عمارتی از جنس تاریخ و هنر

نادر نینوایی- خانه افتخار‌الاسلام طباطبایی یکی از شاخص‌ترین خانه‌های تاریخی بروجرد است که در خیابان صفا و در کوچه  موسوم به آقا احمدی قرار گرفته است.

این خانه با کاشی‌کاری‌های هنرمندانه و دو حوض زیبای میانه حیاط، تصویر کاملی از خانه‌ای اعیان‌نشین در دوره قاجار را به نمایش می‌گذارد. خانه افتخار‌الاسلام در محله صوفیان قرار گرفته و یکی از بزرگ‌ترین خانه‌های بافت تاریخی بروجرد است و می‌توان در آن نمودی از هنر و تاریخ بروجرد را مشاهده کرد.

تاریخچه خانه

خانه افتخار‌الاسلام طباطبایی در دوره قاجاریه ساخته شده و خانه به یکی از روحانیون برجسته شهر که از سادات طباطبایی بروجرد بوده تعلق داشته است. نام مالک اولیه بنا حاج افتخار‌الاسلام نبوی طباطبایی بوده است و خانه‌اش زمانی در محله قدیمی صوفیان به عنوان یکی از بزرگ‌ترین خانه‌های مسکونی شهر شمرده می‌شده و شهرتش زبانزد خاص و عام بوده است.

 این بنای تاریخی به سبب ورودی و سردر زیبا و دیگر شاخصه‌های ارزشمندش به بخشی جدایی‌ناپذیر از بافت تاریخی بروجرد تبدیل شده است. همچنین طاق‌نماهای نیم‌دایره‌ای بزرگ و کوچک و آجرکاری و کاشی‌معرق‌های نماسازی‌شده، هر بازدید‌کننده دوستدار فرهنگ و هنر را به وجد می‌آورد.

قرار گرفتن تالار هفت‌دری، شبستان‌ها، پس‌تالار و حوض‌خانه، ترکیب‌بندی خانه افتخار‌الاسلام را کامل کرده است. قرار گرفتن سه بخش بیرونی، اندرونی و حیاط خلوت در خانه باعث شده که هم امکان پذیرایی از مراجعه‌کنندگان وجود داشته باشد و هم محل سکونت خدمه و اهل خانه منفک و مجزا باشد.

 جالب است بدانید که بزرگ‌ترین سماور زغالی و دست‌ساز جهان نیز در این خانه قرار گرفته است. وزن تقریبی این سماور زغالی دو تن است. در بسیاری از ایام سال خصوصا نوروز خانه افتخار‌الاسلام پذیرای مراجعه‌کنندگان و گردشگران داخلی و خارجی است.

محمد‌مهدی گودرزی کارشناس میراث فرهنگی درخصوص این خانه تاریخی می‌گوید: خانه تاریخی افتخار‌الاسلام طباطبایی یکی از عناصر ارزشمند مسکونی در بافت تاریخی بروجرد است.

 وی این خانه را یکی از عناصر و اجزای مهم بافت تاریخی بروجرد دانسته که با خانه تاریخی حاج آقا کمال اشتراکات فراوانی دارد. یکی از نکته‌های ویژه درخصوص خانه تاریخی افتخارالاسلام برخورداری آن از حمام اختصاصی است. مرمت‌های اصولی روی خانه باعث شده که به اصالت و ویژگی‌های تاریخی بنا آسیبی وارد نشود. در گذشته برنامه‌هایی برای تبدیل این خانه تاریخی به فضایی فرهنگی همچون موزه وجود داشته است، اما تاکنون اقدامی موثر برای دستیابی به این هدف نشده است. با این وجود در حال حاضر نورپردازی مناسب خانه در کنار قرارگیری اشیایی نظیر کوزه و خمره در آن باعث شده که بازدید‌کننده تا حدودی با سبک زندگی صاحبان قبلی خانه آشنا شوند.

معماری بنا

 حیاط این خانه تاریخی نسبت به بنای خانه بزرگ بوده و دور تا دور آن با نماهای آجری و کاشی‌کاری‌های مجلل آذین‌بندی شده است.

ساختمان در سه طبقه ساخته شده و کاشی‌کاری‌های هنرمندانه را می‌توان در نمای هر سه طبقه به نظاره نشست. درب ورودی این خانه تاریخی یک درب چوبی بوده که سردری زیبا آن را آذین کرده است. پس از عبور از یک دالان بلند دری ساده نیز وجود دارد که به حیاط اصلی منتهی می‌شود. قرینه‌سازی به دقت در تقسیم‌بندی خانه طرف توجه معمار قرار گرفته و همین امر در نخستین نگاه بیننده را جذب می‌کند.

طبقه اول عمارت دو شبستان زمستانی داشته و سقف آن طاق گهواره است. در طبقه بالا دو اتاق قرینه یکدیگر قرار گرفته‌اند و یک پنجره ارسی نمای زیبایی به حیاط خانه ایجاد داده است.

تالاری که طبقات را به هم وصل می‌کند از یک تالار در جلو و یک پس‌تالار پشت آن تشکیل یافته است. برای ورود به طبقه بالا می‌بایست از پلکان‌های آجری که با کاشی‌های معرق و خشتی تزیین شده‌اند عبور کنید. بدنه دیوار و قاب‌بندی‌های زیر سقف با نقاشی‌های دیواری متنوع جلوه‌ای خاص پیدا کرده‌اند. حمام خانه نیز در انتهای جنوب‌شرقی ساختمان قرار گرفته و همچون حمام‌های خانه‌های سنتی بخش‌های مختلفی مثل سربینه و گرمینه دارد.

در قسمت شمال شرقی عمارت حیاط خلوت قرار گرفته و در سمت جنوب حیاط خلوت مطبخ قرار دارد. در مطبخ می‌توانید بخش‌های مختلفی همچون انبار هیزم و تنور را ببینید  و با ویژگی‌ها و مختصات آشپزخانه‌های قدیمی از نگاه نزدیک‌تری آشنا شوید.

برای دسترسی به خانه افتخارالاسلام طباطبایی بروجرد کافی است که به محله صوفیان بروجرد بروید و پس از ورود به خیابان صفا سراغ کوچه حاج افتخار را بگیرید.

 مطمئنا تزیینات هنرمندانه خانه، مرمت اصولی و البته قرارگیری اشیای مرتبط همچون کرسی و سماور در این خانه جاذبه‌های بازدید را برای شما دوچندان می‌کند.