عقب ماندن ایران از رقابت منطقه‌ای

نادر نینوایی- نگاهی به وضعیت کشورهای خاورمیانه گویای آن است که بسیاری از این کشورها از جمله عمان، عربستان سعودی و امارات متحده عربی برنامه ویژه‌ای برای جذب گردشگران بین‌المللی دارند.
عمان برنامه‌های خود را در حوزه گردشگری تا سال ۲۰۴۰ مشخص کرده و اهداف بلندپروازانه‌ای برای جذب گردشگران بین‌المللی دارد.
امارات متحده عربی نیز توانسته از دوران رکود کرونا فاصله بگیرد و با باز کردن درهای کشورش به روی گردشگران بین‌المللی جان تازه‌ای به اقتصاد این کشور حاشیه خلیج‌فارس بدهد و سرمایه‌گذاران خارجی را جذب کند.
عربستان اما امسال براساس آنچه ذکر شده بزرگ‌ترین حج تاریخ را برگزار کرده و افزون بر درآمدزایی از حج، برنامه‌ها و اصلاحات اجتماعی و قانونی مشخصی برای ورود به عرصه گردشگری را شکل داده است.
در شرایطی که رقبای منطقه‌ای ایران در حال برنامه‌ریزی برای جذب گردشگران ورودی به خاورمیانه هستند، ایران در یک سال اخیر به سبب تنش‌های سیاسی موجود با کشورهای غربی و سایر مشکلات و چالش‌های حوزه گردشگری هنوز حتی نتوانسته به شرایط دوران پیش از همه‌گیری کرونا برگردد و به لحاظ تعداد گردشگر ورودی فاصله معناداری با دوران پیش از کرونا دارد.
‌روند رو به رشد گردشگری در عمان
گزارشی که توسط شرکت بین‌المللی BMI منتشر شده، نشان می‌دهد که بهبود بخش گردشگری در عمان در سال ۲۰۲۲ بیش از حد انتظار بوده است و انتظار می‌رود این روند مثبت در سال جاری نیز ادامه یابد.
براساس تجزیه و تحلیل‌BMI، انتظار می‌رود ۵/۳ میلیون گردشگر بین‌المللی در سال ۲۰۲۳ از عمان بازدید کنند که نشان‌دهنده افزایش سالانه ۸/۲۰ درصدی نسبت به سال ۲۰۲۲ است.
علاوه بر این، انتظار می‌رود میانگین هجوم گردشگران سالانه برای دوره پیش‌بینی‌شده ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۷ به میزان ۴/۷ درصد افزایش یابد. این رشد هم به گردشگری تفریحی و هم به گردشگری تجاری مربوط می‌شود که به دلیل قیمت بالای نفت که سرمایه‌گذاری‌های داخلی را تحریک می‌کند، تقویت شده است.
گزارش‌ها حاکی از آن است که بیشتر گردشگرانی که به عمان می‌روند از مبداء خاورمیانه راهی این کشور می‌شوند و پیش‌بینی شده تا پایان سال ۲۰۲۳ چیزی حدود‌ ۵/۱ میلیون بازدیدکننده از منطقه خاورمیانه به عمان سفر کنند.
BMI یک سیر صعودی ثابت را برای بخش گردشگری عمان تا سال ۲۰۲۷ و پس از آن پیش‌بینی می‌کند. این پیش‌بینی با استراتژی تنوع اقتصادی عمان و دستورالعمل‌های چشم‌انداز ۲۰۴۰ این کشور مطابقت دارد.
این پیش‌بینی‌های مثبت براساس تلاش‌های اختصاصی وزارت میراث و گردشگری عمان از جمله سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی و یک طرح جامع برای جذب بازدیدکنندگان بیشتر شکل گرفته است.
استراتژی جاه‌طلبانه عمان خواستار آن است که تا سال ۲۰۴۰ این کشور موفق به جذب ۱۱ میلیون گردشگر ورودی در هر سال شود. برای دستیابی به این هدف استفاده از ابتکارات گردشگری و ظرفیت‌های میراث فرهنگی طرف توجه قرار گرفته است.
علاوه بر این، تلاش دولت عمان بر آن است که با استفاده از توان بالقوه جاذبه‌های طبیعی عمان، سایت‌های میراث تاریخی و فرهنگی و حیات وحش و جذابیت‌های این کشور در حوزه گردشگری را برای توریست‌های بین‌المللی افزایش دهد.
در زمینه زیرساختی نیز عمان امکانات پیشرفته‌ای مانند فرودگاه بین‌المللی مسقط با ظرفیت سالانه ۱۲ میلیون مسافر و ایجاد بنادری که قادر به جابه‌جایی کشتی‌های کروز هستند را در نظر دارد.
عمان همچنین از فرصت‌های مختلفی مانند گسترش گردشگری سرگرمی‌محور و ماجراجویی، ترویج گردشگری دریایی و تقویت روابط با ارائه‌دهندگان خدمات تعطیلات را مورد توجه قرار داده است.
استفاده روزافزون از پلتفرم‌های دیجیتال برای تسهیل رزرو اقامتگاه‌ها و تفریحگاه‌ها و توجه مضاعف به بخش رو به رشد کشتی‌های کروز نیز از دیگر برنامه‌های عمان برای توسعه گردشگری این کشور است.
گزارش‌های منتشر‌شده، افزایش خیره‌کننده ۷/۱۲۶ درصدی پروازهای بین‌المللی را که از اول ژانویه تا ۲۵ ژوئن ۲۰۲۳ به عمان می‌رسند، نشان می‌دهد. این ورودی‌ها شامل حداقل یک شب اقامت بوده است.
گزارش MHT بر اهمیت ردیابی دقیق شاخص‌های گردشگری بین‌المللی تاکید کرده است. این شاخص‌ها بینش‌های ارزشمندی را در مورد روندهای بازار، عملکرد بخش گردشگری عمان در سطح جهانی و محلی و اثربخشی تلاش‌های بازاریابی ارائه می‌دهند. وزارتخانه گردشگری عمان اعلام کرده که آنها همچنین به ارتقای بخش گردشگری، بهبود عملکرد آن و جذب سرمایه‌گذاری کمک خواهند کرد تا بیشترین آورده اقتصادی را نصیب عمان کنند.
‌چشم‌انداز مثبت گردشگری دوبی
به گفته شیخ حمدان بن محمد، ولیعهد دوبی، امارات در شش ماهه گذشته میزبان بیش از ۵/۸ میلیون گردشگری ورودی بوده و همچنین به عنوان یکی از سه شهر جذاب جهان برای ثروتمندان شناخته شده است. دوبی همچنین یکی از شهرهایی است که توانسته از تبعات منفی کرونا بر گردشگری فاصله بگیرد و بار دیگر به روزهای خوب در زمینه جذب گردشگران بین‌المللی باز‌گردد.
گزارش‌های منتشرشده حاکی از آن است که دوبی به عنوان بهترین مقصد گردشگری جهانی برای سال ۲۰۲۳ رتبه‌بندی شده است.
موفقیت‌های به دست‌آمده در حوزه گردشگری موجب شده اقتصاد امارات نیز بار دیگر شکوفا شود. داده‌های مرکز آمار دوبی نشان می‌دهد اقتصاد امارات در ۹ ماهه اول سال ۲۰۲۲ به میزان ۶/۴ درصد به طور سالانه رشد کرده است.
رشد گردشگری امارات همچنین باعث شده فرودگاه بین‌المللی دوبی به آمار ۶/۹۵ درصد از سطح ترافیک قبل از همه‌گیری کرونا در سه ماهه اول سال ۲۰۲۳ برسد و پذیرای گردشگران بین‌المللی از سراسر جهان باشد.
این فرودگاه طی سه ماهه اول سال جاری میلادی ۲/۲۱ میلیون مسافر را جابه‌جا کرده است که ۸/۵۵ درصد نسبت به سه ماهه اول سال ۲۰۲۲ افزایش داشته است.
توسعه گردشگری در دوبی علاوه بر آورده‌های اقتصادی ذکر‌شده تاثیر خوبی هم بر جذب سرمایه‌گذاری خارجی و افزایش تقاضا برای خرید ملک در این شهر داشته و می‌توان مدعی شد که گردشگری یک‌تنه دست اقتصاد دوبی و امارات را گرفته و آنها را از وضعیت رکود دوران همه‌گیری خارج کرده است.
‌ عربستان سعودی از اصلاحات قانونی تا درآمدزایی از حج
عربستان سعودی در سال‌های اخیر گام‌های مثبتی برای جذب گردشگران بین‌المللی برداشته است. معرفی مسی (فوتبالیست آرژانتینی) به عنوان سفیر گردشگری این کشور یکی از این اقدامات بوده است. همچنین در نظر گرفتن اصلاحات درخصوص قوانین اجتماعی از جمله لغو قانون حجاب اجباری در تمام شهرها به جز مکه و مدینه، زمینه را برای جذب گردشگران بین‌المللی به عربستان بیش از پیش فراهم کرده است.
درآمد اصلی عربستان در زمینه جذب گردشگر از درآمدهای حاصل از سفر حج تامین می‌شود. درآمد عربستان از محل حج، میانگین سالانه حدود ۱۵۰ میلیارد دلار برآورد شده و پیش‌بینی می‌شود این رقم در سال ۲۰۳۲ میلادی به ۳۵۰ میلیارد دلار برسد. هرچند برخی منابع این رقم را با اختلاف یک‌دهم اعلام کرده‌اند. دولت عربستان سعودی زیرساخت‌های جدیدی در حوزه گردشگری و سفرهای زیارتی ارائه کرده که این کشور را به مقصدی متنوع برای گردشگران مذهبی و غیرمذهبی تبدیل کرده است.
وب‌سایت «Future Market Insights» پیش‌بینی کرده بازار حج عربستان سعودی با رشد سالانه هفت درصدی به درآمد ۳۵۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۳۲ میلادی خواهد رسید. این درحالی است که رویترز در گزارشی، این رقم را نهایتا ۳۲/۱۳ میلیارد دلار پیش‌بینی کرده است.
هنوز درآمد عربستان از حج امسال به صورت رسمی اعلام نشده، اما گفته شده در حج ۲۰۲۳ که بزرگ‌ترین حج از زمان همه‌گیری کرونا تاکنون بوده است، یک میلیون و ۸۰۰ هزار زائر عازم این سفر مذهبی شده‌اند. برآوردهای مالی از حج سال ۲۰۲۲، که حدود یک میلیون نفر در مناسک آن سال شرکت کرده بودند، ۱۵۰ میلیارد دلار بود (به نقل از عرب نیوز). هرچند سی‌ان‌ان عربی همان سال در گزارشی، آماری بسیار متفاوت اعلام کرده و درآمد قابل انتظار را برای حج، تا سالانه ۳۰ میلیارد دلار برآورد کرده است.
وزارت حج و عمره در تلاش است با بازنگری در کیفیت خدمات، روند ورود زائران و نیز عمره‌گزاران را که قرار است مطابق با چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان سعودی به ۳۰ میلیون نفر در سال افزایش یابد، تسهیل کند.
‌جمع‌بندی
نگاهی به فعالیت‌های مرتبط با حوزه گردشگری در منطقه خاورمیانه و موفقیت به دست‌آمده در عمان، عربستان سعودی و امارات متحده عربی گویای آن است که این منطقه (خاورمیانه) ظرفیت‌های بالایی در زمینه جذب گردشگران بین‌المللی دارد.
در حالی که کشورهای منطقه خاورمیانه رقابتی همه‌جانبه را برای جذب گردشگران ورودی شروع کرده‌اند، ایران به دلیل تنش‌های سیاسی موجود و هشدارهای کشورهای غربی به اتباعشان درخصوص سفر به ایران، دستش از جذب گردشگران غربی خالی مانده است.
در چنین شرایطی چاره‌ای به جز چشم داشتن به جذب گردشگران عراقی، افغانستانی و ترکیه‌ای باقی نمی‌ماند. البته باتوجه به روابط حسنه دولت با دولت‌های چین و روسیه، ایران نیم‌نگاهی نیز به جذب گردشگر از این دو کشور داشته و در واقع تخم‌مرغ‌هایش را در سبد کشورهای همسایه و چین و روسیه گذاشته است.
این در حالی است که کشورهای غربی و اروپایی که عمدتا کشورهای گردشگر‌فرست محسوب می‌شوند و با توجه به تفاوت معنادار نرخ ارز در کشورهای غربی و ایران، در صورت ورود اتباع آنها به کشور می‌توان امید بیشتری به ورود ارز به میهن داشت. در این شرایط به نظر می‌رسد چنانچه دولت ایران قصد توسعه گردشگری و جذب بیشتر گردشگران بین‌المللی را دارد و نمی‌خواهد از رقابت منطقه‌ای در زمینه جذب گردشگر جا بماند، باید با برنامه‌ریزی صحیح و سیاستگذاری منطقی هرچه سریع‌تر زمینه را برای جذب گردشگران بین‌المللی فراهم کند.