فقر سرمایه در تولید

«جهان‌صنعت» – دیدگاه‌های نادرست، فقدان راهبرد معین در ستادهای تصمیم‌گیری، بالا بودن خطرپذیری، رقابت نابرابر بین دولت و بخش خصوصی، موانع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، نظام بانکی و بهره بالا، بیمه و تامین اجتماعی، تصمیم‌گیری فردی و فقدان روابط بین‌المللی تجاری را می‌توان از جمله موانع سرمایه‌گذاری در بخش‌های صنعت کشور شمرد‌. سختگیری‌ها و کاغذبازی اداری‌، فقدان زیرساخت‌های لازم و بی‌ثباتی در تصمیم‌‌گیری‌ها از دیگر چالش‌هایی است که زمینه افت سرمایه‌گذاری در تولید را کاهش می‌دهد. بررسی وضعیت سرمایه‌گذاری در تولید بیانگر آن است که روند سرمایه‌گذاری در ایران بنا به دلایلی مانند وابستگی شدید به منابع عظیم نفت و به دنبال آن درآمدهای ارزی ناشی از فروش نفت خام، نوسان‌های زیادی را بر سیستم اقتصادی تحمیل کرده و از دو جهت محدودیت‌های وارداتی به دلیل محدودیت‌های ارزی و دیگر محدودیت‌های منابع مالی لازم برای سرمایه‌گذاری، تولید را محدود کرده است. آنچه مشهود است نقدینگی موجود در اقتصاد ایران در بخش‌های غیرمولد اقتصاد باقی ماند و به دلیل ارائه بازدهی بالا، صاحبان نقدینگی انگیزه‌ای برای خروج از نقدینگی از این بخش نداشتند. در حالی سال ۱۳۹۷ را پشت سر گذاشتیم که می‌توان این سال را یکی از پرتلاطم‌ترین دوره‌ها در تاریخ معاصر و به ویژه در بخش اقتصاد دانست. از این رو به نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین راه‌های خروج از بحران کمک به تولیدکنندگان باشد تا با تامین نیازهای کشور در داخل تاثیر تحریم‌ها بر زندگی عموم مردم به حداقل برسد. این راه تنها با توسعه و رشد سرمایه‌گذاری در بخش‌های تولید قابل اجراست. شواهد نشان می‌دهد که تحریم‌ها و مشکلات مربوط به نقل و انتقالات مالی تنها مشکل تولیدکنندگان نبوده و گاهی صدور و ابلاغ قوانین ضرب‌الاجل و الزام واردکنندگان به استفاده از سامانه نیما و عدم تخصیص ارز به آنها که برخی فعالان اقتصادی از آن با عنوان «خودتحریمی» یاد می‌کنند نیز دردسرهای زیادی برای واردات مواد اولیه تولید ایجاد کرده است. همه شواهد موجود حاکی از آن است که سرمایه‌گذاری، به‌ویژه در حوزه تولید، در کشور ما وضعیت مناسبی ندارد؛ عددی که بسیار مایوس‌کننده و غیرقابل قبول است. طبعا در این شرایط نمی‌توان انتظار رشد معنی‌دار اقتصادی و بهبود سطح زندگی مردم را داشت.
افزایش نااطمینانی سرمایه‌گذاری در تولید
چرا سرمایه‌گذاری‌های مولد در کشور جذابیت ندارند؟ چرا صاحبان داخلی و خارجی سرمایه از ورود به حوزه تولید گریزانند؟ چرا همان سرمایه‌گذاری‌هایی نیز که صورت می‌گیرند در صنایع با فناوری پایین یا متوسط هستند و تمایلی به سرمایه‌گذاری در صنایع با فناوری بالا به چشم نمی‌خورد؟ در این باره می‌توان چنین گفت که ریشه همه مشکلاتی که در بخش تولید کشور به وجود آمده به دلیل این است که سرمایه‌گذاری‌های تولیدی در کشور ما به گزینه‌ای نامطلوب بدل شده است. این در حالی است که سرمایه‌گذاری در اقتصاد ایران طی یک دهه گذشته روندی ناپایدار داشته است. آمار‌ها نشان می‌دهد رشد تشکیل سرمایه ثابت ناخالص از سال ۸۸ به بعد با کاهش شدیدی نسبت به میانگین بلندمدت مواجه شده تا جایی که حتی رشد تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در سال‌های ۹۱، ۹۲، ۹۴ و ۹۵ منفی بوده است. این مساله منجر به کاهش روند رشد موجودی سرمایه خالص و تضعیف ظرفیت‌های رشد اقتصادی شده است. بر اساس آمار بانک مرکزی، رشد تشکیل سرمایه ثابت سه ماهه نخست سال ۹۷ منفی ۸/۰ درصد بوده است. بر اساس آمار مرکز آمار، رشد تشکیل سرمایه ثابت شش ماهه سال ۹۷ منفی ۲/۷ درصد و روند آن نزولی بوده است. با توجه به تشدید موانع تجاری و بانکی در نیمه دوم سال در مقایسه با نیمه نخست و همچنین با در نظر گرفتن افزایش نااطمینانی و ریسک سرمایه‌گذاری و با نگاهی به آمار کاهش تولیدات داخلی اقلام صنعتی و نهاده‌های ساختمانی و همچنین کاهش ۲۰ درصدی واردات در ۱۰ ماه سال نسبت به دوره مشابه سال ۹۶، در مجموع انتظار می‌رود در نیمه دوم سال روند تشکیل سرمایه در مقایسه با نیمه نخست سال روندی کاهنده داشته باشد که این روند تاکنون ادامه داشته است در حالی که آمار وزارت صنعت، معدن و تجارت نشان می‌دهد صدور پروانه بهره‌برداری تا پایان آبان ماه سال ۹۷ در بخش صنعت، ۳۸ هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان سرمایه‌گذاری قطعی را در پی داشته که این رقم ۹۷/۶ درصد بیشتر از مدت مشابه ۹۶ است. براساس آمار میزان طرح‌های مصوب هیات سرمایه‌گذاری خارجی در طرح‌های صنعتی، معدنی و تجاری مصوب در هفت ماهه سال ۹۷ نسبت به مدت مشابه سال ۹۶ شاهد کاهش منفی ۱/۶۶ درصد بوده است. سیدمسعود عظیمی مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی استان یزد پیشتر در خصوص یکی از علل این ضعف بزرگ در بخش تولید گفته بود‌: متاسفانه اغلب سرمایه‌گذاران، نقشه تجاری منسجمی برای سرمایه‌گذاری ندارند و این امر سبب بروز مشکل می‌شود. اکثر افراد سرمایه‌گذار، نقشه تجاری را در ذهن خود به طور منسجم ندارند که این امر روند کار و تولید را با مشکل مواجه می‌کند.
منتظر کاهش آمار تولید باشیم
آرمان خالقی به عنوان یک کارشناس در بخش تولید در رابطه با وضعیت تولیدکنندگان در سال ۹۷ می‌گوید: اگر آمار دقیقی از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت در مورد وضعیت صنعت منتشر شود قطعا شاهد کاهش آمار تولید خواهیم بود این در حالی است که در این سال توان تولید واحدهای تولیدی کاهش یافت و تولیدکنندگان نیازمند مواد اولیه وارداتی با نیاز به افزایش سه برابری سرمایه در گردش مواجه شدند.
به گفته قائم‌مقام دبیرکل خانه صنعت، معدن و تجارت ایران تولیدکنندگان تمام آنچه از سال ۹۷ توقع داشتند را نتوانستند به دست آورند. این در حالی است که قرار بود برای توسعه و بهبود وضعیت تولیدکنندگان منابع مالی در اختیار آنها قرار گرفته و با اجرای قوانین کمک‌کننده فضا برای ادامه فعالیت برای تولیدکنندگان به وجود آید . خالقی با اشاره به اینکه به نظر می‌رسد در سال‌جاری باید همین شرایط تثبیت ادامه پیدا کند، گفت: در حال حاضر بازار و تولید در حال پیدا کردن خود هستند و فقط باید قدرت خرید مردم در سال آینده افزایش پیدا کند تا رونق در بازارهای داخلی ایجاد شود. در کنار این موضوع باید به بخش صادرات هم توجه ویژه‌ای شود به نحوی که با پیدا کردن بازارهای جدید توسعه صادرات کالاها فراهم شود در غیر این صورت در سال‌جاری با افزایش ورود کالاهای واحدهای تولیدی بزرگ به بازار، واحدهای کوچک و متوسط زمینگیر خواهند شد. قائم مقام دبیرکل خانه صنعت، معدن و تجارت ایران با بیان اینکه البته برنامه‌ریزی مدیران صنعتی و معدنی کشور هم دچار ازهم‌گسیختگی و بر مدار تولید حرکت نکرد، افزود: عدم برنامه‌ریزی‌ها باعث شد با نوسانات نرخ ارز بخش تولید شاهد افزایش قابل توجه قیمت‌ها و نارضایتی مردم باشد. این در حالی است که قرار بود با کاهش هزینه‌های تولید فضای فعالیت برای تولیدکنندگان در بازار داخلی و خارجی فراهم شود. فعال صنعتی کشور تصریح کرد: بعد از برجام توقع این بود که حالت عادی صادرات با گشایش‌های بین‌المللی بیشتر و حضور پررنگ تجار در بازارهای خارجی فراهم شود اما متاسفانه وضع به‌گونه‌ای دیگر شد. البته با رشد قابل توجه ارز روند صادرات به دلیل مابه‌التفاوت‌ها رونق گرفت اما تشدید تحریم‌ها و موانع انتقال پول به کشور مانع رونق صادرات شد.