فیلترینگ در باتلاق پاسکاری مسوولان

سیدستار هاشمی: محور این کار شورای‌عالی فضای مجازی و مرکز ملی فضای مجازی است

علی حسینی- یکی از مطالبات اصلی و گسترده مردم در ایران، رفع فیلترینگ و دسترسی آزاد به اینترنت است. این خواسته طی ماه‌های اخیر به شدت مورد توجه قرار گرفته و با تغییرات دولت‌ها و مقامات، فشار افکار عمومی برای دستیابی به اینترنت بدون محدودیت همچنان پابرجاست. با روی کار آمدن وزیر جدید ارتباطات،‌ انتظارات از این مقام مسوول افزایش یافته است، زیرا کاربران و فعالان حوزه فناوری خواستار این هستند که دولت و وزارت ارتباطات با رویکردی جدید به مسائل اینترنت و فضای مجازی نگاه کنند و با رفع فیلترینگ، امکان دسترسی به اینترنت آزاد را برای عموم مردم فراهم کنند. در حالی که مطالبه رفع فیلترینگ به یکی از خواسته‌های اصلی کاربران تبدیل شده،‌ شاهد نوعی پاسکاری مسوولیت‌ها میان نهادهای مختلف هستیم که عملا مانع از حل این مشکل شده است.
سیدستار ‌هاشمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در حاشیه آیین آغاز سال تحصیلی جدید در جمع خبرنگاران درباره فیلترینگ گفت: «محور این کار شورای‌عالی فضای مجازی و مرکز ملی فضای مجازی است اما سلسله جلساتی برگزار شده است. پیگیری می‌کنیم و اجازه بدهید این موضوعات را در فضای کارشناسی دنبال کنیم.» او همچنین درباره برنامه خود جهت بهبود تجربه کاربران از اینترنت اظهار کرد: «در اینجا دو نگاه وجود دارد؛ اول اینکه نظارت‌هایمان در این زمینه را تقویت کنیم و این کار را در دوره جدید با جدیت پیگیری خواهیم کرد و دوم اینکه زیرساخت‌ها را تقویت کنیم که هر دو موضوع به صورت جدی در دستور کار قرار دارد.» او افزود: «آقای رییس‌جمهور محترم هم بحث رضایت مردم را مطالبه می‌کنند و مرتب در جلسات هیات دولت این موضوع را تاکید دارند و مکلف هستیم که این را پیگیری کنیم. برنامه مشخص فعلا این است که طراحی در حال انجام است و گام‌به‌گام پیش می‌رویم.» وزیر ارتباطات در پاسخ به سوالی درباره اقداماتی که برای بهبود کیفیت اینترنت در دستور کار قرار دارد، گفت: «در بحث‌ ارتباطات قائل به افزایش کیفیت هستیم. تیمی را برای این موضوع تشکیل دادیم که در حال بررسی ابعاد مختلف هستند. تعدادی از گلوگاه‌های مهم حوزه ارتباطات کشور به ویژه در بخش‌های بین‌استانی شناسایی شده که تقویت آنها در دستور کار قرار دارد. او تاکید کرد: امیدواریم با تقویت زیرساخت‌ها، مردم احساس کنند که کیفیت ارتباطات بهبود یافته است. این اقدامات به صورت گام‌به‌گام پیش ‌می‌رود و از همکارانم درخواست کرده‌ام این مساله را پیگیری کنند.»
هر بار که مساله رفع فیلترینگ مطرح می‌شود، مسوولان از پاسخگویی مستقیم خودداری کرده و با ارجاع موضوع به دیگر نهادها یا توجیهات پیچیده، از زیر بار مسوولیت شانه خالی می‌کنند. این روند نه‌تنها مشکلی را حل نمی‌کند، بلکه باعث افزایش نارضایتی‌های عمومی شده است. یکی از اصلی‌ترین مشکلات در بحث فیلترینگ، نبود شفافیت و روشن نبودن مرجع نهایی تصمیم‌گیری است. نهادهای مختلف از جمله وزارت ارتباطات، شورای‌عالی فضای مجازی، دستگاه قضایی و نهادهای امنیتی هر یک به نوعی در این زمینه دخیل هستند، اما هیچ‌کدام مسوولیت کامل آن را بر عهده نمی‌گیرند. وزیر ارتباطات به عنوان مسوول مستقیم امور فناوری و ارتباطات، غالبا در پاسخ به مطالبات مردمی برای رفع فیلترینگ، به موانع قانونی و تصمیمات بالاتر اشاره می‌کند. این وزارتخانه بارها اعلام کرده که مسوول اجرایی است و تصمیم نهایی در این خصوص برعهده نهادهای دیگر مانند شورای‌عالی فضای مجازی است. این موضع‌گیری باعث شده وزارت ارتباطات نتواند نقشی موثر در رفع فیلترینگ ایفا کند. شورای‌عالی فضای مجازی به عنوان نهادی که سیاستگذاری کلان در زمینه فضای مجازی را بر عهده دارد، نقش بسیار پررنگی در تصمیم‌گیری‌های مرتبط با فیلترینگ ایفا می‌کند اما تاکنون هیچ‌گونه برنامه‌ریزی جامع و شفافی درخصوص کاهش یا رفع فیلترینگ ارائه نداده است. این شورا اغلب با بیان ضرورت‌های امنیتی و فرهنگی، مسوولیت رفع محدودیت‌ها را به نهادهای دیگر پاس می‌دهد.
از طرفی یکی از مهم‌ترین توجیهات برای فیلترینگ، مسائل امنیتی است. در حالی که بسیاری از کشورها با اینترنت آزاد و بدون محدودیت نیز توانسته‌اند امنیت ملی خود را حفظ کنند، مسوولان در ایران به جای جست‌وجوی راهکارهای نوین و کارآمد در زمینه امنیت سایبری، همچنان به فیلترینگ به عنوان تنها راه‌حل امنیتی متکی هستند. حتی در مواقعی که مسوولان وعده‌هایی برای رفع یا کاهش فیلترینگ داده‌اند، معمولا این وعده‌ها به دلایلی نامشخص یا با توجیهات جدید کنار گذاشته می‌شوند. این نوع رفتار به روشنی نشان‌دهنده ناتوانی در مواجهه با واقعیت‌های موجود و عدم توانمندی در مدیریت صحیح فضای مجازی است. در نتیجه، فیلترینگ و ناتوانی مسوولان در حل این مساله، باعث افزایش نارضایتی‌های عمومی شده است. مردم به ویژه نسل جوان که بخش عظیمی از زندگی و تعاملات خود را در فضای مجازی انجام می‌دهند، به شدت از این محدودیت‌ها ناراضی هستند و احساس می‌کنند صدای آنها شنیده نمی‌شود.
در پایان پاسکاری مسوولیت‌ها در مساله فیلترینگ اینترنت، نه‌تنها مشکلی را حل نکرده، بلکه معضلات جدیدی به وجود آورده است. تا زمانی که مسوولان به جای شانه خالی کردن از زیر بار مسوولیت، رویکردی شفاف و کارآمد در پیش نگیرند، مشکلات ناشی از فیلترینگ همچنان پابرجا خواهد بود. رفع فیلترینگ به یکی از مطالبات اساسی و ضروری مردم ایران تبدیل شده و انتظار می‌رود وزیر جدید ارتباطات با سیاست‌های نوین و آینده‌نگرانه، پاسخگوی این مطالبه باشد و فضای اینترنت را به سمتی سوق دهد که هم اقتصاد دیجیتال کشور شکوفا شود و هم شهروندان به اطلاعات و تعاملات جهانی بدون محدودیت دسترسی داشته باشند. با این حال این مسیر نیازمند اراده سیاسی قوی و همکاری بین‌نهادی است تا به راه‌حل‌های پایدار و کارآمدی برای دسترسی به اینترنت آزاد دست یابیم.