27 - 10 - 2017
فقر عامل اصلی بزهکاری کودکان
«جهان‌صنعت»-روز دوشنبه نشست «نقش فقر در بازتولید خشونت با نگاهی به طرح طفلان مسلم» در باشگاه هواداران جمعیت امداد دانشجویی – مردمی امام‌علی(ع) آغاز شد. طرح طفلان مسلم از جمله طرح‌های جمعیت امام‌علی(ع) است که در آن سعی می‌شود با میانجیگری و صلح‌آفرینی در پرونده‌های قتلی که فرد مرتکب قتل، کودک یا نوجوان بوده، رضایت اولیای دم جلب شده و در ادامه با تامین مبلغ وجه‌المصالحه مدنظر اولیای دم از طریق مشارکت مردمی، فرد محکوم به قصاص نجات یافته و از بند آزاد شود. با برگزاری این طرح، از سال ۸۵ تا امروز، ۳۲ نفر به زندگی بازگشته‌اند. سخنرانان این نشست، منصور مقاره‌عابد، مدیر کانون اصلاح و تربیت تهران در سالهای ۷۶ تا ۸۵، وکیل دادگستری و مشاور عالی مرجع ملی کنوانسیون حقوق کودک و مرتضی کی‌منش فعال اجتماعی عضو جمعیت امام علی(ع) بودند.
او شروع فعالیت خود در کانون اصلاح و تربیت را چنین شرح داد: «زمانی که مدیر کانون تهران شدم، مددجویان و کودکانی از تمام نقاط کشور و با قومیت‌ها و فرهنگ‌های مختلف داشتم؛ کودکانی که در هیچ یک از مراحل دادرسی مورد توجه قرار نمی‌گرفتند. به خصوص عوامل ارتکاب جرم از سوی این کودکان همیشه مورد غفلت قرار می‌گرفت چه اینکه نه دادگاه تخصصی اطفال وجود داشت و نه پلیس ویژه آنها و.... این کودکان سرشار از حس خصومت و کینه و احساس بی‌عدالتی و نابرابری بودند. این بی‌عدالتی و نابرابری، وقتی حتی یک ساختار حمایتی ساده هم وجود ندارد که دست کم تا حدی حقوق اولیه کودکان را محقق کند، می‌تواند زمینه‌ساز سوق یافتن کودکان و نوجوانان به انواع و اقسام بزه باشد. من مدتی پیش یاسوج بودم. این شهر آنقدر محروم است که حتی جمعیت امام علی(ع) هم ندارد! یعنی محلات حاشیه، فاقد هر امکانی برای نجات کودکان از بلایای اجتماعی است.»
با گذشت زمان، مقاره‌عابد درمی‌یابد که نسبت مستقیم و معنی‌داری میان فقر و ارتکاب جرم در میان کودکان معارض قانون وجود دارد. «فقر و بی‌عدالتی، بی‌گمان از علل بزهکاری کودکان است. در کانون اصلاح و تربیت، به ندرت کودکی از خانواده‌های متمول داریم. غالب کودکان از خانواده‌هایی فقیر و ساکن در مناطق محروم و حاشیه کلانشهرها بودند. کودکان نیازمند حمایتی که فقر، بقا و رشدشان را به خطر می‌انداخت یا متاثر می‌ساخت و حقوق‌شان را در معرض تضییع قرار می‌داد. اینها را بسیاری از کودکانی که در کانون دیده بودم، می‌گفتند. «چرا خانواده‌ام از همه امکانات اولیه زندگی محرومند و من باید شب و روز بدوم تا یک لقمه نان دربیاورم تا فقط زنده بمانیم و این همه آدم ماشین‌های فلان مدل و فلان قیمت را سوار می‌شوند؟»»
به کودکان کار می‌گفتند تو به درد درس خواندن نمی‌خوری و اخراجش می‌کردند
آمارها هم حاکی از تاثیر عوامل اجتماعی و ساختاری بر بزهکاری اطفال و گرایش آنها به خشونت است. مدیر سابق کانون اصلاح و تربیت می‌گوید: «آمار میانگین پنج سالهای که من داشتم، ۲۴ درصد از کودکان معارض قانون فرار از منزل داشتند. ۱۲ درصد از مدرسه اخراج شده بودند نه اینکه به زور اخراج شده باشند بلکه به کودک می‌گفتند «تو به درد درس نمی‌خوری»، پدر بچه را می‌خواستند و می‌گفتند بهتر است این بچه مدرسه نیاید. ۵۹ درصد بچه‌ها ترک تحصیل داشتند. ۳۷ درصد بچه‌ها مورد سوءرفتار واقع شده بودند که دختران بیشتر از پسران قربانی این موضوع بودند. ۴۴ درصد از بچه‌ها علائم آشکار و فیزیکی خشونت را روی بدن خود داشتند که بعضی از آنها خودزنی بود.»
مرتضی کی‌منش، عضو جمعیت امام‌علی(ع) و فعال اجتماعی دیگر سخنران این نشست بود که تجربیاتش در جریان طرح طفلان مسلم، موید سخنان مقاره‌عابد در تاثیر فقر بر بزهکاری کودکان بود: «وقتی ما از خشونت کودکان صحبت می‌کنیم و وقوع بزه و جرم به دست اطفال، قطعا اختلالی بزرگ در یک جامعه پدید آمده وگرنه این امر، جرم و جنایت به دست کودکان ممکن نیست یا دست کم در سطحی که امروز ما با جرائم کودکان و نوجوانان مواجهیم، طبیعی و عادی نیست و به نظر می‌رسد بی‌عدالتی اجتماعی، یک نوع خشونت ساختاریافته علیه گروه‌های مختلف اجتماع است خصوصا کودکان که بسیار آسیب‌پذیرترند.»
از ضرب و شتم و جابه‌جایی مواد تا تن‌فروشی مادر برای یک لقمه نان
کی‌منش در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: «من که عضو طبقه متوسط یا مرفه هستم، معمولا انتخاب‌های آسانی دارم. درس بخوانم یا تفریح کنم، مهندسی بخوانم یا پزشکی و... اما کودکانی که ما در محله‌‌های فقیرنشین با آنها مواجهیم، از کودکی و هر روز انتخاب‌های سختی را باید انجام دهند. مثلا بعد از ماه‌ها گرسنگی خود و خانواده‌ام، درس را رها کنم و به ۱۵ ساعت کار در کارگاهی کثیف بپردازم یا دزدی کنم یا شاهد تن‌فروشی مادرم برای یک لقمه نان باشم؟، روزی هزار بار سر چهارراه غرورم را بشکنم و به ماشین‌های در حال گذر رو بزنم و دست‌فروشی کنم یا دست خالی به خانه برگردم و زجر مادر و پدرم را ببینم؟، مواد را برای پدرم جا‌به‌جا کنم یا هر بار توهین و تحقیر و ضرب و شتم او را تحمل کنم». در طرح طفلان مسلم هم با این واقعیت وحشتناک از اتفاقی که در جامعه ما در حال وقوع است روبه‌رو شدیم. کودکانی که ساختار و کمبودها و مشکلات برای بسیاری‌شان انتخاب‌های آسانی باقی نگذاشته و آنها را به دامن خشونتی دهشتناک غلتانده است. خشونتی که حداقل دو خانواده را تا مرز نابودی پیش می‌برد؛ خانواده مقتول و خانواده قاتل که دومی معمولا دیده نمی‌شود. خانواده داغ‌دیده مقتول هم معمولا کسی را در کنارش نمی‌بیند که سعی کند داغش را تسلیت و تسلایی باشد و آتش برافروخته بر جانش را خاموش کند.
در طرح طفلان مسلم هم تسلی‌دهنده خانواده مقتول بودیم و هم خانواده قاتل
ما در طول این دوازده سال برگزاری طرح طفلان مسلم سعی کردیم هم با دلجویی و سازش، داغ خانواده مقتول را ترمیم کنیم و بستری ایجاد کنیم تا با بخشیدن بتوانند به آرامش برسند. از سوی دیگر با مشارکت دادن جامعه در فراهم ساختن مبلغ دیه به هر میزان ممکن، هر کس با هر میزان دارایی و به هر رقمی می‌تواند در این طرح مشارکت کند، جامعه را درگیر موضوعی کردیم که خود در ایجاد آن بی‌تقصیر نیست. مشارکتی که ضمن جلب توجه جامعه به این معضل، امکان پالایش جامعه را از قصور و تقصیراتش فراهم می‌کند. در نهایت، از شروط پذیرش پرونده در طرح طفلان مسلم و پیگیری اخذ رضایت و تامین وجه‌المصالحه تعیین شده، اثبات ندامت و حُسن‌رفتار شخص زندانی، دلجویی از خانواده مقتول و تعهد مکتوب و رسمی شخص بر اینکه بعد از آزادی، رفتاری سازنده و خدمتی داوطلبانه حداقل ۱۰ ساله از خود نشان دهد است. کارهایی مانند درختکاری، پیگیری امور درمانی خانواده‌های نیازمند و سوادآموزی به کودکان کار و کودکان محروم از تحصیل و از این دست فعالیت‌های داوطلبانه اجتماعی و خیرخواهانه. ما باید بدانیم شخصی که قصد نجات وی را داریم چه برنامه‌ای برای آینده دارد و از این رو امسال از افرادی که پرونده آنها برای جمع‌آوری مبلغ وجه‌المصالحه در سایت طرح قرار گرفته، خواسته‌ایم در سی صفحه بنویسند و بگویند که دقیقا برای سالهای پیش روی خود چه برنامه‌ای دارند.»
این فعال اجتماعی ادامه می‌دهد: «تا حد ممکن نجات‌یافته و خانواده مقتول نیز بعد از اتمام فرآیند قضایی همچنان مورد پیگیری و مددکاری قرار می‌گیرند تا آسیب‌جدیدی به هیچ‌یک وارد نشود.»
اقدامات ساده‌ای که بعد از آزادی نوجوانان مانع از تکرار جرم می‌شود
تجربیات مقاره‌عابد در کانون اصلاح و تربیت در مدیریت خشونت نیز تا حد زیادی الگوی اخذ شده در طفلان مسلم را تایید می‌کرد: «برای آزادی بچه‌هایی که جریمه نقدی مانع آزادی‌شان بود، راحت‌ترین کار این بود که ما سراغ یک خیر برویم اما علاوه بر آن، ما به بچه‌های کانون هم می‌گفتیم برای آزادی این دوست‌تان هر چقدر می‌توانید کمک کنید. بعضی از بچه‌ها پنجاه یا دویست تومان کمک می‌کردند. هر چقدر که در توان‌شان بود. تجربه من نشان داد این بچه‌هایی که در این کار مشارکت می‌کردند بعد از آزادی بازگشت به کانون نداشتند و دیگر مرتکب بزه نشدند. ما ۱۲ درصد بازگشت به کانون داشتیم به استثنای بچه‌هایی که بر اثر تکرار جرم وارد زندان بزرگسالان می‌شدند. از میان آن ۱۲ درصد اما هیچ‌کدام در تکرار جرم‌شان مرتکب جرم شدیدتر نشده بودند و من ایجاد حس تعلق در آنها و شخصیت دادن به این کودکان را موثر می‌دانستم. حتی با کارهای ساده‌ای مانند دادن یک کارت با اسم و تصویر و یک شماره تلفن روی آن به آنها و گفتن این موضوع که بعد از آزادی هر بار با مشکلی مواجه شدید با این شماره تماس بگیرید. پیگیری بعد از آزادی در این سطح ساده هم می‌توانست مانع تکرار جرم شود.»
امسال طرح طفلان مسلم تا اربعین ادامه دارد. علیرضا اولین نفر در طرح امسال بود که با تامین مبلغ وجه‌المصالحه آزاد شد. دو نفر دیگر پس از سال‌ها تحمل حبس، در انتظار آزادی‌اند. به یکی از آنها تا اربعین (۱۸ آبان ماه ۹۶) و به دیگری تا آذرماه برای تامین مبلغ، فرصت داده شده است. هموطنان نیکوکار می‌توانند کمک‌های خود را به شماره کارت ۶۱۰۴۳۳۷۹۸۱۷۶۷۰۸۸ به نام جمعیت امداد دانشجویی- مردمی امام علی(ع) واریز کنند یا به صورت اینترنتی با مراجعه به سایت http://life.sosapoverty.org در نجات جان این دو جوان سهیم شوند. همچنین می‌توانید با روابط‌عمومی جمعیت امام علی به شماره ۸۸۹۳۰۸۱۶ – ۰۲۱ جهت کسب اطلاعات بیشتر تماس حاصل فرمایید.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد