی مانند قیمت‌گذاری‌های غیرواقعی یا دستکاری در قیمت جلوگیری کند. در عین حال عرضه سهام در بازه‌های قیمتی مشخص و محدود می‌تواند خطر سفته‌بازی را کاهش دهد.
طراحی ابزارهای مالی اسلامی (صکوک و اوراق مشارکت): برای انطباق بهتر با اصول شریعت، می‌توان بخشی از فرآیند عرضه اولیه را به طراحی ابزارهای مالی اسلامی اختصاص داد. برای مثال، شرکت‌ها می‌توانند از اوراق صکوک یا مشارکت به‌عنوان ابزارهای مکمل در کنار عرضه سهام استفاده کنند. این اقدام هم منابع مالی شرکت را تنوع می‌بخشد و هم سرمایه‌گذاران با گرایش‌های مذهبی را ترغیب به
مشارکت می‌کند.
حمایت از سرمایه‌گذاران خرد و کاهش تمرکز مالکیت: یکی از چالش‌های بازار سرمایه در ایران تمرکز مالکیت در دست گروه‌های خاص است. پیشنهاد می‌شود در عرضه‌های اولیه، ‌درصد مشخصی از سهام به سرمایه‌گذاران خرد اختصاص داده شود. این اقدام، ضمن تقویت فرهنگ سهامداری عمومی، به تحقق اصل مشارکت عادلانه در بازار کمک می‌کند.
الزامات حاکمیت شرکتی و تطبیق با قوانین اسلامی: شرکت‌های متقاضی عرضه اولیه باید الزامات حاکمیت شرکتی را رعایت کنند. این الزامات می‌تواند شامل داشتن اکثریت اعضای هیات‌مدیره مستقل، نظارت دقیق بر عملکرد مالی و حسابرسی داخلی و تضمین سازوکارهای شفاف برای رعایت موازین شرعی باشد. در این راستا، همکاری میان سازمان بورس، فقهای بازار سرمایه و مشاوران مالی ضروری است.
توسعه بازارهای ثانویه و تقویت نظارت بر معاملات: بازارهای ثانویه در ایران باید به گونه‌ای توسعه یابند که به سرمایه‌گذاران امکان معامله سریع، منصفانه و شفاف را بدهند. نظارت دقیق‌تر بر نوسانات قیمتی، شفافیت در سازوکار سفارش‌گذاری، و جلوگیری از رفتارهای سوداگرانه از جمله اقداماتی است که باید مدنظر قرار گیرد.
آموزش و فرهنگ‌سازی سرمایه‌گذاری: یکی از جنبه‌های مهم در ارتقای عرضه اولیه، آموزش سرمایه‌گذاران و شرکت‌ها در مورد فرآیندها، ریسک‌ها و فرصت‌های بازار است. سازمان بورس می‌تواند با برگزاری کارگاه‌های آموزشی و توسعه محتوای آنلاین، آگاهی عمومی در مورد اصول سرمایه‌گذاری اسلامی و مالی مدرن را افزایش دهد.
* عضو هیات‌مدیره بیمه نوین