عصای سفید فراموش‌شده

«جهان‌‌صنعت»- عصای سفیدش را تا می‌کند و بی‌معطلی در جیب کت قهوه‌ای رنگش پنهان می‌کند. دست پسر جوان را می‌گیرد و از خیابان می‌گذرد. عصای سفید در جیب کت به خواب می‌رود و مرد تنها با لمس دیوارهای پیاده‌رو آرام‌آرام به راه خود ادامه می‌دهد. با صلابت و محکم گام بر می‌دارد تا کسی نبیند چشم‌های پشت عینک دودی از آفتاب نه، که از تاریکی پناه گرفته‌اند. وقتی می‌گویم چرا عصایت دستت نیست می‌خندد و می‌گوید؛ خیال کردی اون عصا فایده‌ای داره جز اینکه آه بکشن و دلشون برای چیزاهایی که نمی‌بینم بسوزه؟!
عصای سفیدی که باید راه زندگی روشن‌دلان را آسان‌تر کند، تبدیل به نشانه‌ای برای علامت‌گذاری آنها در جامعه شده است. زندگی را شبیه ما نمی‌بینند اما بیشتر از همه گوش‌شان به شنیدن صدای زندگی خوش می‌شود. طعم‌ها را با همه وجود احساس می‌کنند و اگر برف زمستان را نبینند عطر و طعم برف را بهتر از هر بینای دیگری درک می‌کنند. جامعه‌ام در ناباوری کامل با بینایی بی‌نقص، چشم بر بیشتر مشکلات روشن‌دلان بسته است.
در حال حاضر تعداد نابینایان کشور حدود ۱۵۰ هزار نفر تخمین زده می‌‎شود که این افراد حدود ۲۰ درصد کل معلولان جسمی، حرکتی و ذهنی کشور را شامل می‌‎شوند. با احتساب افراد کم‌بینا، این رقم به ۷۵۰ هزار نفر می‌‌رسد که به درجات مختلفی اختلال بینایی دارند. متاسفانه ۷۵ درصد معابر پایتخت برای نابینایان مناسب نیست، حدود ۲۵ درصد از معابر پایتخت برای نابینایان بهسازی شده و این وضع برای نابینایان در دیگر شهر‌ها نامطلوب‌تر است. مراقبت‎های بازتوانی نابینایی و کم‎بینایی به دو دسته بزرگ، وسایل کم‎بینایی (اپتیکی) و غیر آن (مانند عصای سفید و خط بریل) طبقه‎بندی می‌‎شود و از سوی دیگر ناظر بر اقدامات بازتوانی اجتماعی و شغلی و آموزشی است.
ناآگاهی بیماران و ارجاع ندادن آنان به نظام درمانی برای دریافت این خدمت و در درجات بعدی سازوکار‎های حمایتی خانواده و جامعه و عوامل فرهنگی در کنار مسائلی همچون پوشش ناکافی بیمه‎ نیز از مهمترین موانع بهره‌مندی و استفاده از خدمات به شمار می‌‌رود. براساس برآورد انجمن نابینایان، میزان بیکاری در افراد نابینا و کم‌بینا بیش از ۶۰ درصد برآورد شده، با وجود اقدامات انجام شده به منظور توانمندسازی اجتماعی و فردی افراد معلول، ولی اصولا این اقدامات ناکافی است. دسترسی به خط بریل در کل کشور به دلیل کمبود مربی برای آموزش و هزینه بالای دستگاه، ضعیف است و دسترسی به رایانه‎های مناسب به منظور کاربران نابینایان نیز برای نابینایان تحصیلکرده حدود ۴۰ درصد تخمین زده می‌‎شود.
قضاوت عصای سفید
رقیه منصوری مددکار اجتماعی، درباره شرایط زندگی نابینایان به «جهان صنعت» گفت: فرهنگ ایجاد فرصت برابر شغلی، اجتماعی و فرهنگی و نیز شناخت مفهوم کلمه «عصای سفید» در جامعه ضروری است. از همین رو معرفی عصای سفید و روشندلان در جامعه به منظور حمایت، رعایت حقوق و شناخت توانمندی‌های این قشر بسیار جدی و مهم است، چرا که بسیاری از نابینایان جامعه از آنجایی که توسط سایرین کم‌توان و ناتوان قلمداد نشوند از پذیرش عصا در دست، خودداری می‌کنند. عصای سفید یک راهکار مهم در زندگی روشندلان است که نادیده گرفتن آن بر مشکلاتشان می‌افزاید. قضاوت و نگاه ترحم‌آمیز جامعه به عصای سفید خود عاملی دردناک در زندگی افراد روشندل است.
همچنین منصوری در ادامه افزود: خوشبختانه وجود موسسات خیریه و مردم‌نهادی که به امور نابینایان و کم‌بینایان جامعه می‌پردازند توانسته است با ایجاد اعتماد به نفس و استعدادیابی به موقع، این افراد را به افراد موفق جامعه تبدیل کند که پرورش و تربیت متخصصان و افراد دارای تحصیلات عالی در این قشر سند این گفته است. آنچه مسلم است اهمیت ایجاد این باور در جامعه است که نه تنها نابینایی بلکه دیگر معلولیت‌های جسمی سندی بر نادیده گرفتن افراد نیست. هیچ انسانی کامل نیست. هیچ انسانی حتی در صورت سلامت کامل جسمی توانایی اجرا و مدیریت همه امور را ندارد. بنابراین نادیده گرفتن بخشی از جامعه در حقیقت ظلم به همه جامعه است.
این مددکار اجتماعی بر این باور است که اغلب افراد با مشکلات بینایی، مخصوصا افرادی که در اثر حادثه بینایی خود را از دست می‌دهند در یک دوره زمانی طولانی به مرحله پذیرش و سازگاری می‌رسند. از همین رو است که اگر به خوبی استعدادیابی شوند از نظر توانمندی کمتر از سایر افراد جامعه نیستند. با این وجود باید پذیرفت که نابینایی یک مشکل و محدودیت است. فرد نابینا با ۸۵ درصد اطلاعات، ناآشناست و لازم است تا تحت توانبخشی قرار گیرد و به او کمک شود. این قطعا نیازمند هزینه و بودجه، حمایت و مناسب‌سازی و زمینه‌های دیگر است. بنابراین مسوولان باید به این موضوع توجهی جدی کنند تا توانمندسازی نابینایان قدری آسان شود.
۶۰ درصد از موارد کم‌بینایی قابل درمان است
همچنین اکبر درخشان، عضو هیات علمی دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد در همایشی که به مناسبت روز بینایی برگزار شده بود گفت: بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی پیشگیری از نابینایی، ۲۵۳ میلیون نفر در جهان مبتلا به درجاتی از کم‌بینایی هستند که از این تعداد ۳۶ میلیون نفر مبتلا به نابینایی و ۲۱۷ میلیون نفر مبتلا به کم‌بینایی متوسط یا شدید هستند. وی ابتلا به عیوب انکساری اصلاح نشده، آب مروارید (کاتارکت) درمان نشده، آب سیاه (گلوکوم) و فرسودگی سنی مرکز بینایی در اثر افزایش سن را از جمله علل نابینایی عنوان کرد.
درخشان تاکید کرد: بیشتر بیماران دچار مشکلات نابینایی و کم‌بینایی در جهان در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند. از سوی دیگر در هر پنج ثانیه یک نفر به تعداد نابینایان افزوده می‌شود و در هر دقیقه یک کودک نابینا می‌شود. در صورت عدم انجام اقدامات پیشگیرانه تا سال ۲۰۲۰، یکصد میلیون نفر دیگر به دلایل نه چندان مهم دچار نابینایی یا کم‌بینایی خواهند شد که عمده ترین این علل کاتاراکت (آب مروارید) است. شیوع کم‌بینایی متوسط تا شدید در جمعیت ۵۰ سال و بالاتر ۲/۴ درصد و شیوع نابینایی ۳/۱ درصد گزارش شده و این در حالی است که حدود ۶۰ درصد از موارد کم‌بینایی قابل درمان است.
۵۵ درصد افراد نابینا و کم‌بینا در کشور زنان هستند
به گفته محمد آسایی مشاور وزیر بهداشت در امور بهداشت پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰ شاهد افزایش آمار نابینایی و کم‌بینایی به میزان ۱/۱ بیلیون نفر خواهیم بود که ۸۹ درصد از این جمعیت در کشورهای با درآمد پایین یا متوسط زندگی می‌کنند و ۵۵ درصد آنان را زنان تشکیل می‌دهند. پیش‌بینی می‌‌شود تا سال ۲۰۵۰ شاهد افزایش آمار نابینایی و کم‌بینایی به میزان ۱/۱ بیلیون نفر خواهیم بود که ۸۹ درصد از این جمعیت در کشور‌های با درآمد پایین یا متوسط زندگی می‌‌کنند و ۵۵ درصد آنان را زنان تشکیل می‌‌دهند که این امر حاکی از عدم وجود عدالت در دسترسی به خدمات سلامت و معاینه چشم به ویژه در گروه‌های آسیب‌پذیر است.
وی از دست دادن شغل، فقر، سقوط، افسردگی و… را برخی از عوارض جسمی، روانی، اقتصادی و اجتماعی ناشی از نابینایی و کم‌بینایی برشمرد و گفت: پوشش همگانی خدمات به معنای دسترسی کافی و مناسب از نظر اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است و آموزش ارائه‌دهندگان صف مقدم خدمات در مراکز بهداشتی برای غربالگری اختلالات بینایی، ادغام مراقبت‌های چشمی با سطوح ارائه خدمات بهداشتی کشور، ارجاع صحیح بیماران، توانمندسازی مردم در مراقبت‌های چشمی برای پیشگیری از بروز نابینایی و کم‌بینایی، توصیه می‌‌شود.
جای خالی آموزش
از مسائل مهمی که در زندگی افراد نابینا باید نگاهی جدی به آن داشت آموزش‌های لازم به خانواده این افراد است. به هر رو خانواده‌هایی که دارای افراد نابینا و کم‌بینا هستند به لحاظ روحی به حمایت‌های اجتماعی بیشتری نیاز دارند. این خانواده‌ها پیرامون استعدادیابی، پذیرش و توانمند دانستن عضو نابینای خانواده خود نیازمند حضور مددکار اجتماعی و مشاوره هستند. در همین مرحله است که نباید آماده‌سازی محیط شهری برای افراد نابینا را نادیده گرفت. در شرایطی که شرایط زیست‌اجتماعی در سطح شهر برای نابینایان میسر نباشد به این معنی است که مسوولان بخشی از جامعه را به طور کلی نادیده گرفته‌اند.
کارشناسان آموزشی بر این باورند که تغییراتی در حوزه آموزش نابینایان لازم و ضروری است است. این تغییرات در راستای آن است که امکان مناسبی فراهم شود تا نابینایان را از دوران کودکی بتوان در کلاس‌های عادی آموزش داد. نکته مهم این است که این گروه از دانش‌آموزان با توجه به اینکه ممکن است کاملا نابینا باشند یا مقدار خیلی کمی از بینایی آنها باقی باشد بنابراین به سایر روش‌های حسی متکی هستند. از همین رو باید دیگر روش‌های حسی را در این افراد تقویت کرد و توجهی جدی به آن داشت. بارها شاهد آن بوده‌ایم که کودکان نابینایی که از ابتدا مورد حمایت‌های آموزشی قرار گرفته‌اند در آینده موفقیت‌های قابل توجهی را کسب کردند. بنابراین بهترین انتخاب شاید آن باشد که چشم‌هایمان را بر دنیای نابینایان نبندیم.