فناوری های نوین و مسوولیت های اجتماعی

مجتبی صدریا- حدود پنج ماه از قرنطینه تحمیلی که خودم برای خودم گذاشته بودم، می‌گذشت که تلفن زنگ زد و دوست عزیزی که به گردن من دین بزرگی دارد پس از سلام و علیک و مطمئن شدن از سلامت متقابل، پیشنهاد سازمان‌دهی یک سخنرانی برای من در جمعی از فارغ‌التحصیلان یکی از پیشروترین مراکز آموزشی و پژوهشی فنی کشورمان را داد
هرکس دیگری جز این عزیز پیشنهاد می‌کرد مطمئنا مقاومت ضدکرونایی من این پیشنهاد را رد می‌کرد و قرنطینه را ادامه می‌دادم ولی دین من به این عزیز آنقدر بود که با اقدامات مشخصی که برای تسهیل اجتماعی بازگشت من به ایران انجام داده بود پیشنهادش را پذیرفتم و شرط‌مان استفاده از ماسک برای تمام شرکت‌کنندگان و رعایت فاصله اجتماعی بود.
جمعیت قابل ملاحظه‌ای آمدند و حاضرین به‌طور عمده کسانی بودند که از میانسالی گذشته بودند و هریک جایگاه با نفوذی چه اقتصادی و چه فرهنگی و… داشتند، نیازمند بودم کمی فرای صحبت‌های روزمره برای این عزیزان بحثم را مطرح کنم و چند روزی صرف تدارک این بحث شد؛ موضوع صحبت درباره‌ اهمیت و محدودیت‌های نوآوری فنی بود که با عاریت گرفتن از اندیشمند بزرگ این زمینه که نمی‌دانم چرا مثل خیلی از موارد از نظر من زود دار فانی را وداع کرد این بحث را مطرح کردم.
«کلیتون کریستنسن» که در ژانویه‌ امسال ما را ترک کرد این واژه را به اسم خود در دنیای اندیشه معاصر حک کرده است: «Disruptive Innovation» بنابراین موضوع بحث من پس از تمجید از توانایی‌های فنآوری نسل ۲۵ تا ۴۰ ساله‌مان درباره‌ تبعات هنجارشکنی لایه‌هایی از نوآوری فنی معاصر بود.
این مساله اساسی است که در نظر داشته باشیم در اواخر دهه ۱۹۸۰ یا اوایل دهه۱۹۹۰ فناوری‌های نوین، تاثیرگذار بر لایه محدودی از جوامع بشری بوده‌اند و در اوایل دهه دوم قرن بیست و یکم زنجیر اتصالات شکل گرفته به علت فناوری‌های نوین طیف بسیار وسیع‌تری از انسان‌ها را مستقیم و غیرمستقیم تحت تاثیر می‌گذارد.
اگر برخی از این تاثیرات می‌تواند رفاه نسبی مشخص بیشتر حیطه‌هایی از مصرفِ مصرف‌گرایان باشد، برخی دیگر از این نوع‌آوری‌ها همزمان قادر هستند زندگی‌ لایه‌های وسیعی از جوامع بشری را مورد تهدید و آسیب قرار دهند (آخرین و مشهورترین مورد چنین آسیبی همانا ویروس کرونا در صورتی که تولید آن در لابراتوار تایید شود، است.)
مسائلی که همراه با رشد بازار و فناوری‌های نوین مطرح شدند بیشتر در ارتباط با سوءاستفاده از داده‌های شخصی افراد با مقاصد تجاری بوده‌اند (شاید مسایلی که در این رابطه برای فیس بوک مطرح شد را بتوان ذکر کرد). به همین دلیل کسانی که خود نقشی مستقیم و مهم در شکل‌گیری و گسترش دسترسی و استفاده از فناوری‌های جدید داشته‌اند، امروز خود مشغولیت فکری مرتبط با مسوولیت فزاینده اجتماعی این فناوری‌های نوین را مطرح می‌کنند.
اجازه دهید بحث‌ها و گفتمان مدیر اجرایی شرکت اسکایپ آقای «نیکلاس زن استورم» را برای‌تان بازگو کنم که قابل توجه است.
او می‌گوید: «ما کارت سفیدی پیشاپیش به نو‌آوری‌های فنی دادیم، بر این مبنا که یقینا نتایج مثبتی برای انسان‌ها خواهد داشت ولی در عمل با دو پدیده‌ی از یک طرف بیشعوری در استفاده از این فناوری‌ها و از سوی دیگر با نتایج خطرناک استفاده از آنها روبه‌رو شدیم.»
شما نرم‌افزار گوگل پلاس را می‌شناسید؟ چرا با وجود هزینه‌های هنگفتی که شرکت گوگل برای تولید آن به عهده گرفته بود در سال ۲۰۱۵ تصمیم به بایگانی کردن این نرم‌افزار و خروج آن از بازار را گرفت؟ مشخص شد که این نرم‌افزار با استفاده از توانایی‌های وسیع‌تر و بیشتر امکانات به خطر انداختن داده‌های زندگی خصوصی مردم را داشت.
از طرف دیگر فکر می‌کنم همه با هوش مصنوعی آشنایی داریم امروز توانایی رویت هوش مصنوعی آنقدر هست که بتواند با استفاده از یک عکس و تیکه و پاره‌های اطلاعات یک فرد با نوآوری موجود در شبکه‌های اجتماعی کل زندگی آن فرد را جمع‌آوری کرده و فایل کند، حال چه کسی و چگونه از این فایل استفاده خواهد کرد بحثی دیگر است، به همین دلیل صندوق سرمایه‌گذاری مدیر اجرایی شرکت اسکایپ هم‌اکنون کارگاهی را سازمان‌دهی کرده است به اسم «اَتومیکو» که هدف آن «آگاهانه ابعاد فعالیت‌های فناوریمان را گسترش دهیم.» است.
در این کارگاه‌ها مدیران شرکت‌های تازه تاسیس فناوری دعوت می‌شوند که به فرآیند آنچه امروز می‌آفرینند در ۱۰ سال آینده توجه کنند و نتایج منفی آنچه را که شکل می‌دهند را بهتر بشناسند و جالب اینجاست که نتایج همه‌پرسی‌ها از شرکت‌کنندگان در این کارگاه‌ها نشان می‌دهد بیش از بیست‌درصد مدیران شرکت‌های فناوری نوین به نتایج منفی اجتماعی تولیداتشان هرگز فکر نکرده بودند.
برای اینکه صحبتمان روی این واقعیت بی‌خیالی پایان نیابد این نیز واقعیتی است که هزینه، میزان وقت ضروری، انرژی مورد نیاز و اعتبار صدمه دیده‌ با برداشت گامی اشتباه در دنیای فناوری معاصر آنقدر بالاست که هوشیاری بیشتری را از طرف این فن‌آوران نوین ضروری کرده است. این شرایط جدیدی است که نشان می‌دهد فناوری نوین امروز گامی به پیش ولی بس پر خطر است.
Modjtaba.sadria@yahoo.co.uk