عملیات سپر فرات از چرایی و واکنش‌ها تا تناقضات و محتملات

جنگ در سوریه از مارس ۲۰۱۱ و با شروع اعتراضات و ناآرامی‌هایی
ضد بشار اسد آغاز شد؛ جنگی که تا‌کنون منجر به کشته شدن حدود ۳۰۰ هزار نفر و آواره شدن بیش از نیمی از جمعیت سوریه شده و در آخرین پرده، خود شاهد حضور نظامی مستقیم کشور ترکیه است. در حال حاضر نبردها در یک سو در حول و حوش شهر حلب میان نیروهای دولت بشار اسد و شورشیان‌ و در سوی دیگر در حومه شهر دمشق میان نیروهای دولتی با گروه شورشی جیش‌الاسلام برای کنترل این مناطق و همین‌طور میان نیروهای دموکراتیک سوری به کمک آمریکا با داعش و نیروهای ترکیه در جرابلس با داعش و کردهای مسلح وابسته به شاخه نظامی حزب دموکراتیک سوریه در جریان است .
تحولات میدانی اخیر در سوریه
نیروهای نظامی ترکیه روز چهارشنبه سوم شهریور با پشتیبانی تانک‌های ارتش این کشور و جنگنده‌های ائتلاف تحت فرمان آمریکا عملیات پاکسازی مناطق مرزی این کشور را آغاز کرده‌اند. ترکیه بعد از آزادی شهر جرابلس از تصرف داعش، نیروهای حزب اتحاد دموکرات کرد سوریه را به پیشروی در مناطق آزاد شده متهم کرده و با توجه به اینکه کردهای سوریه را مخالف آنکارا می‌داند، مواضع آنان را هدف قرار داده است.
با گذشت چند روز از ورود نیروهای نظامی ترکیه به شمال سوریه به استعداد بیش از ۵۰تانک و ۳۵۰ نظامی که از آن به عنوان عملیات سپر فرات یاد می‌شود و ظاهرا با مخالفت دولت سوریه (که بر ۳۵ درصد این کشور درشرایط جنگی حاکم است) و ایران و روسیه مواجه شد، روند تحولات سوریه وارد مرحله جدیدی شده است که با پیچیدگی‌ها، تناقضات و ابهامات بیشتری نیز روبه‌رو شده است. البته شورای نظامی منبج اعلام کرد ارتش ترکیه عصر دوشنبه اول شهریور مواضع آنها را در شمال منبج گلوله‌باران کرده و این حملات همچنان ادامه دارد. این گروه حملات اخیر ترکیه را به حمایت از داعش متهم می‌کند‌. نیروهای شورای نظامی منبج در شمال این شهر یک خط دفاعی که ۲۰ کیلومتر با مرز ترکیه فاصله دارد با هدف جلوگیری از ورود مجدد داعش ایجاد کرده‌اند که ارتش ترکیه اول شهریور بیش از ۲۰ راکت به سوی مواضع آنها شلیک کرده‌ است. شهر منبج واقع در استان حلب سوریه، بیش از دو سال است که تحت کنترل نیروهای دولت اسلامی موسوم به داعش بود‌ اما هفته پیش و در خاتمه یک عملیات دو ماهه، نیروهای سوریه دموکراتیک و شورای نظامی منبج با حمایت نیروهای ائتلاف بین‌المللی مبارزه با داعش، توانستند این شهر را از داعش پاکسازی کنند.
مقام‌های ترکیه یگان‌های مدافع خلق کردهای سوریه را به همسویی با حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) متهم می‌کنند و نگرانند کردهای سوریه بر مناطق مرزی ترکیه تسلط پیدا کنند. در مقابل کردهای سوریه هم در سال‌های گذشته ترکیه را به حمایت از نیروهای داعش‌ در راستای تضعیف کردهای سوریه متهم کرده‌اند؛ اتهامی که دولت ترکیه آن را رد کرده است. در روزهای گذشته نیز بعد از وقوع عملیات انتحاری منتسب به داعش در شهر «غازی عنتاب» ترکیه، وزیر خارجه این کشور اعلام کرد که مناطق هم‌مرز با سوریه را از وجود داعش پاکسازی خواهند کرد. در جریان این عملیات انتحاری که در یک مراسم عروسی کردها روی داد، دست‌کم ۵۰ غیرنظامی کشته شده‌اند که بیشتر آنها را کودکان تشکیل می‌دهند. ترکیه درحالی به جرابلس حمله کرد که دو روز پیش از آن «شورای نظامی جرابلوس» با انتشار بیانیه‌ای اعلام موجودیت کرد؛ مجلسی که همچون «شورای نظامی منبج» به نیروهای سوریه دموکراتیک نزدیک است و اعلام کرده برای آزادسازی جرابلس تلاش خواهد کرد.
عملیات در چه شرایطی انجام شد
حمله ترکیه در سوم شهریور به جرابلس و تصرف این شهر به کمک ارتش آزاد سوریه درحالی صورت گرفت که رجب طیب اردوغان به تازگی از دیدار با پوتین در سنت‌پترزبورگ به کشورش بازگشته و همزمان با ورود به جرابلس دولت ترکیه میزبان رییس اقلیم کردستان عراق، معاون عربی و آفریقایی وزارت امور خارجه ایران و همچنین معاون رییس‌جمهور‌ آمریکا بود. از سوی دیگر این اقدام نظامی در حالی صورت گرفته است که نیروهای مسلح ترکیه پس از کودتای نظامی اخیر با چالش دستگیری‌ها و بازداشت‌ها و اخراج‌ها در سطوح مختلف مواجه بوده و آنکارا مزید بر سرگرم بودن با تصفیه گولنیست‌ها در داخل و خارج با تنش‌هایی نیز (‌به واسطه نوع مواجهه با گولنیست‌ها) در سیاست خارجی خود در قبال آمریکا و اروپا مواجه است‌. در همین حال نزدیکی ترکیه به روسیه و ایران سبب بروز واکنش‌ها و ابهاماتی ازسوی بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای شده است.
از سوی دیگر در پی تلاش‌های جهانی برای پایان‌دادن به بحران سوریه، جان کری و سرگئی لاوروف، وزیر‌خارجه آمریکا و روسیه، روز جمعه پنجم شهریورماه، در ژنو، درباره آخرین تحولات سوریه و امکان همکاری مسکو و واشنگتن برای حل بحران انسانی در این کشور گفت‌وگو کردند.این مذاکرات که ۱۲ ساعت به طول انجامید، بخشی از تلاش‌های جدید آمریکا، برای همکاری با مسکو برای مبارزه با گروه «حکومت اسلامی» و آرایش جدید نظامی در سوریه بود. استفان دی ‌میستورا، فرستاده ویژه سازمان ملل برای بحران سوریه، نیز در بخشی از گفت‌وگوهای وزیران خارجه آمریکا و روسیه حضور یافت و در پیشبرد مذاکرات مشارکت داشت. جان کری، روز جمعه در این‌باره گفت: بیشتر مسایل فنی و کارشناسی در خصوص برقراری مجدد آتش‌بس و امکان دسترسی شهروندان سوری به کمک‌های انسان‌دوستانه تکمیل شده است.
با این حال‌ وزیر خارجه آمریکا تصریح کرد که دو طرف هم‌اکنون آماده نیستند تا به طور قطعی از توافق تازه سخن بگویند. سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه نیز از پیشرفت‌های‌ مهم در مذاکرات خود با جان کری خبر داد. در آستانه دیدار جان کری و سرگئی لاوروف، مسکو اعلام کرد که طرح آتش‌بس ۴۸ ساعته در شهر حلب سوریه را می‌پذیرد. مقام‌های سازمان ملل متحد نیز روز پنجشنبه، تایید کردند که آتش‌بس ۴۸ ساعته برای امدادرسانی به دو میلیون شهروند جنگ‌زده حلب انجام می‌شود. همزمان، فعالان سوریه‌ روز شنبه، از بمباران مناطقی در حلب توسط هلیکوپترهای دولتی سوریه خبر دادند که بر اساس این گزارش، دست‌کم ۱۵ غیرنظامی نیز در این حملات کشته شده‌اند. شهر حلب و مناطق اطراف آن، از حدود دو ماه پیش، به یکی از مراکز درگیری شورشیان با نیروهای دولتی سوریه تبدیل شده است.
از سوی دیگر، در پی انتشار گزارش هیات تحقیق سازمان ملل، درباره استفاده دولت سوریه از گاز کلر،‌ آمریکا‌ روز جمعه از شورای امنیت خواستار اقدام فوری علیه دمشق شد. بازرسان تسلیحاتی سازمان ملل، به تازگی اعلام کرده‌اند شواهدی در اختیار دارند که نشان می‌دهد ارتش سوریه و مخالفان، از جنگ‌افزارهای شیمیایی استفاده کرده‌اند. حدود پنج ماه پیش نیز گزارش‌هایی مبنی بر استفاده احتمالی دولت سوریه از سلاح شیمیایی منتشر شد. لازم به ذکر است که کری چند روز پیش از سفر به آفریقا و منطقه خلیج‌فارس گفته بود کشورهایی که از رژیم سوریه حمایت می‌کنند، همچنین کشورهایی که از مخالفان بشار اسد حمایت می‌کنند، لازم است برای پایان دادن به جنگ در سوریه کنار هم باشند.
سفر جان کری به منطقه در حالی صورت گرفته است که گفت‌و‌گوها برای بحران سوریه با مذاکرات مقامات ایران و ترکیه و روسیه وارد مرحله جدیدی شده است و پنجشنبه گذشته مولود چاووش اغلو، وزیر خارجه ترکیه بدون اعلام قبلی به رسانه‌ها وارد تهران شد و چند ساعت با وزیر امور خارجه ایران به گفت‌و‌گو پرداخت. او پس از این دیدار گفت: باید تلاش‌های خود را افزایش دهیم. مساله سوریه با گذشت زمان عمیق‌تر و بیش از پیش غیرقابل حل می‌شود. نخست‌وزیر ترکیه هم روز شنبه گفت که در ماه‌های آینده تحولات مثبتی در حل بحران سوریه رخ خواهد داد.
از تحول مهمی که همزمان با عملیات سپرفرات می‌توان به آن اشاره کرد حضور جو بایدن معاون ریاست جمهوری آمریکا در ترکیه بود وی دریک سخنرانی با تاکید بر تعهد واشنگتن بر هم پیمانی با آنکارا که به نظر می‌رسید با تلاش برای حفظ مناسبات نزدیک کشورش با ترکیه این کشوررا از نزدیکی بیشتر با روسیه و ایران حداقل در بازی‌های ژئوپلتیکی منطقه به ویژه بحران سوریه باز دارد، با یادآوری اینکه آمریکا حتی زمانی که کودتا در حال جریان بود، این اقدام را محکوم کرد و افزود کشورش هیچ تمایلی ندارد از کسانی حمایت کند که به متحدان آمریکا آسیب می‌زنند‌ اما در عین حال بر ضرورت رعایت استاندارد حقوقی آمریکا تاکید دارد، بایدن همچنین حزب کارگران کردستان موسوم به «پ‌ک‌ک» را در کنار داعش قرار داد و گفت محال است این گروه‌های تروریستی بتوانند ارزش‌های ما را تغییر دهند و ما را بترسانند. این اظهارات در حالی است که آمریکا با پیشمرگه‌های اقلیم کردستان عراق و برخی نیروهای کرد سوریه برای مبارزه با داعش همکاری دارد و دولت حزب عدالت و توسعه از کمک واشنگتن به نیروهای حزب کردی دموکراتیک سوریه ناخرسند و نگران است. بایدن همچنین به نیروهای کرد سوریه هشدار داد اگر از نوار شرقی فرات عقب نشینی نکنند، حمایت آمریکا را از دست خواهند داد. واکنشی که می‌تواند درکنار موضع واشنگتن در قبال «پ‌ک‌ک» رضایت آنکارا را به خود جلب کند.
درهمین حال سایت اسراییلی دبکا فایل روز شنبه ششم شهریور مدعی شد که دولت آمریکا به شاخه نظامی کردها(PYD) دستور داده که از مناطق شمالی شهرهای سوریه خارج شوند و به سمت مناطق شرقی حرکت کنند. همچنین دولت آمریکا، کمک‌های نظامی و اطلاعاتی به این گروه را متوقف کرده است. این ادعا درحالی صورت گرفته است که صالح مسلم، رهبر حزب کردی دموکراتیک سوریه اعلام کرد که کمک‌های تسلیحاتی و اطلاعاتی آمریکا بعد از انتقال کامل به شرق از سرگرفته خواهد شد.
در واکنش به ورود نظامیان ترکیه به خاک سوریه وزارت خارجه این کشور اعلام کرد که ورود تانک‌های ترکیه به منطقه مرزی جرابلس، تجاوز به تمامیت ارضی سوریه و نقض حاکمیت این کشور است و بر مبارزه با تروریسم در سوریه ضمن هماهنگی با دولت این کشور تاکید کرد. موضعی که سخنگوی وزارت خارجه ایران نیز عینا آن را تکرار کرد، باوجود این واکنش‌ها مقام‌های ترکیه اعلام کرده‌اند که عملیات سپرفرات، با هدف پاکسازی مرز ترکیه از گروه‌های تروریستی، کمک به ایجاد امنیت در منطقه مرزی و حمایت از تمامیت ارضی سوریه صورت گرفته است. در همین حال رهبر حزب کردی دموکراتیک سوریه دخالت نظامی ترکیه در سوریه را حمله‌ای آشکار خواندن و هشدار داد که آنکارا در حال ورود به باتلاق است. صالح مسلم در توییتی نوشت: ترکیه در باتلاق سوریه است و مانند داعش شکست خواهد خورد.
مولود چاووش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه نیز همزمان با آغاز عملیات سپر فرات گفت: رزمندگان کرد سوری باید به شرق رود فرات بازگردند و در غیر این صورت ترکیه هرچه که لازم باشد را انجام می‌دهد. آنکارا که نگران است پیشروی کردهای سوریه به سمت ترکیه و گذر از رود فرات- که در شرق جرابلس جاری است و در چند روز اخیر صحنه تحرکات نظامی ارتش ترکیه بوده است- می‌تواند منجر به تشکیل یک نوار متحد کردی شود، هشدار داده که رود فرات خط قرمز آن کشور خواهد بود.
صلاح‌الدین دمیرتاش هم که یکی از دو رهبر حزب دموکراتیک خلق ترکیه است و از حقوق اقلیت کردهای ترکیه حمایت می‌کند، یک روز پیش از ورود نظامیان دولت ترکیه به خاک سوریه در دیدار با بازماندگان قربانیان حمله انتحاری غازی عینتاب خطاب به اردوغان گفت: به ما گوش کن، صدای اپوزیسیون را بشنو، دولت درون دولت (گولنیستها) را پاسخگو بدان، وگرنه آنها به کشتن ما ادامه می‌دهند، بگذار با هم با آنها برخورد کنیم، بگذار در کنار هم بایستیم. بگذار کسانی را که مرتکب چنین کشتاری شدند به سزای اعمالشان برسانیم، بگذار با هم با آنها بجنگیم. اگر این مملکت مال ماست، اگر همه ما بر تمامی بخش‌های آن حق داریم، پس بیایید با هم، با صلح و صفا، آن را از نو بسازیم.
اتحاد جوامع کردستان یا کی‌سی‌کی که تشکیلاتی متشکل از همه گروه‌های مدافع حقوق کردها، از جمله پ‌ک‌ک است در بیانیه‌ای برای بازگشت به مذاکرات صلح با دولت ترکیه اعلام آمادگی کرده است. کی.سی.کی از دولت ترکیه خواسته پیشقدم شود، و اولین گام را در این زمینه بردارد. این درحالی است که روز گذشته یک اقدام تروریستی توسط پ‌ک‌ک در شرناخ ترکیه بوقوع پیوست که منجر به کشته شدن ۵۰ نفروزخمی شدن چندده نفر شد. کی‌سی‌کی در این بیانیه تصریح کرده است که همه، چه در داخل و چه در خارج ترکیه، اعم از کشورهای دوست و نهادهای غیر‌دولتی از این اقدام به عنوان یک حرکت صلح‌آمیز و مسالمت‌جویانه حمایت می‌کنند. اتحاد جوامع کردستان به دولت ترکیه یادآور شده آماج حمله انتحاری غازی عینتاب در واقع کسانی بودند که خواهان صلح بودند و برای رسیدن به دموکراسی، برابری و آزادی مبارزه می‌کردند.
چه کسی با چه کسی می‌جنگد
ترکیه عمدتا به دلیل نگرانی‌هایی که از خودمختاری یا استقلال کردهای سوریه و ارتباط آنها با پ‌ک‌ک و تاثیر آن بر کردهای این کشور دارد،به این حمله دست زده است تا مانع استقرار آنها در فرات شرقی و ایجاد کریدوری با پ‌ک‌ک وکردها در داخل ترکیه شود.
هشدار جو بایدن، معاون اوباما به کردهای هوادار حزب دموکراتیک سوریه مبنی بر نزدیک نشدن به شرق فرات و تروریستی دانستن پ‌ک‌ک در شرایطی که دولت ترکیه بر استرداد فتح گولن توسط آمریکا اصرار می‌ورزد با هدف جلب رضایت ترکیه صورت گرفته است این در حالی است که آمریکا از نیروهای کرد‌ موسوم به مدافع خلق شاخه نظامی این حزب به عنوان نیروی مبارزه با تروریسم به ویژه داعش حمایت می‌کند‌. به نظر می‌رسد در صورت دوری نیروهای ی‌پ‌گ از شرق فرات و رعایت خط قرمز آنکارا و عدم حمایت بازیگران داخلی و خارجی صحنه سوریه از خودمختاری یا استقلال کردهای سوریه‌، ترکیه نسبت به حمایت آمریکا از کردهای سوریه و ماندن بشار اسد بر قدرت تا زمان انتخابات آتی ریاست جمهوری در سوریه (‌با قید عدم کاندیداتوری وی در دوره بعدی) اغماض خواهد کرد؛ موضوعی که کاخ سفید برای اجتناب از همسویی ترکیه با روسیه و ایران در منطقه و به ویژه سوریه به آن اهمیت می‌دهد.، در همین راستا همراهی ایران و روسیه نیز با ترکیه مشهود است .
از سوی دیگر تاکید جان کری، وزیر امورخارجه آمریکا در رابطه با ضرورت مذاکرات حامیان داخلی و خارجی بشار اسد با مخالفان داخلی و خارجی او به منظور مقابله با داعش و حل بحران سوریه نشان می‌دهد که همه طرف‌ها جدیت بیشتری در مبارزه با داعش بروز می‌دهند‌. همچنین تفاهم مسکو و واشنگتن در نشست روز جمعه پنجم شهریور در ژنو در راستای مبارزه با داعش و تروریست‌ها‌، برقراری آتش‌بس، ارسال کمک‌های انسان‌دوستانه به آوارگان سوری و فرآیند سیاسی حل بحران سوریه و تلاش برای جلب نظر ایران به فرآیند برقراری صلح در سوریه با حضور بشار اسد تا انتخابات آتی می‌تواند از سناریوهای محتمل‌الوقوع تلقی شود.
با وجود ابهاماتی از قبیل‌ عدم همراهی عربستان و برخی متحدان عربی این کشور با فرآیندهای کنونی تحولات سوریه و اختلاف موجود میان عربستان با ترکیه و آمریکا، چگونگی تاثیر قطع روابط عربستان با ایران بر روند حل بحران، چرایی عدم واکنش‌های جدی از سوی ایران و روسیه و سوریه در سرکوب کردهای وابسته به ‌‌پ‌ی‌د‌‌ و ‌ی‌پ‌‌گ‌ توسط ترکیه و ارتش سوریه و همراهی آمریکا با ترکیه در عملیات سپر فرات با زاویه داشتن نسبی نسبت به سرکوب کردهای مسلح سوری که با هماهنگی ترکیه و آمریکا ازشرق فرات دور خواهند شد به نظر می‌رسد با توجه به تحولات میدانی سوریه و ورود جدی‌تر ترکیه به این صحنه و هماهنگی‌های بیشتر روسیه و آمریکا و ترکیه ازیک سو و رایزنی‌های ایران، روسیه و ترکیه درصورت حذف تروریست‌ها ازصحنه سوریه و تعیین دقیق مخالفان مسلح بشاراسد و جلب آنها برای مذاکرات صلح سوری زمینه شروع فرآیند حل بحران براساس محورهای ذیل تاحدودی فراهم شده است:
– برقراری آتش‌بس، کمک‌های انساندوستانه به آوارگان سوریه، بازگشت آوارگان به محل زندگی خود، شروع مجدد مذاکرات سوری- سوری با هدف تعیین دولت موقت گذار، اصلاح قانون اساسی، برگزاری انتخابات پارلمانی با حضور همه احزاب وگروه‌های سیاسی و مذهبی و برگزاری انتخابات ریاست جمهوری
– رضایت همه طرف‌های داخلی وخارجی بحران سوریه مبنی بر ماندن بشار اسد تا زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در سوریه و عدم کاندیداتوری مجدد وی در انتخابات آتی و مشارکت حزب بعث و حامیان اسد در همه فرآیندهای سیاسی سوریه
– آمریکا، روسیه، ایران و سوریه به ترکیه اطمینان می‌دهند که در حفظ تمامیت ارضی سوریه و عدم استقلال یاخودمختاری کردهای سوریه
کوشا باشند .
رییس جمهور ترکیه اعلام کرده است این کشور به عملیات نظامی خود در شمال سوریه ادامه خواهد داد. رجب طیب اردوغان، روز جمعه
(سوم شهریور) در مراسم افتتاح سومین پل معلق استانبول روی تنگه بوسفور‌ گفت: به عملیات در شمال سوریه تا نابودی همه گروه‌های تروریستی ادامه خواهیم داد. رییس‌جمهور ترکیه با اشاره به آغاز عملیات ترکیه در شمال سوریه، سوء قصد اخیر به جان قلیچدار اوغلو، رییس حزب جمهوری خلق‌ را با ادامه نبرد ترکیه در سوریه مرتبط کرد و افزود: عملیات جرابلس را آغاز کرده‌ایم، آنان نیز عملیات تروریستی خود را در ترکیه آغاز کرده‌اند، روز گذشته تلاش کردند آقای (کمال) قلیچدار اوغلو، رییس‌حزب جمهوری خلق را در شهر آرتوین ترور کنند. وی گفت: این گروه تروریستی جدایی طلب مدت‌هاست سنگرهایی را حفر کرده است تا بر برخی مناطق مسلط شود اما نقشه آنان را با شکست مواجه کردیم و حال آنان در پی انتقام‌جویی هستند، روز یکشنبه سفری به شهر غازی عینتاب خواهم داشت تا به قربانیان عملیات تروریستی و خانواده‌هایشان تسلیت بگویم. اردوغان افزود: فراموش نکنید که اگر فرماندهی و رهبری در پشت صخره پنهان شوند مردم و ارتش در پشت کوه مخفی خواهند شد، این گفته بزرگان ماست در نتیجه باید پیشگام مقابله با حملات باشیم به همین منظور وظیفه ماست که به عملیات در شمال سوریه ادامه دهیم تا بتوانیم همه گروه‌های تروریستی را در آنجا نابود کنیم. رییس‌‌جمهور ترکیه در حالی که به نیروهای «حزب کارگران کردستان» (پ‌ک‌ک) اشاره داشت، تاکید کرد: به پ‌ک‌ک، داعش و جماعت تروریستی گولن می‌گویم از حملاتی که عناصر شما به آن اقدام کرده‌اند دست بکشید زیرا دستاوردی در ترکیه نخواهید داشت، این ملت را به حال خود واگذارید، خونریزی در ترکیه بس است، خونریزی در سوریه، عراق، تونس، لیبی، افغانستان، مصر و فلسطین بس است، خونریزی‎ها در پاکستان بس است. از ترکیه خارج شوید مردم منطقه اگر به حال خود رها شوند قادرند به صلح، آرامش و توسعه برسند.
آنچه در سال ۲۰۱۱ با ناآرامی و اعتراضاتی در کشور سوریه آغاز شد به تدریج و رفته رفته به یک جنگ تمام‌عیار داخلی در این کشور تبدیل شده که گروه‌های داخلی، قدرت‌های منطقه‌ای و حتی قدرت‌های جهانی را در حال حاضر درگیر خود کرده است. نگاهی به نقشه جنگ در سوریه، پیچیدگی‌های این جنگ داخلی را به خوبی نشان می‌دهد.
نیروهای دولتی علیه شورشیان نبرد اصلی در سوریه که تقریبا ۳۰۰ هزار سرباز و نیروی نظامی از نیروهای ائتلاف و ارتش سوریه را درگیر خود کرده، میان این نیروها و ده‌ها هزار شورشی و تروریست داخلی در کشور سوریه است. نیروهای دولتی علیه تروریست‌های داعش اکنون بخشی از جبهه بزرگ در سوریه مربوط به مبارزه و مقابله نیروهای دولتی با تروریست‌های داعش است که در ماه مارس ارتش سوریه موفق شد، این تروریست‌ها را از شهر باستانی پالمیرا خارج کند و کنترل این شهر را در دست بگیرد. نیروهای دولتی علیه نظامیان کرد تا پیش از این، نیروهای نظامی کرد تا حد ممکن سعی کردند، از داخل شدن در درگیری میان نیروهای دولتی و مخالفان و شورشیان اجتناب کنند اما نزدیک شدن این دو جبهه در استان حسکه در ماه اخیر، منجر به بروز درگیری‌هایی بین نیروهای کرد و ارتش دولتی سوریه شده است. این استان اکنون به شکل مشترک در دست نیروهای کرد و ارتش سوریه است و البته بخش‌های عمده‌ای از آن تحت کنترل کرده است. نیروهای کرد علیه تروریست‌های داعش در حالی که شاخه نظامی واحد صیانت از خلق یا YPG نیروهای کرد، اکنون به یکی از محوری‌ترین متحدان ائتلاف ایالات متحده در سوریه تبدیل شده است، این گروه‌ها به تدریج یک منطقه نیمه خودمختار را در بخش‌های شمالی و شمال شرق سوریه شکل داده‌اند. از ژانویه سال ۲۰۱۵‌، YPG در مقابله‌های خود با نیروهای تروریست داعش موفق شده‌اند این گروه را از شهرهای کوبانی و منبج خارج کرده و کنترل این بخش‌ها از استان حلب را به دست بگیرند؛ اینها علاوه بر مبارزه‌شان در استان رقه و همچنین حسکه است. YPG همچنین یکی از محورهای مهم نیروهای دموکراتیک سوریه است که مجموعه‌ای چند پاره از مخالفان و جنگجویان علیه داعش را تشکیل می‌دهد. نکته جالب آنکه گروه تروریستی داعش همه افراد و گروه‌هایی را که از بیعت با سرکرده آنها یعنی خلیفه خود‌خوانده ابوبکر البغدادی سر باز می‌زنند، به عنوان مخالفان و دشمنان خود قلمداد می‌کند و برای همین‌ این گروه در حال حاضر با نیروهای شورشی و گروه‌های دیگر مخالف بشار اسد در سوریه مشغول نبرد است. طی هفته گذشته، نیروهای شورشی که از سوی ترکیه حمایت می‌شوند، موفق شدند بخش‌های مهمی از جرابلس را از دست نیروهای داعش خارج کنند. چه کسی از چه کسی حمایت می‌کند؟
اکنون نیروهای دولتی حامی بشار اسد توسط حدود ۲۰۰ هزار نظامی که بخش عمده‌ای از آنها مربوط به شاخه نیروهای دفاع ملی سوریه هستند، حمایت می‌شوند. این در حالی است که ایران نیز پشتیبانی‌های مستشاری را از نیروهای دولتی سوریه و برای مقابله با شورشیان و داعش صورت می‌دهد. اما مهم‌ترین پشتیبانی از نیروهای دولتی در سوریه توسط کشور روسیه صورت می‌گیرد که از ماه سپتامبر سال گذشته میلادی شروع به انجام عملیات نظامی از هوا در سوریه کرده و برای کنترل بخش‌های مهمی از دمشق و حومه دمشق به دولت بشار اسد کمک مستقیم رسانده است. نیروهای شورشی که اکنون در سوریه مشغول نبرد هستند، اغلب از سوی غرب و به ویژه ایالات متحده، فرانسه و انگلستان حمایت می‌شوند؛ هرچند این گروه‌ها متحدان خود را به کم کاری و حمایت نا‌کافی متهم کرده‌اند!
این در حالی است که ترکیه، عربستان سعودی و قطر نیز از بخشی دیگر از نیروهای شورشی در سوریه، حمایت‌های مالی و نظامی مستقیم می‌کنند. نیروهای کرد در سوریه مستقیم و اساسی از سوی نیروهای آمریکایی و ائتلاف مورد حمایت مالی، لجستیک و نظامی هستند‌ اما ترکیه این نیروها را بخشی از حزب کارگران کردستان یا PKK می‌داند و آنها را در رسته نیروهای تروریستی طبقه‌بندی کرده است. تروریست‌های داعش و فتح شام در حالی که هیچ کشوری به طور علنی و مستقیم حمایت‌های خود از تروریست‌های داعش و شاخه تروریستی نیروهای فتح شام- که سابقا به عنوان جبهه النصره و بخشی از القاعده فعالیت می‌کرد- را عنوان نمی‌کند، کاملا مشخص است که این گروه از سوی برخی کشورهای منطقه مورد حمایت سیاسی و حتی مالی قرار دارند. البته گروه تروریستی داعش، بخش مهمی از نیازهای مالی و اقتصادی خود را به شکل فروش نفت و باج و خراج از مناطق تحت کنترل خود به دست می‌آورد‌ ضمن آنکه برده‌داری و فروش انسان به عنوان برده نیز بخشی از منابع مالی مورد نیاز آنها را تامین می‌کند.
اکنون نیروهای دولتی و بشار اسد، حدود ۳۵ درصد از کل خاک سوریه را تحت کنترل خود دارند که برخی مناطق فوق‌العاده استراتژیک نظیر دمشق، حمص، کرانه مدیترانه و بخش‌های مهمی از حلب جزو این قسمت‌هاست. ۶۰ درصد جمعیت باقی مانده در سوریه، هم‌اکنون در مناطق و بخش‌های تحت کنترل نیروهای دولتی ساکن هستند. تروریست‌های داعش در همین حال و با توجه به عقب‌نشینی‌های عمده نیروهای داعش از سال ۲۰۱۵ به بعد، این گروه تروریستی هنوز ۳۵ درصد از خاک سوریه را تحت کنترل خود دارد که البته عمده قسمت‌های آن خالی از سکنه است. داعش اکنون کنترل دیر الزور در مرز عراق و بخش‌هایی از استان رقه را در اختیار دارد و در عین حال در بخش‌های دیگری از خاک سوریه نیز به شکل پراکنده حضور دارد. نیروهای کرد هم‌‌اکنون نیروهای نظامی کرد، حدود ۱۸ درصد خاک سوریه را تحت کنترل خود دارند که شامل سه چهارم از مرز سوریه با ترکیه می‌شود. این گروه اخیرا مناطق تحت کنترل خود را به عنوان مناطق فدرال و خودمختار معرفی کرده‌‌اند. در همین حال، سایر نیروهای شورشی به همراه گروه تروریستی فتح شام، حدود ۱۲ درصد کل خاک سوریه را در اختیار خود دارند که مهم‌ترین این بخش‌ها را باید استان ادلب دانست؛ یعنی مناطقی که توسط ائتلاف ارتش فتح کنترل می‌شود.اهداف جنگ در سوریه نیروهای دولتی نیروهای دولتی و بشار اسد در پی احیای حکمرانی خود بر کل خاک سوریه به مثابه دوران قبل از ۲۰۱۱ هستند. این نیروها اکنون در حال مقابله با چند جبهه در سوریه برای کنترل سیاسی در این کشور هستند. نیروهای شورشی تقریبا هیچ هدف مشخصی غیر از سرنگونی بشار اسد ندارند. این گروه‌ها که در دل خود نیز اختلافات عمیقی بر سر آینده سوریه دارند، هیچ نقشه راه مشخصی برای این کشور نداشته و تنها هدف مشترک آنها سرنگون کردن بشار اسد است. نیروهای کرد اکنون در سوریه فعالیت نظامی گسترده‌ای را به همراهی ایالات متحده شکل داده‌اند و به نظر هدف عمده آنها ایجاد یک منطقه خودمختار یا فدرال کرد در سوریه است. نیروهای تروریستی داعش نیز در پی گسترش جغرافیایی آنچه «خلافت» می‌خواند در عراق و سوریه است و بخش عمده‌ای از تحرکات تروریستی و نظامی آنها مبتنی بر احیای خلافت به روش خاص خود آنهاست.
در حالی که ایالات متحده تا پیش از این، از نیروهای شورشی برای سرنگون کردن رژیم بشار اسد حمایت همه جانبه می‌کرد، اکنون چند ماهی است، همه تمرکز خود را بر سرکوب نیروهای تروریستی داعش گذاشته که این امر نشان از استراتژی اشتباه سابق ایالات متحده در سوریه دارد. روسیه با جدیت اعلام کرده است که از بشار اسد حمایت می‌کند و اکنون به دنبال راه حلی دیپلماتیک برای پایان دادن به درگیرها در سوریه است‌ اما این راه‌حل دیپلماتیک همزمان با قدرت‌نمایی نظامی این کشور در خاورمیانه است که به احتمال بسیار، بخشی از استراتژی بلند‌مدت مسکو برای حضور در این منطقه است. ایران و ترکیه از متحد اصلی خود بشار اسد در سوریه حمایت می‌کنند و این موضوع بیش از همه در ارتباط با صیانت از مرزهای استراتژیک ایران در خط مقاومت است. در عین حال، آنکارا که تا پیش از این بخش‌هایی از نیروهای شورشی در سوریه را تقویت می‌کرد، اکنون هدف اصلی خود را مبارزه با نیروهای کرد و جلوگیری از ایجاد یک منطقه خودمختار کرد در مرزهای خود تعریف کرده است. اوضاع سوریه روز به روز آشفته‌تر و پیچیده‌تر می‌شود. ترکیه دیروز در ادامه عملیات «سپر فرات» حملات جدیدی را به پایگاه‌های نیروهای هم پیمان گروه «سوریه دموکرات» در جنوب جرابلس انجام داد. برخی هم مدعی شدند که دولت آمریکا کمک‌های نظامی و اطلاعاتی به گروه PYD را متوقف کرده است.
* سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان