عرضه فرمالیته

در حالی‌ که مطالعه درباره بازار گردشگری چین آغاز شده اما صنایع‌دستی ایران همچنان بدون شناخت و برنامه در این کشور نمایش داده می‌شود. به‌ طوری که در رویداد اخیر گردشگری ایران در شهر پکن، برخورد با صنایع‌دستی به‌گونه‌ای بود که اعتراض برخی هنرمندان را برانگیخت.
در این رویداد که اواخر هفته گذشته در پکن، پایتخت چین برگزار شد، گروهی از هنرمندان استان فارس و یک هنرمند از استان همدان معرفی شده بودند تا سرامیک و سفال، دست‌بافته‌ها، زیورآلات، خاتم و مینای ایران را در چین معرفی کنند. چینی‌هایی که به نشست مذاکرات گردشگری نیز دعوت شده بودند اغلب نمایندگان آژانس‌های گردشگری این کشور بودند. هرچند در فهرستی که سفارت ایران در چین نیز تعیین و تایید کرده بود، نام فعالانی در حوزه جواهرات چین دیده می‌شد اما آنها غایبان این نشست تخصصی گردشگری بودند. در نتیجه صنایع‌دستی‌ که در حاشیه این رویداد گردشگری به نمایش گذاشته شد، در چین مخاطبی نداشت.
انتخاب هنرمندان یا محصولات صنایع‌دستی نیز معلوم نبود بر چه اساسی صورت گرفته است. آن‌طور که مسوولان وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی می‌گفتند، از معاونت صنایع‌دستی خواسته شده بود یکسری آثار هنری و صنایع‌دستی ایران را برای معرفی و نمایش در حاشیه نشست بازاریابی گردشگری ایران و چین انتخاب و معرفی کند که بنا به اظهارات هنرمندان حاضر در B2B ایران و چین، به نظر می‌رسد برای این انتخاب، از قبل مطالعه و یا بررسی‌ صورت نگرفته بود.
شاید تنها حمایت و یا اقدام معاونت صنایع‌دستی در این جریان، انتخاب و معرفی تعدادی از هنرمندان بود که شرایط حضور در نمایشگاه خارجی را داشتند چرا که این هنرمندان با هزینه شخصی در نشست گردشگری ایران و چین شرکت کرده بودند و در مقابل معاونت صنایع‌دستی، هیچ اطلاعات یا شناختی از وضعیت تولید و صادرات این بازار، چالش‌ها، سلیقه‌ها یا علایق مردم این کشور در اختیار این هنرمندان قرار نداده بود.
از آنجایی که کار این هنرمندان بیشتر تولید صنایع‌دستی است و نه بازاریابی و یا بازارداری در نتیجه به زعم خودشان حضور چندان اثرگذاری در جریان مذاکرات گردشگری دو کشور نداشتند و با آنها برخوردی دکوری شده بود، مخصوصا آن‌که پیش‌تر به هنرمندان منتخب برای کارگاه گردشگری چین گفته شده بود: این رویداد جنبه تجاری ندارد و قرار نیست محصولی در جریان آن فروخته شود و این هنرمندان فقط به انگیزه معرفی صنایع‌دستی ایران در چین حاضر می‌شوند.
با وجود چنین آگاهی‌بخشی درباره ماهیت B2B گردشگری ایران و چین از سوی معاونت صنایع‌دستی اما هیچ تدبیر و یا برنامه‌ریزی دیگری برای معرفی این آثار انجام نشده بود، مثلا در کنار هنرمندان مترجم چینی حضور نداشت تا با مخاطب ارتباطی برقرار شود و یا هیچ محتوایی به زبان چینی تهیه نشده بود که دست‌کم هنرهای به نمایش گذاشته شده را معرفی کند.
آثار این هنرمندان در سالنی خارج از محل برگزاری مذاکرات آژانس‌های گردشگری نمایش داده شد. هرچند محل عرضه هنرهای سنتی و دستی ایران از سوی بخش خصوصی به صورت رایگان در اختیارشان قرار گرفته بود.
این شکل برخورد با صنایع‌دستی ایران در مذاکرات گردشگری با چین در حالی رخ داد که وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی همزمان در سفری که به شهر پکن داشت در گفت‌وگو با یکی از رسانه‌های چین از حمایت معاونت صنایع‌دستی از هنرمندان صنایع‌دستی سخن گفته و اظهار کرده بود: «به دنبال گسترش بازار صنایع‌دستی در داخل و خارج ایران هستیم. سال گذشته حدود ۶۰۰ میلیون دلار صادرات صنایع‌دستی داشتیم و حالا هدف‌مان رسیدن به صادرات دو میلیارد دلاری است.»
با این حال مجریان این رویداد گردشگری درباره هنرمندان معرفی شده توضیح دادند که ۴۸ ساعت پیش از آغاز سفر هیات ایران به چین مطلع شدند قرار است معاونت صنایع‌دستی تعدادی هنرمند را به گروه گردشگری ایران اضافه کند. در حالی‌ که همه اقدامات انجام شده بود و نگرانی از بابت ظرفیت سالن وجود داشت، در آخرین لحظه تمهیداتی شد تا از سالنی که در خارج از محل مذاکرات وجود داشت برای نمایش هنرهای سنتی و دستی استفاده شود.
سیدهادی شیرازی، دبیر هیات مدیره جامعه تورگردانان ایران، تشکلی که مجری برپایی B2B ایران در چین بود، به ایسنا می‌گوید: قرار گرفتن صنایع‌دستی در کنار گردشگری یک موهبت است و به آن معنی عمیق‌تری می‌بخشد اما لازم است در چنین مواقعی وزارتخانه از پیش تدبیر و برنامه‌ریزی بهتری داشته باشد و هماهنگی‌ها را انجام دهد و هزینه حضور این هنرمندان را پرداخت کند تا هنرمند بدون نگرانی از بابت تامین هزینه‌ها و یا فروش محصولاتش در رویدادهای بین‌المللی حضور داشته باشد و به صورت زنده اثر هنری را مقابل دیدگان همه پدید آورد. این شکل حضور هنرمندان به مراتب اثرگذاری بیشتری در بازارهای خارجی دارد. قطعا هنرمند صنایع‌دستی به لحاظ مالی آن‌قدر توانمند نیست که هزینه شرکت در هر رویداد بین‌المللی را بپردازد. این حمایت‌ها را وزارت میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری باید انجام دهد، این کار حتی از عهده بخش خصوصی گردشگری هم خارج است. این وزارتخانه اگر مایل است صنایع‌دستی را کنار گردشگری قرار دهد باید برنامه‌ریزی جامع و دقیق‌تری داشته باشد و تصمیم‌گیری درباره آن را به آخرین لحظات موکول نکند.
به باور کارشناسان گردشگری که نشست تجاری ایران و چین را در هفته گذشته تجربه کردند، نبود سنخیت و هماهنگی بین گروه گردشگری و هنرمندان صنایع‌دستی حاضر در این رویداد ناشی از همان شکافی است که سال‌ها بین معاونت‌های میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی وجود دارد، در نتیجه بازاریابی‌های سه بخش همسو نبوده و سیاستگذاری مطابق نیاز سه معاونت نیست، مثل همان اتفاقی که در زمان افزایش نرخ ورودیه بلیت موزه‌ها بدون دریافت نظر قطعی معاونت گردشگری و بدون در نظر گرفتن فصل گردشگری و شرایط بازارهایی که در حال عقب‌نشینی از ایران هستند، رخ داد.