فراموشخانه

محمد تاج‌الدین- چهاردهم مرداد‌ماه سال ۱۲۸۵ خورشیدی، مظفرالدین شاه قاجار تاج‌دار همیشه بیمار ایران در روزهای آخر زندگی‌اش فرمان مشروطیت را امضا کرد تا گام بزرگی در کارنامه آزادیخواهی و دموکراسی‌طلبی ایرانیان برداشته شود. هرچند که بعد از او، محمدعلی شاه قاجار، فرمان پدرش را زیر پا گذاشت و بار دیگر استبداد را به ایرانیان تحمیل کرد.
مبارزات مشروطه در ایران زیر و بم‌های فراوانی دارد. مبارزاتی که سر آخر با فتح تهران و فرار شاه وقت به ثمر نشست. هرچند که این پیروزی نیز موقتی بود و بار دیگر استبداد زیر چکمه پهلوی سر و کله‌اش پیدا شد و کشور را در‌نوردید.
در مبارزات برای رسیدن به حکومت مشروطه بسیاری هزینه دادند. از مردم عادی گرفته تا سردمداران جنبشی که نقطه عطفی در تاریخ ایران محسوب می‌شود.
در این بین نام سه نفر از آزادیخواهان طرفدار مشروطه، به عنوان شهدای این جنبش بیشتر از دیگران مورد توجه قرار گرفته است. میرزا‌جهانگیر‌خان صوراسرافیل، ملک‌المتکلمین و برادر او؛ سه روزنامه‌نگاری که به دلیل مخالفت با استبداد محمد‌علی شاه و به توپ بستن مجلس توسط شاه قاجاری، در برابر او به شهادت رسیدند.
آرامگاه این سه تن در تهران و خیابان مخصوص جنب بیمارستان لقمان است. در حیاط خانه‌ای که گفته می‌شود پس از اعدام، آنها را شبانه و پنهانی به آنجا آورده‌اند و دفن کرده‌اند. این مقبره‌ها در حیاط یک ملک قدیمی قرار گرفته و در حال تخریب است.
نماد دیگر شهدای مشروطه در تهران، مجسمه‌ای از ملک‌المتکلمین بود که روزی در میان میدان حسن‌آباد قرار داشت. مجسمه‌ای که بعد از انقلاب از جایش برداشته و به انبار شهرداری واقع در پارک شهر منتقل شد؛ مجسمه‌ای که حالا خبر رسیده ناپدید شده است!
تهران نشانی از مشروطه ندارد
احمد مسجد‌جامعی نماینده مردم تهران در شورای شهر سال‌های گذشته بارها و بارها از لزوم حفاظت از تغاریخ مشروطه و نمادهای این جنبش آزادیخواهانه در تهران سخن گفته است. او در تهرانگردی‌های خود هم به آرامگاه شهدای مشروطه سر زده و هم از خانه پیرنیا که به عنوان گزینه تبدیل به خانه مشروطه نام گرفته‌، بازدید کرده است. اما پیگیری‌های او هیچگاه به نتیجه مطلوب نرسیده است. او روز گذشته در جلسه شورای شهر تهران با اشاره به مفقود شدن مجسمه ملک‌المتکلمین در انبار شهرداری گفته است: «در شورای شهر دوم قرار بود که خانه مدرس تملک شود و حتی اعتباراتی نیز در نظر گرفته شد، اما صرف خرید خانه نصیرالدوله شد.»
او با بیان اینکه در شورای شهر تهران، تملک خانه بهبهانی مورد توجه قرار گرفت، اما این مهم محقق نشد، گفت: «بهبهانی اولین فردی بود که در موضوع مشروطه ترور شد، اما به دلیل عدم تملک خانه‌اش بخشی از آن تخریب شد.»
مسجدجامعی با بیان اینکه در شورای شهر چهارم، بالاخره منزل مدرس تملک شد، آن وقت خانه شیخ فضل‌الله نوری که در همان نزدیکی بود، بلاتکلیف ماند، گفت: جنبش مشروطه از تهران شروع شد و درست نیست که هیچ فضایی برای این اتفاق مهم نداشته باشیم.
او با بیان اینکه خانه مشیرالدوله (پیرنیا) که ۱۸۰۰ متر است و در اختیار نهادهای خاص است، قابلیت آن را دارد که به عنوان خانه مشروطه نام‌گذاری شود، گفت: «سند اول و اساسنامه مشروطه در این خانه نوشته شده و بهتر است این خانه تملک شود.»
مسجدجامعی درباره میدان حسن‌آباد نیز با بیان اینکه بحث مرمت این میدان بهتر از چیزی که حالا دارد اتفاق می‌افتد، می‌تواند پیگیری شود، گفت: «مجسمه بزرگ ملک‌المتکلمین در این میدان قرار داشت، اما به پارک شهر منتقل شده و حالا می‌گویند گم شده است که باید دستوری عاجل در پیگیری این موضوع داده شود.»
آرامگاه شهدای مشروطه به حال خود رها شده است
آرامگاه شهدای مشروطه که در جنب بیمارستان لقمان قرار دارد با وجود پیگیری‌ها و قول‌های مکرر مدیران شهرداری و مسوولان سازمان میراث فرهنگی اوضاع رو به راهی ندارد. از طرف دیگر با مفقود شدن مجسمه ملک‌المتکلمین به نظر می‌رسد باید فکری اساسی به حال میراث مشروطه در تهران کرد. در همین رابطه حسن خلیل رییس کمیته میراث فرهنگی شورای شهر تهران در مصاحبه با «جهان صنعت» گفت: «پیگیری‌ها برای بازسازی آرامگاه مشروطه و وضعیت مجسمه ملک‌المتکلمین ادامه دارد. در تازه‌ترین اقدام و پس از تذکر آقای مسجد‌جامعی در آخرین جلسه شورا، نامه‌ای خطاب به شهردار تهران تنظیم شد تا شهرداری مکلف به پیگیری موارد مورد ذکر شود.»
خانه مشیر‌الدوله کجاست؟
احمد مسجد‌جامعی در نطق خود پیشنهاد داده است خانه حسن پیرنیا ملقب به مشیرالدوله به عنوان خانه مشروطه شناخته شود.
مشیر‌الدوله اولین رییس‌الوزرای عصر مشروطه است. او در مجلس سوم به نمایندگی از تهران انتخاب شد، اما احمدشاه پس از نظرخواهی از مجلس او را مامور تشکیل کابینه کرد. مشیرالدوله هنگام معرفی وزرا و ارائه رئوس برنامه دولت در عرصه سیاست خارجی و داخلی، مهم‌ترین برنامه‌های خود را حفظ بی‌طرفی، اصلاح دوایر دولتی و پرداخت حقوق معوقه ژاندارمری و نظمیه اعلام کرد. وی در نخستین گام با لغو قانون ۲۳ جوزا که موجب حاکمیت مطلق بلژیکی‌ها بر خزانه‌داری کل ایران شده بود، اسباب ناخشنودی روس و انگلیس را فراهم آورد و پشتیبانی همه گروه‌های سیاسی، حتی گروه‌ها و روزنامه‌های تندرو را به دست آورد. مشیرالدوله که اداره وزارت جنگ را هم برعهده داشت، با مهلت خواستن از روس و انگلیس برای پرداخت بدهی‌های ایران، کوشید تا از این طریق قشونی منظم ایجاد کند، اما با مخالفت روس و انگلیس تلاش او بی‌نتیجه ماند. وی که از آغاز ریاست وزرایی خود خواستار خروج نیروهای بیگانه از کشور شده بود، در همین دوران با تقاضای انگلیس مبنی بر برکناری افسران سوئدی، برکناری مخبرالسلطنه از حکومت فارس، جلوگیری از فعالیت جاسوسان آلمانی و پذیرش حضور نیروهای روسیه در خاک ایران مخالفت کرد‌ اما نیروهای روسیه به بهانه پیشروی قوای عثمانی، از قزوین به سوی تهران حرکت کردند و مجلس نیز با پیرنیا همراه نشد و سفرای روس و انگلیس متفقا خواهان برکناری وی شدند. در نتیجه، مشیرالدوله در ۳۰ جمادی‌الاولی ۱۳۳۳ استعفا کرد.
منزل حسن‌پیرنیا، در شماره ثبتی ۱۵۰ در خیابان منوچهری تهران (بین لاله‌زار و فردوسی) قرار دارد. این بنا در میانه سده نوزدهم میلادی بنا شده ‌است. این عمارت به شماره ۱۸۹۹ به عنوان اثر ملی در سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسیده ‌است.
فرمان مشروطیت نیز در همین خانه به امضا رسیده است.