فرهنگ؛ دریچه نجات ارتباطی ایران

گروه فرهنگ و هنر- در شرایطی که ایران نه‌تنها با تحریم‌های اقتصادی، بلکه با آنچه «محاصره واژگانی و ادبیاتی» خوانده می‌شود، مواجه است، وزیر فرهنگ در دیدار با اعضای شورای سیاستگذاری جشنواره‌های فجر، بر اهمیت نقش فرهنگ، هنر و ادبیات در ایجاد پل‌های ارتباطی تاکید کرد. او با اشاره به تلاش‌هایی که در سطح بین‌المللی برای کمرنگ کردن نام ایران در روایت‌های رسانه‌ای و فرهنگی انجام می‌شود، این نوع از محدودیت‌ها را حتی فراتر از تحریم‌های اقتصادی دانست. از نگاه او، مقابله با این فضا نیازمند استفاده از ظرفیت‌های فرهنگی کشور است چراکه برخلاف دیپلماسی رسمی که با موانع سیاسی و اقتصادی روبه‌رو می‌شود، هنر و ادبیات قادرند مرزها را درنوردند و واقعیت‌های ایران را به جهان معرفی کنند. وزیر فرهنگ نقش جشنواره‌های فجر را در این مسیر برجسته دانست و تاکید کرد که این رویدادها می‌توانند بستری برای تعاملات فرهنگی و تثبیت جایگاه ایران در عرصه بین‌المللی باشند. او معتقد است که در مواجهه با چالش‌های موجود، هنر و فرهنگ یکی از معدود ابزارهایی است که می‌تواند در جهت گسترش ارتباطات و تغییر روایت‌های تحمیلی عمل کند.
وزیر فرهنگ، روز پنجشنبه 1۱بهمن در دیدار اعضای شورای سیاستگذاری جشنواره‌های فجر با مسعود پزشکیان، رییس‌جمهور گفت: «ما در شرایط ایران‌هراسی قرار داریم و دشمنان تلاش می‌کنند نامی از ایران برده نشود و ایران و تاریخش را در محاصره واژگانی و ادبیاتی قرار داده‌اند، حتی بیش از محاصره و تحریم اقتصادی؛ در این میان جز حوزه فرهنگ، هنر و ادب کدام حوزه است که می‌تواند دریچه نجات ارتباطی ایران باشد؟» سیدعباس صالحی افزود: «زمانی که مسوولیت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را برعهده گرفتم شرایط خاصی بر حوزه فرهنگ و هنر حاکم بود که قصد ندارم به آن اشاره کنم اما همین که توانستیم کاری کنیم تا این جمع در شوراهای سیاستگذاری جشنواره‌های فجر حاضر شوند قدمی به شعار دولت چهاردهم که وفاق است نزدیک‌تر شدیم البته همچنان با قله فاصله زیادی داریم.» او خطاب به رییس‌جمهور ادامه داد: «شما نیز آقای رییس‌جمهور، قدم‌هایی را به‌سمت اصحاب فرهنگ و هنر برداشتید دیدارهایی که در دو، سه ماه اخیر با اصحاب فرهنگ و هنر داشتید از جمله دیدار با استاد موحد، استاد داوری‌اردکانی و حضور در کنسرت آقای فخرالدینی و … چشم‌اندازی را پدید آورد مبنی‌بر اینکه حضرت‌عالی قصد دارید از رویه معمولِ دولتمردان که توجه‌شان را بیشتر معطوف به حوزه اقتصاد و سیاست می‌کنند فاصله بگیرید.» صالحی با بیان اینکه این جلسه نمونه بسیار کوچکی از ظرفیت فرهنگی و هنری کشور است، تصریح کرد: «در حوزه فرهنگ و هنر بخش‌های مختلفی باید به میدان بیایند تا بتوانیم گامی به پیش برداریم و اگر دست به دست هم داده نشود اتفاق مورد نظر عملی نمی‌شود؛ البته قدم‌هایی می‌شود برداشت اما پس از گذشت مدتی تبدیل به عقب‌گرد می‌شود و امید ایجادشده را به ناامیدی بدل می‌کند.»
نیاز دولت به سرمایه اجتماعی، امید و نشاط اجتماعی
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در ادامه گفت: «در کنار اینکه اقتصاد طرح اصلی دولت‌هاست، آقای دکتر پزشکیان دو طرح درمان و آموزش را دنبال می‌کنند اما تصور من این است که ضلع سوم این دو حتما باید حوزه فرهنگ و هنر باشد.» او با بیان اینکه یکی از سیاست‌های دولت چهاردهم توجه به همسایگان ایران است، خطاب به رییس‌جمهور تصریح کرد: «یکی از دغدغه‌های شما ارتباطات سیاسی و اقتصادی با همسایگان است اما اگر نگوییم در همه همسایگان، در اغلب آنها حوزه فرهنگ و ادب زیست بوم ارتباطمان است و براساس همین ویژگی است که پایان‌بندی سفر شما در تاجیکستان در خاطره‌ها ماند.» رییس شورای فرهنگ عمومی کشور گفت: «سیاست و اقتصاد ما در شیوه ارتباطی‌مان با همسایگان جز بر این پهنه می‌تواند معنایی یابد؟ و چه کسانی جز جمع حاضر که سفیرانی بی‌منت برای کشور هستند می‌توانند سفیرانی برای ارتباطات پایدار باشند؟» او افزود: «دولت به سرمایه اجتماعی، به امید و نشاط اجتماعی نیازمند است و اگر نگوییم این واژه‌ها فرو ریخته‌اند قطعا افول یافته‌اند و اگر بخواهیم در آموزش، درمان، اقتصاد و سیاست خارجی به اهدافمان برسیم باید توجه داشته باشیم امید و نشاط اجتماعی جز از دریچه ادب، فرهنگ و هنر بر نمی‌خیزد.»
حوزه فرهنگ، حوزه اصلی ارتباطی ایران
صالحی تصریح کرد: «اگر جمع حاضر و امثال این جمع ناامید باشند، نمی‌شود به جامعه سرمایه اجتماعی تزریق کرد؛ اصحاب فرهنگ، هنر و ادب هستند که جایگاه میانجی دارند و هر اتفاق اجتماعی از طریق این میانجی‌ها رخ می‌دهد؛ شخص رییس‌جمهور به این حوزه توجه دارند اما این نگاه باید عمیق‌تر شود چراکه زیست بوم بسیاری از اتفاقات در این حوزه است و در این عرصه باید کار جدی‌تری انجام شود.» او با بیان اینکه هنوز هم این حوزه، حوزه اصلی ارتباطی ایران است، افزود: «در جشنواره فیلم کوتاه امسال ۱۳۶۰۰ فیلم به جشنواره رسید و یکصد فیلم به نمایش درآمد، در جشنواره فیلم حقیقت نیز ۲۳۱۴ فیلم از ۱۲۳ کشور جهان به دست ما رسیده بود؛ همانطور که مشهود است فرصت‌های ارتباطی ادبیات، فرهنگ، هنر و سینمای ما با جهان فرصت بی‌نظیر یا کم‌نظیری‌ است و ایران را با این حوزه می‌شناسند و همچنان مزیتی تاریخی برای ما محسوب می‌شود.» صالحی در پایان تصریح کرد: «اگر می‌خواهیم فضای ارتباط با جهان را بازتر کنیم جز از طریق ادب، فرهنگ و هنر ممکن نیست‌.»
در نهایت در دنیای امروز که رقابت‌های فرهنگی و گفتمان‌های بین‌المللی تاثیر چشمگیری بر تصویر کشورها دارند، داشتن یک راهبرد فرهنگی منسجم و هدفمند از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بسیاری از کشورها با استفاده از ابزارهای فرهنگی و هنری، هویت ملی خود را در سطح بین‌المللی تقویت کرده و تصویری تاثیرگذار از خود ارائه می‌دهند. ایران نیز با پیشینه غنی فرهنگی و تاریخی، ظرفیت‌های گسترده‌ای در این زمینه دارد که می‌تواند از آنها برای تقویت جایگاه خود بهره ببرد اما این امر مستلزم سرمایه‌گذاری در تولیدات فرهنگی باکیفیت، حمایت از تعاملات بین‌المللی در حوزه هنر و ادبیات و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین ارتباطی است. از سوی دیگر، چالش‌هایی همچون کاهش تعاملات فرهنگی در سطح جهانی و محدودیت‌های ارتباطی، نیاز به سیاستگذاری‌های دقیق و هدفمند را بیش از پیش برجسته می‌کند. ایجاد فرصت‌های تازه برای حضور هنرمندان و نویسندگان در رویدادهای بین‌المللی، توسعه همکاری‌های فرهنگی دوجانبه و چندجانبه و تولید محتواهایی که بتوانند با مخاطبان جهانی ارتباط برقرار کنند، از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند در این مسیر موثر باشند. گسترش دیپلماسی فرهنگی از طریق سینما، موسیقی، ادبیات و سایر حوزه‌های هنری نیز می‌تواند نقش مهمی در معرفی فرهنگ ایران و برقراری تعاملات سازنده با دیگر کشورها ایفا کند. در نهایت، موفقیت در عرصه فرهنگ و هنر نیازمند یک نگاه کلان و آینده‌نگر است که نه‌تنها می‌تواند بر حفظ و اشاعه فرهنگ داخلی تاکید داشته باشد، بلکه می‌تواند آن را در سطح بین‌المللی نیز گسترش دهد. ایجاد ساختارهای حمایتی برای فعالان فرهنگی، تقویت زیرساخت‌های نشر و تولیدات هنری و استفاده از ظرفیت رسانه‌های دیجیتال، می‌تواند مسیر حرکت به سوی دیپلماسی فرهنگی موثر و پایدار را هموار کند. در جهانی که تصویر و روایت، نقشی کلیدی در شکل‌دهی به افکار عمومی دارند، فرهنگ و هنر می‌توانند به‌عنوان یکی از موثرترین ابزارهای ارتباطی مورد توجه قرار گیرند و زمینه‌ساز تعاملات گسترده‌تر و تاثیرگذارتر شوند.