عقب ماندن از رقابت منطقه‌ای

نادر نینوایی- در روزهای گذشته اخباری درخصوص رشد فزاینده گردشگری عربستان و سه برابر شدن گردشگران ورودی به مصر منتشر شد. درآمدهای بخش صنعت گردشگری ترکیه نیز در سه ماهه دوم سال ۲۰۲۳ نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۱/۲۳ درصد افزایش یافته است.
بخش گردشگری امارات متحده عربی نیز در سال میلادی گذشته عملکردی مثبت داشته و هزینه‌کرد گردشگران در سال ۲۰۲۲ میلادی در این کشور با افزایش ۷۰ درصدی مواجه بوده است. در خصوص ایران اگرچه در دو سال اخیر شرایط ورود گردشگران به کشور بهتر از دوران کرونا است، اما همچنان وضعیت مطلوب نبوده و آمار حدود ۴ میلیون و ۱۰۰ هزار گردشگر ورودی در سال، گواه آن است که نتوانسته‌ایم از ظریفت بالای کشور در حوزه گردشگری به درستی بهره ببریم. تداوم این شرایط ممکن است به معنای عقب ماندن از رقابت منطقه‌ای در زمینه جذب گردشگران بین‌المللی باشد.
خاورمیانه عرصه رقابت در حوزه گردشگری
برای آنکه وضعیت گردشگری در منطقه خاورمیانه را متوجه شویم بد نیست نگاهی به آمار و اقدامات کشورهای این منطقه در زمینه جذب گردشگر داشته باشیم.
بر اساس آمار منتشرشده، بخش گردشگری مصر در سه سال گذشته رونق داشته است، به طوری که تعداد بازدیدکنندگان از ۹/۴ میلیون در دو سال پیش به ۱۵ میلیون نفر یا بیشتر در سال جاری افزایش یافته است.
در سال ۲۰۲۰، حدود ۹/۴ میلیون گردشگر از مصر دیدن کردند، رقمی که بیشتر به دلیل همه‌گیری جهانی بود که منجر به ممنوعیت پروازها و سایر محدودیت‌های احتیاطی شد.
«حسام هزا» یکی از اعضای اتاق گردشگری مصر گفته که احتمالا در سال آینده حدود ۲۱ میلیون گردشگر از مصر دیدن خواهند کرد. او همچنین بیان کرده که این روند مثبت به دنبال تلاش‌ها برای تقویت مجدد این بخش در پی همه‌گیری، از جمله تبلیغات برای ارتقای تصویر جهانی مصر و تشویق سفر هوایی کم‌هزینه به این کشور است. مصر برنامه دارد تا سال ۲۰۲۸ میلادی سالانه پذیرای ۳۰ میلیون گردشگر باشد. در جهان پساکرونا رقابت برای جذب گردشگر خصوصا در خاورمیانه بالا گرفته است و امارات متحده عربی نیز یکی از کشورهای موفق در عرصه جذب گردشگران بین‌المللی بوده است. اردیبهشت ماه امسال حاکم دبی در جریان بازدید از نمایشگاه ATM 2023 با اعلام رشد ۷۰ درصدی هزینه‌کرد گردشگران امارات متحده عربی نسبت به سال گذشته، از برنامه این کشور کوچک حوزه خلیج‌فارس، برای جذب ۴۰ میلیون گردشگر و افزایش سهم بخش گردشگری در تولید ناخالص داخلی به ۴۵۰ میلیارد درهم (۱۲۳ میلیارد دلار) تا سال ۲۰۳۰ میلادی خبر داد.
شیخ محمد بن‌راشد آل‌مکتوم، پس از بازدید از نمایشگاه در پیامی توئیتری گفت: «گردشگری جهانی پس از ۳ سال افول دوباره رونق گرفته است. بخش گردشگری امارات متحده عربی نیز بازگشتی قوی داشته و هزینه‌کرد گردشگران در سال ۲۰۲۲ میلادی با افزایش ۷۰ درصدی به ۱۲۱ میلیارد درهم رسیده و در منطقه پیشتاز است. ما متعهد به توسعه همه بخش‌های اقتصاد ملی خود با هدف ساختن بهترین و فعال‌ترین اقتصاد جهان هستیم.»
روزهای خوش گردشگری در خاورمیانه برای ترکیه نیز در حال رقم خوردن است. تعداد گردشگران خارجی که سال ۲۰۲۲ از ترکیه دیدن کرده‌اند از ۴۴ میلیون نفر گذشته است. وزارت فرهنگ و گردشگری ترکیه در جدیدترین آمار خود خبر داده که سال گذشته میلادی، تعداد گردشگران خارجی ترکیه دقیقا ۴۴ میلیون و ۵۶۴ هزار و ۳۹۵ نفر بوده است که این رقم ۸۰ درصد بیش از سال ۲۰۲۱ است.
در شرایطی که کشورهای خاورمیانه روزهای خوشی را در حوزه گردشگری سپری می‌کنند ایران سهم چندانی از این وضعیت ندارد. تعداد گردشگران ورودی به ایران در سال ۲۰۲۲ میلادی (دی ۱۴۰۰ تا دی ۱۴۰۱)، ۱/۴ میلیون نفر بوده است که فاصله زیادی حتی با تعداد گردشگران ورودی به شهر دبی دارد.
گزارش شورای جهانی سفر و گردشگری (WTTC) نیز نشان می‌دهد از کل گردشگران خارجی که طی سال ۲۰۲۲ میلادی وارد ایران شده‌اند، ۵۵ درصد عراقی بوده‌اند و پس از عراقی‌ها گردشگران جمهوری آذربایجان و ترکیه هر کدام با ۶ درصد، پاکستان با ۵ درصد و کویت با ۲ درصد به‌ترتیب در رتبه‌های بعدی قرار داشته‌اند و این به آن معناست که بیشتر گردشگران که به ایران می‌آیند از کشورهای همسایه بوده و توفیقی در جذب گردشگر از کشورهای غربی و گردشگرفرستی که ارز بیشتری خرج می‌کنند، نداشته‌ایم.
نقشه راه خروج از بحران
برای عبور از شرایط فعلی و پیدا کردن توان رقابت در عرصه منطقه‌ای لازم است که گردشگری ایران دستخوش تحولاتی شود.
دکتر فرید جواهرزاده دانش‌آموخته اقتصاد گردشگری و رییس انجمن طبیعت‌گردی ایران در پاسخ به این پرسش که برای خروج از وضعیت کنونی و جذب گردشگران بین‌المللی به ایران باید چه اقداماتی شود، به «جهان‌صنعت» گفت: بدون تردید ایران یکی از برترین کشورهای جهان به لحاظ پتانسیل‌های جذب گردشگر است. یعنی می‌توان گفت از نظر میراث فرهنگی و آثار ثبت‌شده در یونسکو جایگاه شاخصی داریم؛ همچنین به لحاظ تنوع اقلیمی و میراث و جاذبه‌های طبیعی و به لحاظ دارا بودن مردمی از قومیت‌های مختلف ظرفیت‌های بالایی در ایران وجود دارد. افزون بر تمام این موارد برند شاخص ایرانی‌ها که می‌توان اسم مهمان‌نوازی را روی آن گذاشت در دنیا بی‌بدیل است. با توجه به جمیع این موارد این امکان را داریم که شرایط مناسبی را در زمینه جذب گردشگران بین‌المللی به وجود آوریم.
وی در پاسخ به این پرسش که چرا این ظرفیت‌های بالقوه تاکنون بالفعل نشده است به «جهان‌صنعت» گفت: ظرفیت و بستر مورد اشاره زمانی قابل بهره‌برداری است که بتوانیم چهره بین‌المللی کشور را نیز ترمیم کنیم. در همین چند سال اخیر یکسری فرصت‌ها برای ما به وجود آمده است تا بتوانیم جاذبه‌های ایران را از آن طریق به خوبی تبلیغ و ترویج کنیم و ایران را به عنوان یکی از امن‌ترین و زیباترین کشورها در دنیا معرفی کنیم. می‌خواهم بگویم باید تصویر مثبت از ایران در رسانه‌های بین‌المللی و کمپین‌های تبلیغاتی نشان داده شود.
راه‌اندازی کمپین‌های تبلیغاتی گسترده برای مقابله با ایران‌هراسی نیاز به سازوکار خاصی دارد. حضور در جشنواره‌ها و رویدادهای فرهنگی بین‌المللی و نمایشگاه‌های گردشگری از جمله راهکارهای مقابله با جریان ایران‌هراسی هستند. با وجود این شاهد آن هستیم که در سال گذشته فرصت ویژه جام جهانی قطر را از دست دادیم و نتوانستیم از یک فرصت بسیار خوب بهره‌مند شویم.
این کارشناس اقتصاد گردشگری افزود: چنانچه برنامه‌ریزی دقیق و منسجمی وجود داشت، می‌شد از ظرفیت‌های جام جهانی قطر برای معرفی جاذبه‌های گردشگری و جذب توریست استفاده کنیم، اما متاسفانه این فرصت از دست رفت.
لزوم شرکت در رویدادها
برای برندسازی و استفاده از ظرفیت‌های گردشگری، شرکت در رویدادها و نمایشگاه‌های بین‌المللی امری الزامی و اجتناب‌ناپذیر است.
دکتر جواهرزاده کارشناس اقتصاد گردشگری در این خصوص به «جهان‌صنعت» گفت: به نظرم باید در رویدادهای مرتبط با گردشگری که در جهان برگزار می‌شود شرکت کنیم. همچنین باید در ایران جشنواره‌های بین‌المللی با کمک سفارتخانه‌ها ایجاد کنیم. افزون بر این «ایرانیان دلسوز مقیم خارج از کشور» حاضر هستند که در زمینه معرفی ایران کمک کنند و فقط باید سازوکاری برای استفاده از آنها پیدا کنیم.
وی ادامه داد: در بحث گردشگری به تورهای آشناسازی تاکید و توجه می‌شود و این تورها در بحث معرفی مقاصد گردشگری می‌توانند بسیار موثر باشند. به نظرم برگزاری تورهای آشناسازی برای آژانس‌ها مسافرتی و بلاگرهای بین‌المللی سفر باید در دستور کار قرار گیرد. متاسفانه در شرایط فعلی در فضای مجازی از ظرفیت‌های موجود به خوبی استفاده نمی‌کنیم، چراکه توانایی تولید محتوای مناسب و حرفه‌ای را نداریم. به نظرم در این عرصه باید از خلاقیت و نوآوری به شکل فزاینده استفاده کنیم و لازم است که نشست‌های b2b با تورگردانان و توراپراتورهای جهان برگزار کنیم.
این کارشناس اقتصاد گردشگری خاطرنشان کرد: برگزاری جشن‌های ملی و جشن‌های بین‌المللی مثل جشن جهانی نوروز به خوبی می‌تواند کشورهای مختلف و افراد تاثیرگذار حوزه گردشگری را به سمت ایران جذب کند. در کنار این موارد باید یکسری فعالیت‌هایی را نیز برای توسعه زیرساخت‌های داخل انجام دهیم. یعنی علاوه بر اعطای بسته‌های حمایتی و تشویقی که عمدتا برای احیای گردشگری داخلی یا حتی گردشگری ورودی می‌تواند کمک کند، باید به سمت ایجاد یک فضای همدلی و همبستگی بین بخش خصوصی و دولتی برویم؛ تحقق این مساله نیازمند آن است که تشکل‌های گردشگری مورد حمایت قرار گیرند و بسته‌های تشویقی و معافیت‌های مالیاتی را برای بخش گردشگری قائل شویم، کاری که کشورهای مترقی دنیا در حوزه گردشگری سال‌ها پیش انجام داده‌اند و نتیجه آن را دیده‌اند. به نظرم اگر آنچه ذکر شد اتفاق بیفتد زمینه لازم برای خروج از بحران در حوزه گردشگری فراهم خواهد شد.