عقب‌ماندگی‌ای که تاریخی می‌شود

ندا کروکپور- توسعه میادین مشترک نفت و گاز مشکل امروز و دیروز نیست. سال‌هاست که کمبود منابع برای سرمایه‌گذاری و البته تکنولوژی به‌روز، مانع از توسعه میادین مشترک و برداشت عادلانه ایران از این میادین شده است. از مجموع ۷۳ میدان نفت و گازی که در ایران کشف‌شده، ۳۶ میدان نفتی و ۳۷ میدان گازی است. از این میزان، ۲۸ میدان مشترک، شامل ۱۸ میدان نفتی، چهار میدان گازی و ۶ میدان نفت و گاز با کشورهای همسایه، مشترک است.
از این ۲۸ میدان هم ایران با عراق ۱۲ حوزه مشترک، ۷ میدان با امارات‌، با قطر و عمان هرکدام دو مخزن مشترک و با عربستان، کویت و ترکمنستان هرکدام یک مخزن مشترک دارد و به عبارتی حدود ۵۰ درصد ذخایر گاز طبیعی ایران در مخازن مشترک است.
توسعه میادین مشترک از دو دهه پیش با توسعه میدان گازی پارس‌جنوبی آغاز شد. هرچند با گذشت دو دهه در سال‌های اخیر میزان برداشت ایران از این میدان بیشتر از قطر شده است، اما در همه این سال‌ها قطر جلوتر از ایران از این میدان گازی برداشت کرد. این شرایط برای سایر میادین مشترک هم حاکم است. عراق به سرعت در حال بستن قرارداد برای برداشت از میادین مشترک است و در سایر میادین هم اوضاع چندان مناسب نیست.
هرچند مقامات دولت سیزدهم اعلام کردند که تا پایان این دولت تکلیف همه میادین مشترک روشن می‌شود اما به جز قرارداد توسعه میدان مشترک آزادگان که تیرماه امسال با کنسرسیومی از بانک‌ها و شرکت‌های داخلی بسته شد،حرکت دیگری صورت نگرفته است.
تعلل به زیان منافع ملی
مرتضی بهروزی‌فر کارشناس انرژی در این رابطه به «جهان‌صنعت» می‌گوید: خاصیت میادین مشترک این است که چون میدان مشترک است، اگر یک طرف برداشت نکند و طرف دیگر برداشت کند، عملا از جیب طرف مقابل برداشت می‌کند. به مرور زمان موضوع مهاجرت سیال هم پیش می‌آید‌. یعنی طرفی که بیشتر برداشت می‌کند‌، ته‌مانده نفت و گاز هم به آن سمت می‌رود.او افزود: حتی یک روز تعلل در توسعه مخازن مشترک‌، به زیان منافع ملی کشور است‌. هیچ قانون بین‌المللی وجود ندارد که کشورها را مجبور کند از میادین مشترک منصفانه برداشت کنند.بهروزی‌فر با تاکید بر اینکه تا زمانی که مشکلات‌مان را با دنیا حل نکنیم، زیان‌های ما بیشتر می‌شود،خاطرنشان کرد: قدم اول برجام است و بعد هم رفع سایه تحریم‌ها از صنعت نفت و گاز کشور است. در غیر این صورت امکان توسعه هیچ کدام ار مخازن و میادین (چه مشترک و چه غیرمشترک‌) را نخواهیم داشت.او افزود: اینکه تصور کنیم صرفا با کمک شرکت‌های داخلی می‌توان این میادین و مخازن را توسعه دهیم‌، اشتباه است. چیزی که تاکنون اثبات‌شده‌، نشان می‌دهد که این عمل غیر ممکن است‌. ما نه توان فنی لازم‌، نه تکنولوژی، نه تجهیزات و مدیریت مورد نیاز را داریم که بخواهیم این کار را انجام بدهیم. بنابراین تا مشکل خود را با دنیا حل نکنیم‌، امکان توسعه صنعت نفت یا برداشت از مخازن مشترک برای ما وجود نخواهد داشت.این کارشناس انرژی در پاسخ به این سوال که آیا نحوه قراردادهای نفت و گاز در جذب سرمایه‌گذار خارجی تاثیرگذار است یا خیر، گفت: بر خلاف آنچه بسیاری از افراد تصور می‌کنند‌ که مثلا قرارداد می‌تواند تضمین‌کننده حضور شرکت‌های خارجی باشد‌، چنین تصوری اشتباه است‌. حتی اگر در قرارداد امتیازی هم به شرکت خارجی بدهیم‌، تا زمانی که در تحریم هستیم و ثبات سیاسی و اقتصادی و مشکلات در داخل داریم‌، امکان ندارد هیچ شرکتی بخواهد در پروژه‌های ما سرمایه‌گذاری کند.
او با بیان اینکه امتیاز دادن، قرارداد نیست، خاطرنشان کرد: تا زمانی که به لحاظ شرایط سیاسی و بین‌المللی به ثبات نرسیم‌، یک چارچوب مناسب ایجاد نکنیم و فضای کسب‌وکار روشن و شفاف نباشد امکان ندارد شخصی یا شرکتی بخواهد در پروژه‌های ما سرمایه‌گذاری کند.بهروزی‌فر افزود: آنچه که در دوره آقای زنگنه رخ داد، فرصت‌سوزی بود‌. این فرصت دو تا سه ساله فقط و فقط بر سر دعوای تغییر چارچوب قرارداد هدر رفت. شما می‌توانید قرارداد را هر اسمی بگذارید‌، برای قراردادهای بین‌المللی چارچوب‌های مشخصی در دنیا وجود دارد. حتی در قرارداد‌های خرید خدمت هم‌، شما می‌توانید بزر‌گ‌ترین شرکت‌های دنیا را جذب کنید‌، اما مادامی که اوضاع سیاسی روبه راه نباشد با امتیاز هم نمی‌توان یک شرکت خارجی را جذب کرد.او گفت: برای نگهداشت پارس‌جنوبی حداقل ۵۰ میلیارد دلار پول نیاز داریم؛ اولا این حجم از پول در داخل کشور وجود ندارد‌. حتی اگر شرکت‌های خصوصی و خصولتی هم این پول را داشته باشند‌، حتما جاهای بهتری برای سرمایه‌گذاری دارند‌. دوما مساله تجهیزات و تکنولوژی است. بدون دانش فنی‌، تجهیزات و تکنولوژی شرکت‌های داخلی چگونه می‌توانند توسعه را انجام بدهند. زمانی یک شرکت داخلی می‌تواند تاثیر‌گذار باشد و قوی عمل کند که کنار شرکت‌های خارجی‌، تجربه به دست آورد .
تکیه بر منابع داخلی
کارشناس انرژی و نماینده پیشین مجلس اما نظر دیگری دارد. او درباره موانع و مشکلات پیش‌روی توسعه میادین مشترک به «جهان‌صنعت» می‌گوید: موضوع معیادین مشترک یک موضوع حساس است. جدا از جنبه‌های اقتصادی تحت تاثیر مسائل سیاسی است‌. شکی نیست میادین مشترکی داریم که توسعه‌ای در آنها اتفاق نیفتاده است و باید این مشکل برطرف شود.
حسن مرادی افزود: به جز گازی پارس‌جنوبی که با قطر مشترک هستیم و در ۲۴ سال گذشته استخراج از این میدان انجام‌شده، در سایر میادین توسعه گسترده‌ای انجام نشده است.
این کارشناس انرژی خاطرنشان کرد: باید در نظر داشت ما به سرمایه و البته برنامه برای توسعه این میادین نیاز داریم. اگر این برنامه وجود داشته باشد، سرمایه‌گذار هم پیدا می‌شود که در این میادین مشترک سرمایه‌گذاری کند‌. اما متاسفانه در دولت‌های قبل و البته در دولت کنونی چنین برنامه‌هایی ارائه نشد. البته کمبود منابع برای سرمایه‌گذاری هم تاثیرگذار بود.
مرادی با تاکید بر اینکه دولت باید دیر یا زود تکلیف این میادین را روشن کند،گفت: اگر به موقع سهم خود را از این میادین برداشت نکنیم، در سرعت گرفتن همسایه‌ها در برداشت از این میادین مشترک نمی‌توانیم آنها را سرزنش کنیم‌. همسایگان هم طبق منافع ملی خود عمل می‌کنند و نمی‌توان انتظار داشت که آنها هم مثل ما در برداشت از این میادین اقدام کنند.
او با اشاره به تلاش برای جذب سرمایه‌گذار خارجی برای توسعه این میادین گفت: هرچند در شرایط تحریمی این امکان به حداقل رسیده اما می‌توان به عملکرد کنسرسیوم‌های داخلی که برخی از فاز‌های پارس‌جنوبی اجرا کردند هم تکیه کرد.
این کارشناس انرژی خاطرنشان کرد: بانک‌ها به جای اینکه سرمایه خود را در توسعه نفت خرج کنند در ساختمان‌سازی در مس و املاک تجاری سرمایه‌گذاری انجام می‌دهند تا سود نقدتر و راحت‌تری داشته باشند.
او افزود: اگر بانک‌ها هم به صورت کنسرسیوم‌ها وارد شوند، شاید نیاز به سرمایه‌گذار خارجی نداشته باشیم و بتوان با همین منابع داخلی مشکلات را حل کرد اما متاسفانه نه بانک‌های ما کارآمدی لازم را دارند و نه بنگاه‌های اقتصادی غیربانک‌ها و شرکت‌های بزرگ تمایل به سرمایه‌گذاری در این حوزه را دارند. بنابراین بهتر است که همت و دلسوزی جمعی ایجاد شود.