غیرمتخصص‌ها نفت را از پای درمی‌آورند

خاقانی: یکی از مشکلات اصلی این است که صنعت نفت را هم بیش از اندازه سیاسی کرده‌ایم

گروه انرژی- «‌این روز‌ها عربستان و کشور‌های همسایه در حال بهره‌برداری از مخازن مشترک هستند و ما فقط تماشا می‌کنیم.» این هشداری است که بسیاری از کارشناسان انرژی به دولت می‌دهند؛ این هشدار نه فقط مختص به این دولت است، بلکه دولت‌های قبل هم در این رابطه اهمال کرده‌اند. نتیجه این شده که سرعت برداشت منابع نفت و گاز در میادین مشترک از سوی همسایه‌ها در حال افزایش است.
هدایت خادمی نماینده ادوار مجلس اخیرا در گفت‌وگویی با یکی از وب‌سایت‌های خبری حوزه انرژی گفته بود که «‌عربستان در فاز «میدان گازی فرزاد ای» کار می‌کند و همچنین در میدان مشترک «فرزاد بی» هم مشغول است، اما ما حتی یک متر مکعب از این دو میدان بهره‌برداری نکرده‌ایم. همچنین عراق در میدان مجنون که با میدان آزادگان ما مشترک است، چاه زده و برداشت قابل‌توجهی دارد.»
هشدارها و تذکرهای اینچنینی در حوزه نفت کم نیست. این روزها پای صحبت هر کارشناس انرژی که بشنید، حتما مهم‌ترین حرف او میادین مشترک است؛ ثروتی که در نبود منابع مالی مناسب، از دست می‌رود و همسایه‌ها‌– در برخی میادین- نه فقط برداشت بیشتری خواهند داشت، بلکه فرصت فروش و کسب درآمد بیشتری هم خواهند داشت. حال آنکه در کشور ما ظاهرا به کم قانع هستیم و حرکتی برای برداشت از میادین مشترک انجام نمی‌شود.
آن‌سوی ماجرا اما دولتی‌ها قرار دارند.آنها هم با توجه به محدودیت‌های قانونی و تصمیم‌گیری مشکلات خاص خود را دارند، تا جایی که حتی صدای محسن خجسته‌مهر مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران هم درآمده و گفته طولانی شدن امضای برخی قراردادها، مانع از سرعت انجام کار است. خجسته‌مهر که این سخنان را در نخستین گردهمایی «شورای حقوقی صنعت نفت» مطرح کرده، تاکید کرده است: هم‌اکنون براساس قوانین مناقصات امضای یک قرارداد نفتی بیش از سه سال به طول می‌انجامد که این موضوع به هیچ‌وجه پذیرفته نیست.
به گفته او، تعدد قوانین حاکم بر صنعت نفت نیز باعث طولانی شدن بیش از حد امضای قراردادها می‌شود. اگر می‌خواهیم صنعت نفت نقش اساسی خود را در رشد اقتصادی ۸ درصدی کشور در برنامه هفتم توسعه به‌خوبی ایفا کند، باید عوامل منفی تاثیرگذار مانند قوانین دست‌وپاگیر را از این صنعت دور کنیم.
انتقاد دیگر معاون وزیر نفت به قوانین قدیمی این صنعت است. او می‌گوید: در بازی فوتبال ۲۲ نفر در زمین بازی می‌کنند و یک نفر آن بازی را قصاوت می‌کند، اما در زمین صنعت نفت یک نفر بازی می‌کند و ۲۲ نفر قضاوت و نظارت می‌کنند. هم‌اکنون قوانین مختلفی در صنعت نفت مانند قانون نفت سال ۱۳۶۰، قانون اصلاحی نفت در سال ۱۳۹۰، قانون اساسنامه نفت سال ۹۵ و … وجود دارد. بعضی از این قوانین با یکدیگر مغایرت دارند و از سوی دیگر صنعت نفت ایران با وجود تحریم در حالی باید در عمق ۵ هزار متری زمین‌ به دنبال نفت و گاز باشد که در قانون مناقصات کشور مشابه وزارتخانه‌های خدماتی و آموزشی با آن برخورد می‌شود. با این قوانین نمی‌توانیم با سرعت عمل بالا حرکت کنیم. برخی نهادها می‌گویند برای خرج کردن بودجه ۵/۱۴ درصدی شرکت ملی نفت ایران باید یک صندوق با اعضای مشخص تشکیل شود و برای خروج پول از این صندوق تصمیم‌گیری کنند که این با قانون‌های کنونی صنعت نفت مغایرت دارد.
مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران تاکید می‌کند: رابطه مالی این شرکت و دولت باید اصلاح شود؛ سهم ۵/۱۴ درصدی ما از صادرات نفت در زمان نفت ۱۰۰ دلاری و صادرات ۲ میلیون و ۶۵۰ هزار بشکه در روز مشخص شده است، در حالی که میزان صادرات نفت و قیمت آن در طول سال‌های مختلف متفاوت است و قوانین باید عملیاتی و قابلیت اجرا داشته باشند.
رفقای نیمه‌راه
محمود خاقانی کارشناس بین‌الملل انرژی درباره کندی برداشت از میادین مشترک به «جهان‌صنعت» می‌گوید: بیشتر میادین مشترک ما با کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس است. همین میدان «فرزادب» که بسیار پربحث هم هست، در یک مقطعی توسعه آن را با هندی‌ها شروع کردیم‌. اساس قرارداد بر بیع متقابل بود، اما هندی‌ها به بهانه تحریم کار را رها کردند. هرچند امروز مدعی هستند هزینه‌هایی که در همان مدت کوتاه کرده‌اند را می‌خواهند، اما واقعیت این است که سپردن پروژه‌ها به خارجی‌ها به دلیل ناپایداری سیاست خارجی باعث بروز چنین مسائلی می‌شود.
وی افزود: مساله دیگر ما در میادین مشترک مربوط به مالکیت بر میادین است. برخی میادین مثل آرش، همچنان چالش‌برانگیز است و با وجودی که ایران در این میادین مالکیت دارد به دلیل روشن نشدن خطوط مرزی این میادین، محل اختلاف شده و رقبا از این مساله استفاده می‌کنند.خاقانی گفت: حتی با وجودی که عربستان و کویت چندین بار درباره مالکیت خود بر میدان آرش سخن گفته‌اند، هنوز هم به صورت جدی مذاکراتی در این رابطه نداشته‌ایم‌، تا جایی که حتی گفته اند که ایران اصلا در میدان آرش سهمی ندارد. این کارشناس انرژی با تاکید براینکه کشورهای همسایه که در میادین نفت و گاز با ایران مشترک هستند، از تکنولوژی روز برخوردارند، تصریح کرد: عربستان، امارات، کویت یا قطر به سرعت در میادین مشترک با ایران در حال کار هستند. آنها تکنولوژی روز دنیا را دارند و از سوی شرکت‌های پرقدرت و درجه یک حوزه انرژی با آنها قرارداد بسته و در حال کار هستند.وی اضافه کرد: این کشورها در حوزه اقتصادی به یک دیپلماسی نه‌شرقی و نه‌غربی مبتنی بر منافع ملی و تداوم حکمرانی پایبند هستند. روابط گسترده‌ای با کشورهای غربی و توامان با چین برقرار کرده‌اند. متقابلا چین هم سرمایه‌گذاری‌های بسیار سنگینی را در مشارکت با شرکت‌های غربی در کشورهای عربی انجام داده است؛ نمونه آن میدان آرش است. میدان آرش را شرکت شل مطالعه کرد. میزان اهمیت مخزن را بررسی کرد و سرمایه‌گذاری در این میدان را مقرون‌به‌صرفه اعلام کرد. ظاهرا چینی‌ها هم برای حضور در این میدان با عربستان و کویت مشغول مذاکره هستند تا با شرکت‌هایی مثل توتال و شل این میادین را توسعه بدهند.
این کارشناس بین‌الملل انرژی با اشاره به قراردادهای بلندمدت کشورهایی مثل چین با قطر برای خرید ال‌انجی، خاطرنشان کرد: وقتی چینی‌ها قرارداد ۲۷ سال با قطر برای خرید ال‌انجی منعقد کردند، دیدند که توتال همزمان با قطر قرارداد بست. پیش از شروع تحریم‌های ایران، نمونه این اتفاق هم در ایران افتاد. یعنی وقتی توتال برای توسعه فاز ۱۱ پیشقدم شد، همزمان چینی‌ها هم اظهار تمایل کردند. در واقع هرکجا که اروپایی‌ها می‌روند، چینی‌ها هم به دنبال آنها برای قرارداد حضور پیدا می‌کنند.
او با اشاره به خروج چین بعد از شروع تحریم‌های نفتی ایران از فاز ۱۱ اظهار کرد: بعد از آنکه توتال از فاز ۱۱ به دلیل تحریم‌های ترامپ بیرون رفت، چین هم از حضور در این پروژه پا پس کشید. آقای زنگنه به عنوان وزیر نفت دولت دوازدهم به چین سفر کرد تا درباره این قرارداد با طرف چینی مذاکره کند، اما طرف چینی گفته بود که حضورشان در فاز ۱۱ به اعتبار حضور توتال بوده و حالا که توتالی وجود ندارد چین هم نخواهد ماند.
صنعتی که سیاسی شد
خاقانی گفت: حالا در دولت محترم سیزدهم هم با تبلیغات وسیعی گفته شده که فاز ۱۱ را تکمیل کرده‌اند، اما دقیقا معلوم نیست که فاز ۱۱ در چه شرایطی به سر می‌برد. وضعیت پروژه‌های نفتی مشترک ما حتی در برنامه هفتم یا بودجه سال ۱۴۰۳ هم نامشخص است. دولت از مشارکت روس‌ها در قراردادهای نفتی صحبت می‌کنند‌، حال آنکه روسیه در توافقاتی که با کشورهای شیخ‌نشین خلیج فارس داشته، حتی حاکمیت ارضی ما بر جزایر سه‌گانه را زیر سوال برده و از سویی روسیه همیشه رقیب ایران در حوزه نفت و گاز بوده است و تجربه‌های قبلی همکاری با روسیه نشان می‌دهد که روس‌ها چندان قابل اعتماد نیستند.
خاقانی در ادامه تاکید کرد: بنابراین بارها دیده‌ایم که چین و روسیه به ما بی‌وفایی کرده‌اند و با غربی‌ها به نوعی رفیق‌ترند. در عراق، شرکت‌های آمریکایی سهام‌شان را به چینی‌ها فروخته‌اند و چینی‌ها در این کشور هم مشغول توسعه میادین نفت و گاز این کشور از بخش اکتشاف و استخراج تا تولید از میادین مشترک با ایران هستند.
او افزود: طبیعی است که چین یا روسیه به فکر منافع ملی خود در قراردادهاست. شرکت ملی نفت ایران به بهانه‌های مختلف از جمله تحریم، همواره اعلام می‌کند که قراردادهای نفتی ایران محرمانه است؛ در یک مصاحبه‌ای جناب آقای مهندس اوجی وزیر نفت در چهاردهم تیر ماه ۱۴۰۲ در رسانه‌ها گزارش شد، گفته بود که «‌قراردادهای جدید نفتی ایران برای سرمایه‌گذاران بسیار جذاب و شیرین است» ولی ایشان اشاره‌ای نکرد که کدام نوع از قراردادها جدید یا کدام‌یک از آنها جذاب و شیرین است.خاقانی تاکید کرد: هر روز که می‌گذرد، فرصت‌های زیادی در میادین مشترک از دست می‌دهیم و مشخص هم نیست که شرکت ملی نفت ایران و وزارت نفت در این رابطه چه برنامه‌هایی دارند، یا چه اهدافی را دنبال می‌کنند. حال آنکه طرف‌های مقابل یعنی عراق، کویت، عربستان و امارات برنامه‌های بسیار بلندمدتی دارند و بدون سر و صدا هم در حال انجام کارهایشان هستند.
او افزود: به اعتقاد من یکی از مشکلات اصلی در کشور ما این است که صنعت نفت را هم بیش از اندازه سیاسی کرده‌ایم؛ یعنی از حالت اقتصاد انرژی و صنعتی که با تامین امنیت سوخت اقتصاد خرد و کلان کشور سروکار داشته باشد، تبدیل به صنعت امنیت ملی شده است. مدیرانی هم که انتخاب می‌شوند، خاستگاه سیاسی دارند حال آنکه صنعت نفت را باید مدیرانی اداره کنند که حرفه‌ای باشند و صنعت نفت را به خوبی بشناسند. استفاده از مدیران غیرتخصصی و حرفه‌ای در این دولت بیش از دولت‌های قبل است و کار به جایی رسیده که از بخش‌های نظامی که واقعا هیچ سنخیتی با صنعت نفت ندارند، استفاده می‌شود. به نظرم تصمیم‌گیران نمی‌دانند دارند با این صنعت چه کار می‌کنند. نتیجه این می‌شود که فرصت‌های توسعه در میادین مشترک از دست می‌رود.