فروش گاز ارزان به پتروشیمی‌ها؟

«جهان صنعت» – ندا کروکپور- با وجودی که قانون بودجه امسال تکلیف نرخ گاز پتروشیمی‌ها را روشن کرده است، اما هنوز هم انتقادها به این نوع قیمت‌گذاری شنیده می‌شود. این موضوع به خصوص بعد از افزایش قیمت جهانی گاز پررنگ‌ترشده و گروهی بر این باورند که گاز ارزانی که دولت در اختیار پتروشیمی‌ها قرار می‌دهد، به دلیل بهره‌وری پایین آنها انتظارات مورد نظر ارزآوری این صنایع را برآورده نمی‌کند و از سویی این نرخ ارزان به مثابه یک رانت برای پتروشیمی‌ها محسوب می‌شود. در مقابل اما گروهی بر این باورند که نرخ خوراک گاز پتروشیمی‌ها به خصوص پتروشیمی‌هایی که خوراک اصلی آنها گاز است، ۲۰ درصد از هزینه‌های آنها را به خود اختصاص داده و در نتیجه آنها نمی‌توانند به سودآوری بالا برسند.
براساس تبصره ۱۴ قانون بودجه امسال «منابع حاصل از اصلاح نرخ گاز خوراک پتروشیمی‌ها و پالایشگاه‌ها و صنایع پایین‌دستی و شرکت‌های احیای فولاد و مصارف مربوط به تاسیسات عمومی با اعمال سقف نرخ گاز صادراتی حداکثر ۵ هزار تومان و نرخ گاز سوخت معادل ۴۰ درصد خوراک گاز پتروشیمی‌ها حداکثر به مبلغ ۲۰۰۰ تومان و قیمت سوخت صنایع سیمان‌ها ۱۰ درصد نرخ پتروشیمی‌ها حداکثر مبلغ ۵۰۰۰ تومان اعلام شده است.»
منتقدان قیمت فعلی خوراک پتروشیمی‌ها می‌گویند، افزایش قیمت گاز در بازار جهانی سود بالایی را نصیب پتروشیمی‌ها کرده و لازم است که قیمت گاز متناسب با قیمت جهانی افزایش یابد، زیرا گاز ارزان ایران یک رانت بزرگ برای آنها محسوب می‌شود. مخالفان اما می‌گویند، شرکت‌ها درآمدهای نرخ خوراک گاز ۲۰ درصد از هزینه تولید مجتمع‌های پتروشیمی را به خود اختصاص می‌دهند. ضمن اینکه برای مجتمع‌های تولیدی غیرگازی و مصرف‌کننده مایعات این رقم فراتر از شصت درصد هم عنوان می‌شود.
این بحث‌ها ظاهرا بالا گرفته است و پیشنهاد افزایش قیمت خوراک پتروشیمی‌ها به دفتر رییس‌جمهور رسیده است. مشخص نیست که تصمیم دولت در این رابطه چه خواهد بود اما به نظر می‌رسد لابی‌های هر دو گروه موافق و مخالف این روزها به شدت فعال شده‌اند. گفته می‌شود که این پیشنهاد مشخصا از سوی برخی افراد عضو انجمن صنفی کارفرمایی صنعت پتروشیمی و فعالان صنعت متانول به دفتر رییس‌جمهور ارائه شده است.
قیمت گاز پتروشیمی‌ها منطقی نیست
عبدالرسول دشتی کارشناس حوزه انرژی در این رابطه به «جهان‌صنعت» می‌گوید: نرخ خوراک مانند نرخ یوتیلیی که شامل آب، برق و بخار می‌شود، بخشی از هزینه تولید را به خود اختصاص می‌دهد. شرکت‌هایی که خوراک گازی دریافت می‌کنند، از حاشیه سود بالاتری نسبت به شرکت‌هایی قرار دارند که خوراک مایعات مانند نفتا استفاده می‌کنند.
وی افزود: طبیعی است که هر شرکتی که سودده است، در مقابل هرگونه افزایش هزینه موضع دفاعی می‌گیرد و تمایل دارد تا این نرخ افزایش پیدا نکند. اما مشکل رانت را در همه‌جا داریم؛ برای مثال حتی زمانی که می‌خواهیم بنزین را برای مردم عادی گران‌تر کنیم، گفته می‌شود این نرخ باید واقعی شود تا جلوی قاچاق گرفته شود. اکثر افرادی که مصرف بنزین بالایی دارند، راننده اسنپ و تاکسی و آژانس هستند.
این کارشناس انرژی تصریح کرد: من اصلا این دیدگاه را قبول ندارم که چون هزینه‌ها افزایش می‌یابد، پس نباید قیمت خوراک افزایش یابد. باید از شرکت ملی نفت و گاز انتظار داشت که مبلغ خوراک فروخته‌شده به مجمع پتروشیمی را براساس قیمت‌های جهانی افزایش دهد. زیرا محصولات این شرکت‌ها هم صادر می‌شود و آنها درآمد ارزی دارند. دشتی با بیان اینکه پتروشیمی‌ها به دلیل افزایش قیمت‌های جهانی به درآمدهای بالایی طی این مدت دست یافته‌اند، خاطرنشان کرد: همین گاز ارزان که پتروشیمی‌ها دریافت می‌کنند، کشورهای همسایه حاضرند با نرخ‌های بالاتر از ما بخرند، حال آنکه شرکت‌های پتروشیمی که بیشتر آنها هم خصوصی شده‌اند، گاز را به ریال می‌خرند و محصولات خود را با درآمد ارزی صادر می‌کنند.وی افزود: زمانی که این شرکت‌ها دولتی بودند، استدلال می‌شد که گفته جیب به جیب است، اما اکنون شرکت گاز می‌گوید من چرا صادر نکنم و به پتروشیمی بدهم. زمانی همه این موارد کنار هم گذاشته می‌شود، در جایی که همه هزینه‌ها افزایش می‌یابد، شرکت گاز هم حق دارد نرخ خوراک خود را افزایش دهد. او با اشاره به اینکه منتقدان می‌گویند این افزایش خوراک نباید اتفاق بیفتد، گفت: در پاسخ به این افراد باید گفت چرا شرکت‌هایی مانند پتروشیمی مبین، فجر یا دماوند که جزو مجموعه پتروشیمی هستند، خوراک را به شرکت‌های هم‌عرض خود با قیمت بالاتر می‌دهند؟ اگر تصمیم افزایش قیمت گاز اشتباه است، پس مجموعه فجر، دماوند و مبین که بیشتر به خانواده پتروشیمی نزدیک‌تر هستند، نباید این افزایش نرخ خوراک را انجام بدهند.
دشتی تاکید کرد: با این استدلال نمی‌توان این موضوع را منطقی دانست. اما اگر گفته شود ضرر و زیان است، اکنون که درآمد شرکت‌ها به صورت ارزی است. ضمن اینکه بانک مرکزی و دولت اجازه داده‌اند که آنها بخشی از محصولات خود را در بورس به قیمت تقریبا روز بفروشند.
این کارشناس انرژی با تاکید بر اینکه بهتر است پتروشیمی‌ها به فکر مدیریت هزینه‌های بالاسری خود باشند و نسبت به کنترل هزینه‌هایشان اقدام کنند، متذکر شد: منطقی نیست که در این شرایط به مجموعه‌ای مانند نفت نمی‌توان گفت که خوراک خود را ارزان‌تر بدهد. اما من محصول خود را با دلار آزاد بفروشم.
رانت بزرگ پتروشیمی‌ها
مرتضی بهروزی‌فر کارشناس انرژی هم در این رابطه به «جهان‌صنعت» می‌گوید: در نظر داشته باشید که صنعت پتروشیمی ایران طی ۴۰ سال گذشته همیشه تحریم بوده است. متاسفانه یک برنامه جامع برای توسعه صنعت پتروشیمی ما نداشته‌ایم. در هر جایی با توجه به فشارهایی از جمله فشارهای سیاسی یا فشار‌های مردم روبه‌رو بوده است.او افزود: این عدم برنامه‌ریزی باعث شده که در مناطق مختلف، واحد‌های پتروشیمی احداث شده است و هدف تولید بهینه متناسب با تکنولوژی روز دنبال نشده است.
به طوری که بخش بزرگی از صنایع پتروشیمی کشور در حلقه اول ارزش‌افزوده قرار دارند، یعنی فقط فرآورده را تولید می‌کند که چیزی شبیه خام‌فروشی است. بهروزی‌فر تصریح کرد: صنعت پتروشیمی ما ارزش‌افزوده بالایی تولید نمی‌کند و کالای نهایی که ایجاد می‌شود در نهایت وقتی صادر می‌شود به عنوان مواد اولیه واحدهای پتروشیمی خارجی مورد استفاده قرار می‌گیرد. بنابراین تمام سودی که پتروشیمی‌ها دارند، رانت گاز رایگان است.این کارشناس انرژی یادآور شد: پتروشیمی‌ها در واقع گاز رایگانی که دریافت می‌کنند را تبدیل به کالایی می‌کنند که در بازار جهانی قابل فروش است و از این مسیر سود فراوانی به دست می‌آورند. این شرکت‌ها اگر دولتی بودند، این سود هم به جیب مردم و دولت منتقل می‌شد اما با توجه به اصل ۴۴، بخش عمده این شرکت‌ها خصوصی هستند، بنابراین این رانت نصیب افراد خاصی هم شود منفعتی برای مردم ندارد. بنابراین شرکت‌های پتروشیمی با رانت رشد می‌کنند.