فریاد خاموش تالاب انزلی

نادر نینوایی- تالاب انزلی را بسیاری زادگاه نیلوفرهای آبی می‌دانند. نقطه‌ای قابل اتکا برای گردشگری بندر شمالی کشور که امکان قایق سواری، پرنده نگری و ارائه طیفی گسترده از تفریحات و خدمات توریستی را فراهم می‌کند و بالاتر از اینها میراثی طبیعی است که باید برای آیندگان حفظ شود.
این منبع مهم طبیعی و ظرفیت قابل اتکای گردشگری کشور اما این روزها حال و روز خوشی ندارد. ورود زباله و خالی شدن پسماند شالیزارها در آب‌های آن، نفس تالاب را تنگ کرده است.
کمبودها در زمینه سیستم‌های تصفیه موثر، خواسته یا ناخواسته حجم زیادی از فاضلاب‌ها را وارد تالاب انزلی کرده و کم توجهی به کنترل فرسایش خاک و جلوگیری نکردن از رسوب‌گذاری هم زخمی دیگر بر پیکر تالاب وارد آورده است.
از سوی دیگر عمده فعالیت‌های گردشگری در تالاب انزلی هم از اسکله‌های غیرقانونی و با کمترین توجه به ایمنی گردشگران انجام می‌شود تا فرصت بهره‌مندی از ظرفیت‌های گردشگری تالاب انزلی نیز به تهدید بدل شود.
در سه سال اخیر کارزارهای مردمی پرشماری با هدف حفاظت موثر از تالاب انزلی ایجاد شده که هیچ‌یک تاکنون به نتیجه مطلوب و موثر نرسیده است و در این شرایط به نظر می‌رسد که زادگاه نیلوفرهای آبی، خانه پرندگان و ظرفیت ویژه گردشگری استان گیلان را فریادرسی نیست.
کارزارهای بی‌نتیجه مردمی
در سه سال اخیر چندین کارزار مردمی با هدف نجات جان تالاب انزلی به انتشار رسیده و ‌هزاران شهروند دغدغه‌مند پای آنها را امضا کرده‌اند.
از جمله این کارزارها می‌توان به مطالبه نجات تالاب بین‌المللی انزلی در سال1400، درخواست احیای تالاب بین‌المللی بندرانزلی در سال1401، درخواست توقف مجوز شکار پرندگان مهاجر در تالاب انزلی در سال1403 و کارزار درخواست جلوگیری از مرگ تالاب بین‌المللی انزلی اشاره کرد.
در کارزار مطالبه نجات تالاب انزلی، نبود سیستم فاضلاب مدرن، لایروبی نکردن بستر رودخانه‌ها و تالاب، فقر در امکانات و ماشین‌آلات تخصصی برای احیای تالاب، عدم تخصیص بودجه کافی، احداث موج‌شکن‌های کارشناسی‌نشده که باعث انباشت رسوبات شده و در نهایت نبود عزم واقعی برای نجات تالاب از مهم‌ترین چالش‌های آن عنوان شده است.
پراکنش بیش از حد گونه گیاهی غیربومی و مهاجم نیز در کارزار «درخواست نجات تالاب
بندر انزلی» مورد تاکید قرار گرفته و نویسندگان کارزار «احیای تالاب بندر انزلی» خواستار جلوگیری از خشک شدن تالاب بر اثر ورود فاضلاب‌ها و پسماندها و ممانعت از افزایش سطح لجن و کم شدن عمق آب و تلف شدن ماهیان باارزش تالاب شده است.
کارزار «نجات تالاب بین‌المللی بندر انزلی» به این نکته اشاره داشت که جدا از تغییرات آب‌وهوایی و جوی که شتاب رخداد فاجعه‌آمیز خشکی تالاب را فزونی بخشیده است، ورود فاضلاب‌های شهری، روستایی و صنعتی می‌تواند رفته‌رفته تالاب انزلی را به یک باتلاق سمی و خطرناک تبدیل کند.
کارشناسان معتقدند که نبود سیستم فاضلاب مدرن، لایروبی نکردن بستر رودخانه‌ها و تالاب، ریشه مشکلات تالاب انزلی است. فقر در امکانات و ماشین‌آلات تخصصی برای احیای تالاب، عدم تخصیص بودجه کافی، احداث موج‌شکن‌های کارشناسی‌نشده که باعث انباشت رسوبات شده و در نهایت نبود عزم واقعی برای نجات تالاب، موجی از ناامیدی و سرخوردگی را در میان بومیان استان گیلان و البته دوستداران طبیعت ایجاد کرده است.
در نتیجه این وضعیت احیای تالاب از دولتی به دولت دیگر و از مسوولی به مسوول دیگر دست‌به‌دست شده و در آخر هیچ بعید نیست که در آینده‌ای نه‌چندان دور مرگ تالاب را به نظاره بنشینیم.
مهم‌ترین چالش‌های تالاب انزلی
آلن پطرسیان، فعال محیط‌زیستی و نویسنده یکی از کارزارهای خواستار نجات تالاب انزلی در تشریح چالش‌های متعدد تالاب به «جهان‌صنعت» گفت: متاسفانه تالاب انزلی در سال‌های اخیر بر اثر ساخت‌وساز بی‌رویه آسیب‌هایی دیده که به صورت مستقیم و غیرمستقیم علت آن مردم و مسوولان بوده است. به عنوان مثال قطع درختان در جنگل‌های بالادست موجب شده که با هر بارندگی گل و لای به‌صورت رسوب به عمق تالاب اضافه شود، همچنین با ساخت‌وسازهایی که در حاشیه رودخانه‌ها شده، فاضلاب وارد رودخانه‌ها و تالاب انزلی شده است. از سوی دیگر عدم جمع‌آوری بهینه زباله در شهرها و روستاهای ذی‌نفع در تالاب انزلی که جمعا هشت شهرستان بزرگ گیلان را شامل می‌شود، موجب شده که در مواردی زباله‌ها وارد رودها و از آنجا وارد تالاب انزلی شود.
این فعال محیط‌زیستی و پایه‌گذار نهضت
پرنده نگری تالاب انزلی ادامه داد: باید توجه داشت که ساختن یک موج‌شکن جدید بدون در نظر گرفتن فاکتورهای محیط‌زیستی در بندر انزلی سبب شده که رسوبات به شکل کامل و طبیعی از تالاب انزلی تخلیه نشود و حتی در اکوسیستم آبزیان و تخم‌گذاری ماهی‌ها تاثیر بسیار منفی گذاشته شده و ممکن است موجب انقراض بسیاری از ماهیان در استان گیلان و حتی در کل حاشیه جنوبی دریای کاسپین شود. در کنار این مسائل ساخت‌وساز بی‌رویه و زمین‌خواری‌های رایج و دست‌اندازی‌هایی که به منابع طبیعی می‌شود، آسیب‌هایی به حاشیه طبیعی تالاب انزلی وارد آورده و موجب کوچک‌تر شدن پهنه اصلی تالاب شده است.
وی افزود: از طرفی دیگر گیاهان غیربومی مهاجم هم به تالاب انزلی نفوذ کرده‌اند و برای جمع‌آوری آنها ادارات ذی‌ربط هیچ‌گونه اقدام اساسی به انجام نرسانده‌اند. این گیاهان موجب جلوگیری از رسیدن نور خورشید و اکسیژن به بستر تالاب می‌شوند و همین امر باعث از بین رفتن بسیاری از ماهیان، گیاهان و گندیدن آب می‌شود. در نهایت عدم نظارت بر روند شکار و خصوصا شکار پرندگانی که سهم بسزایی در تعادل روند زیست‌بوم تالاب دارند، آسیب‌زاست. سال گذشته شکار پرندگان کنگر و اردک سرسبز آزاد شد در حالی که غذای این پرندگان، گیاهان غوطه‌وری است که اگر زدوده نشوند موجب ایجاد لجن در تالاب و آسیب به آن می‌شود بنابراین قوانین شکار در تالاب انزلی باید بازنگری شود و نیروی انسانی(محیط‌بان) و همچنین امکانات لازم از سوی ادارات محیط‌زیست برای تالاب تامین شود.
این فعال محیط‌زیستی در خصوص آسیب‌هایی که به سبب فعالیت‌های گردشگری به تالاب وارد می‌شود نیز گفت: آسیب‌هایی که از محل گردشگری وارد می‌شود به سبب ضعف‌های آموزشی در حوزه گردشگری است. باید کلاس‌های آموزشی برگزار شود تا فعالان گردشگری بدانند در محل تخم‌گذاری پرندگان و خصوصا پرندگان مهاجری که از آفریقا به تالاب انزلی می‌آیند، حضور نیابند، همچنین عوامل بازدارنده باید از طریق یگان حفاظت شیلات و یگان حفاظت محیط‌زیست طرف توجه قرار گیرد تا نه‌تنها از آسیب‌های گردشگری بلکه از شکارهای غیرمجاز و صیادی بی‌رحمانه ماهیان در فصل تخم‌گذاری جلوگیری شود.
چالشی به نام نهادهای متعدد درگیر
باید در نظر داشت که یکی از ریشه‌های بلاتکلیفی ادامه‌دار تالاب انزلی به تعدد نهادهای درگیر و نبود هماهنگی لازم بین آنها برمی‌گردد. پنج وزارتخانه و دو سازمان هر یک بخشی از وظایف را برعهده دارند و در صورت انجام صحیح اقدامات آنهاست که تالاب انزلی می‌تواند احیا شود. با این حال نبود یک نهاد متولی اصلی باعث شده است این نهادها نتوانند به شکل موثر و همزمان اقدامات لازم را جهت احیای تالاب انزلی به انجام رسانند.
سازمان حفاظت محیط‌زیست، وزارت نیرو، وزارت جهادکشاورزی،‌ وزارت راه‌و‌شهرسازی،‌ سازمان بنادر و دریانوردی، وزارت کشور و شیلات هر یک بخشی از مسوولیت اتفاقات مرتبط با تالاب را به‌عهده دارند و لازم است که هماهنگی لازم بین تمام این نهادها شکل بگیرد و در نهایت هم عزمی جدی از سوی دولت وجود داشته باشد تا تالاب انزلی به عنوان میراث طبیعی واجد ارزش ایران برای نسل‌های آینده حفظ شود.