فشار مالیاتی بر دوش حقوقی‌های غیردولتی

اقتصادآنلاین- بررسی داده‌های مالیات وصولی در ۹ ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۲ نشان می‌دهد بیشترین بار تامین درآمدهای مالیات دولت همچنان از اشخاص حقوقی است که ۲/۸۸ درصد از کل درآمدهای مالیاتی وصول‌شده از این پایه مالیاتی را البته اشخاص حقوقی غیردولتی تشکیل می‌دهند.
تقریبا بر هیچ‌کس پوشیده نیست که مالیات یکی از مهم‌ترین ابزارهای دولت جهت تنظیم‌گیری در اقتصاد است؛ همان‌طور که مطالعات مختلف نشان می‌دهد در صورتی که نظام مالیاتی در یک کشور به صورت کارآمد برنامه‌ریزی شده باشد، منجر به توزیع بهتر ثروت در یک جامعه می‌شود. با این حال، در صورتی که نظام مالیاتی ناکارآمد باشد، می‌تواند منجر به بدتر شدن شرایط توزیع درآمد و ایجاد مشکلات دیگر در یک کشور شود. یکی از نماگرهای کارآمدی نظام مالیاتی در یک کشور، میزان مالیات اخذشده از بخش‌های مختلف اقتصاد است. در صورتی که مالیات‌های موجود بر مواردی مانند مجموع درآمد یا ثروت بیشتر و از سوی دیگر مالیات مربوط به سود کسب‌و‌کارها کمتر باشد، می‌توان گفت نظام مالیاتی، کارآمدی مناسبی در پایه‌های مالیاتی دارد.
در صورتی که بار اصلی تامین مخارج دولت روی دوش شرکت‌های موجود در اقتصاد باشد، می‌توان گفت پایه‌های مالیاتی در آن کشور به درستی تنظیم نشده است.
درآمدهای مالیاتی یکی از مواردی است که در بودجه دولت‌های مختلف معمولا بیشترین میزان تحقق را داشته است. در این میان، سازمان امور مالیاتی هرساله داده‌های مربوط به مالیات وصول‌شده از بخش‌های مختلف اقتصاد را منتشر می‌کند. در ادامه گزارش به بررسی مالیات وصول‌شده در ۹ ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۲ می‌پردازیم.
بخش‌های مختلف اقتصاد چقدر مالیات پرداختند؟
طبق داده‌های سازمان امور مالیاتی، مجموع مالیات اخذ‌شده از بخش‌های مختلف اقتصاد تا پایان آذرماه سال ۱۴۰۲ حدود ۴/۵۴۹ هزار میلیارد تومان است. در این بین، حدود ۷/۲۱۷ هزار میلیارد تومان از مالیات‌های اخذ‌شده مربوط به مالیات اشخاص حقوقی، حدود ۶/۱۰۲ هزار میلیارد تومان از مالیات‌ها مربوط به پایه مالیات بر درآمد، حدود ۳/۲۰ هزار میلیارد تومان مربوط به مالیات بر ثروت، و حدود ۶/۲۰۸ هزار میلیارد تومان مربوط به پایه مالیاتی مالیات بر کالا و خدمات است.
کل درآمدهای مالیاتی
در بین پایه‌های مالیاتی، مالیات اشخاص حقوقی سهمی ۶/۳۹ درصدی، مالیات بر درآمد سهمی ۶/۱۸ درصدی، مالیات بر ثروت سهمی ۶/۳ درصدی و مالیات بر کالا و خدمات سهمی ۹/۳۷ درصدی از کل درآمدهای مالیاتی دولت در ۹ ماهه ابتدای سال ۱۴۰۲ داشته‌اند.
مالیات بالای بخش خصوصی و معافیت بخش دولتی
سهم بالای مالیات اشخاص حقوقی که همان مالیات بر سود شرکت‌ها در دسته‌بندی‌های مختلف است، همواره یکی از چالش‌های اساسی بخش خصوصی و ناکارآمدی نظام مالیاتی در ایران بوده است. طبق داده‌های سازمان امور مالیاتی، حدود ۶/۳۹ درصد از کل درآمدهای مالیاتی مربوط به مالیات اشخاص حقوقی است که در این بین، مالیات بر اشخاص حقوقی غیر‌دولتی برابر با ۱۸/۱۹۲ هزار میلیارد تومان است که سهمی ۲/۸۸ درصدی از کل درآمدهای مالیاتی اشخاص حقوقی دارد و این در حالی است که مالیات بر اشخاص حقوقی دولتی و سایر در مجموع برابر با ۵/۲۵ هزار میلیارد تومان است که تنها سهمی ۷/۱۱ درصدی از کل درآمدهای مالیاتی اشخاص حقوقی دارد.
این مساله بدین معناست که بخش خصوصی به عنوان موتور محرکه اقتصاد هر کشوری بخش مهمی از مالیات‌ها در کشور را تشکیل می‌دهد؛ این در حالی است بخش دولتی که بخش بسیار بزرگی از اقتصاد ایران را شامل می‌شود، سهم بسیار اندکی از مالیات‌های اشخاص حقوقی در کشور دارد.
با بررسی سهم مالیات اشخاص حقوقی در سال‌های گذشته، متوجه می‌شویم از سال ۱۳۸۰ الی ۱۴۰۱، حدود ۶/۳۷ از درآمدهای مالیاتی دولت را مالیات اشخاص حقوقی تشکیل می‌دهد که همان مالیات بر سود شرکت‌هاست. این در حالی است که سهم مالیات بر سود شرکت‌ها در بسیاری از کشورها بسیار پایین و کمتر از ۱۰ درصد است.
میانگین سهم مالیات بر سود شرکت‌ها از کل درآمدهای مالیاتی دولت در کشورهای عضو OECD، برابر با ۸/۹ درصد است. در این بین، سهم مالیات بر سود شرکت‌ها از کل درآمدهای مالیاتی دولت در کشور دانمارک برابر با ۹/۷ درصد، در فرانسه برابر با ۶/۵ درصد، در ایتالیا برابر با ۴/۴ درصد، در ترکیه برابر با ۷/۱۰ درصد و در ایالات متحده برابر با ۰۳/۶ درصد است.
در حالی که تمام دنیا سعی می‌کنند سهم مالیات از سود شرکت‌ها را کاهش دهند، تغییرات جدی‌ای در این عنوان در ایران نشده است و اتفاقا یکی از اصلی‌ترین پایه‌های مالیاتی، مالیات بر سود شرکت‌هاست.
این در حالی است که بخش دولتی که بخش اصلی اقتصاد ایران را تشکیل می‌دهد و یک رقیب جدی برای بخش خصوصی است، مالیات بسیار کمی می‌پردازد. سهم بخش دولتی از کل مالیات اشخاص حقوقی برابر با ۵/۱۲ درصد و سهم بخش خصوصی برابر با ۵/۸۷ درصد است. این مساله باعث می‌شود بخش خصوصی توان خود را برای فعالیت و رقابت در بازار از دست بدهد.
در صورتی که دولت بخواهد درآمدهای مالیاتی خود در سال‌های آینده را افزایش دهد، باید به جای افزایش مالیات بر سود شرکت‌ها، سراغ پایه‌های مالیاتی موثرتری برود که سال‌هاست در دنیا در حال استفاده است، ولی در ایران کاربردی ندارد.
مالیات بر درآمد
در پایه مالیاتی مالیات بر درآمد، مالیات اخذ‌شده از حقوق کارکنان بخش عمومی در ۹ ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۲ برابر با ۳/۲۲ هزار میلیارد تومان است. سهم این پایه مالیاتی از کل مالیات بر درآمد برابر با ۷/۲۱ درصد است.
سهم مالیات اخذ‌شده از حقوق کارکنان بخش خصوصی برابر با ۳/۳۳ درصد از کل پایه مالیات بر درآمد است. میزان مالیات اخذ‌شده از حقوق کارکنان بخش خصوصی در ۹ ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۲ برابر با ۲/۳۴ هزار میلیارد تومان گزارش شده است.
مالیات اخذشده از مشاغل در ۹ ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۲ برابر با ۸/۳۹ هزار میلیارد تومان است. سهم این پایه مالیاتی از کل مالیات بر درآمد برابر با ۷/۳۸ درصد است.
به علاوه سهم مالیات اخذشده از مستغلات برابر با ۶۱/۵ درصد از کل پایه مالیات بر درآمد است. میزان مالیات اخذشده از مستغلات در ۹ ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۲ برابر با ۷/۵ هزار میلیارد تومان گزارش شده است.
مالیات اخذشده از بخش مالیات متفرقه درآمد ۵۱/۰ هزار میلیارد تومان است که سهمی ۴۹/۰ درصدی از کل مالیات وصول‌شده از پایه مالیات بر درآمد دارد.
مالیات بر ثروت
مالیات بر ثروت همواره بین چالش‌برانگیزترین مالیات‌ها قرار دارد. در مجموع حدود ۸۳/۲۰ هزار میلیارد تومان مالیات وصولی در ۹ ماهه ابتدایی در سال ۱۴۰۲ از پایه مالیاتی ذکرشده است که سهمی ۶۹/۳ درصدی از کل درآمدهای مالیاتی دارد.
در این بین، مالیات بر ارث در بازه زمانی ذکرشده برابر با ۸۳/۱ هزار میلیارد تومان گزارش شده است که سهمی ۰۳/۹ درصدی از کل درآمدهای وصولی از مالیات بر ثروت دارد. همچنین مالیات نقل و انتقال سهام در بازه زمانی ذکرشده برابر با ۷۳/۷ هزار میلیارد تومان گزارش شده که سهمی ۰۵/۳۸ درصدی از کل درآمدهای وصولی از مالیات بر ثروت دارد.
مالیات نقل و انتقال املاک نیز در بازه زمانی ذکرشده برابر با ۸۶/۴ هزار میلیارد تومان گزارش شده که سهمی ۹/۲۳ درصدی از کل درآمدهای وصولی از مالیات بر ثروت دارد. همچنین مالیات حق تمبر و اوراق بهادار در بازه زمانی ذکرشده برابر با ۱۲/۲ هزار میلیارد تومان گزارش شده که سهمی ۴/۱۰ درصدی از کل درآمدهای وصولی از مالیات بر ثروت دارد. مالیات بر واحدهای مسکونی گران‌قیمت نیز یکی از چالش‌برانگیزترین مالیات‌ها در کشور است؛ این در حالی است که مالیات وصول‌شده از پایه ذکرشده برابر با ۰۳/۰ هزار میلیارد تومان است که تنها سهمی ۱۲/۰ درصدی از کل درآمد بر ثروت دارد. درآمد حاصل از مالیات بر واحدهای مسکونی خالی از سکنه نیز تنها ۳/۳ میلیارد تومان گزارش شده است.
مالیات بر کالا و خدمات
میزان کل مالیات وصول‌شده در ۹ ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۲ از پایه مالیاتی کالا و خدمات، ۶/۲۰۸ هزار میلیارد تومان است. در این بین، بیشترین میزان مالیات از این پایه مالیاتی مربوط به مالیات بر ارزش‌افزوده (منابع تفکیک‌نشده) است که مبلغ مذکور باید بین سازمان امور مالیاتی و گمرک توسط سازمان برنامه‌و‌بودجه کشورتقسیم شود که به میزان ۴۷/۱۴۰ هزار میلیارد تومان است که این بخش سهمی ۳/۶۷ درصدی از کل پایه مالیاتی کالا و خدمات دارد.
در این بین حدود ۸۳/۳ هزار میلیارد تومان از مالیات بر فروش سیگار و ۳۲/۲ هزار میلیارد تومان از مالیات سیگار به دست آمده است. در مجموع می‌توان گفت مالیات بر دخانیات (سیگار) در کشور حدود ۱۵/۶ هزار میلیارد تومان است. همچنین ۷۳/۱ هزار میلیارد تومان از عوارض خروج مسافر از مرزهای کشور تامین شده است.