قانون جدید حامی جامعه است؟

جامعه- همه ما می‌دانیم که قوانین برای موارد استثنا وضع نمی‌شوند بلکه قوانین گرایش دارند که عمومیت یابند‌.
مصوبه جدید مجلس روز ۳۱ شهریورماه تحت عنوان «لایحه حمایت از کودکان» تصویب و برای بررسی به شورای نگهبان فرستاده شد‌.
در آخرین بند ماده «۲۷» این قانون اعلام می‌شود « ازدواج چه در زمان حضانت و چه بعد از آن بین سرپرست و فرزندخوانده ممنوع است مگر اینکه دادگاه صالح پس از اخذ نظر مشورتی سازمان، این امر را به مصلحت فرزندخوانده تشخیص دهد‌.» این ماده از روزی که مطرح شده موجب اعتراض مردمی، حامیان حقوق زنان و کودکان و وکلا شده است‌. کشور ما به تبعیت از شریعت اسلام، فرزندخواندگی را به رسمیت نمی‌شناسد‌. در نظام حقوقی اسلام، نَسَب منحصرا از طریق ولادت مشروع به معنای فرزند حقیقی پدر و مادر ایجاد می‌شود‌.

جامعه- همه ما می‌دانیم که قوانین برای موارد استثنا وضع نمی‌شوند بلکه قوانین گرایش دارند که عمومیت یابند‌.
مصوبه جدید مجلس روز ۳۱ شهریورماه تحت عنوان «لایحه حمایت از کودکان» تصویب و برای بررسی به شورای نگهبان فرستاده شد‌. در آخرین بند ماده «۲۷» این قانون اعلام می‌شود «ازدواج چه در زمان حضانت و چه بعد از آن بین سرپرست و فرزندخوانده ممنوع است مگر اینکه دادگاه صالح پس از اخذ نظر مشورتی سازمان، این امر را به مصلحت فرزندخوانده تشخیص دهد‌.» این ماده از روزی که مطرح شده موجب اعتراض مردمی، حامیان حقوق زنان و کودکان و وکلا شده است‌.
کشور ما به تبعیت از شریعت اسلام، فرزندخواندگی را به رسمیت نمی‌شناسد‌. در نظام حقوقی اسلام، نَسَب منحصرا از طریق ولادت مشروع به معنای فرزند حقیقی پدر و مادر ایجاد می‌شود‌. خانواده‌هایی که به دلایلی امکان داشتن فرزند ندارند می‌توانند طی شروطی که یکی از آن شروط جاری شدن صیغه محرمیت میان پدر و مادر و فرزندی که او را به سرپرستی قبول کرده‌اند، صاحب فرزند شوند‌.
سه ازدواج اشتباه
تا به امروز چند ازدواج سرپرست با فرزندخوانده ثبت شده است و چندین نفر تقاضای ثبت این قانون را دارند و تقاضای عمومی چه تعداد از شهروندان کشور است؟ همایون ‌هاشمی، رییس سازمان بهزیستی کشور در توضیح این قانون می‌گوید: در سال ۵۳ در قانون حمایت از کودکان بدسرپرست و بی‌سرپرست به این موضوع پرداخته نشده بود‌. در این قانون در تبصره ماده «۲۷» آمده است که ازدواج چه در زمان حضانت و چه غیر آن بین سرپرست و فرزندخوانده ممنوع است‌ از این رو ما نیز آن را ممنوع کردیم چون از قانون سال ۵۳ تاکنون سه ازدواج اتفاق افتاد که متخصصین روانشناس بر این باور هستند که این مساله از نظر عاطفی اشتباه است‌.
قانونی کردن ازدواج با فرزندخوانده بی‌مورد است
عضو مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم در گفت‌وگو با ایلنا با ازدواج سرپرست با فرزندخوانده مخالف است و براین اعتقاد است که قانونی کردن ازدواج با فرزندخوانده بی‌مورد است‌ در اسلام آیه‌ای وجود ندارد که تصریح کرده باشد که ازدواج با فرزندخوانده حلال است‌.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی فاضل‌میبدی با بیان اینکه خداوند در سوره احزاب فرموده است که «فرزندخوانده‌ها، فرزندان حقیقی نیستند»، می‌گوید: آنچه در قرآن کریم آمده به معنای آن نیست که می‌شود با فرزندخوانده ازدواج کرد‌. فرزندی که در خانواده رشد می‌کند و بزرگ می‌شود درست است که وارث انسان نیست اما تفاوتی با بچه واقعی ندارد و ازدواج با او درست نیست‌. دختر و پسری که به عنوان فرزندخوانده پذیرفته می‌شوند، سرپرست‌های خود را پدر و مادر واقعی می‌دانند و اصلا مساله ازدواج در چنین رابطه‌ای منتفی است زیرا اثرات روحی روانی فراوانی برای کودک ایجاد می‌کند و از اینکه مساله ازدواج با فرزندخوانده در مجلس مطرح شده است تعجب می‌کند و می‌گوید: بعید می‌دانم اصلا کسی به ازدواج با فرزندخوانده فکر کند و این قانون، قانون لغو و بسیار بی‌موردی است‌. بعید می‌دانم اصلا کسی تمایلی به چنین ازدواجی داشته باشد و داوطلبی برای این ازدواج‌ها وجود داشته باشد ولی بر این اعتقاد است که حتی اگر داوطلبی هم باشد نباید قانون به او اجازه چنین کاری را بدهد چون آثار روحی روانی بسیاری را به دنبال خواهد داشت‌.
حجت‌الاسلام والمسلمین فاضل‌میبدی با بیان اینکه شاید دلیل اینکه اسلام اجازه ازدواج با فرزند رضایی را نمی‌دهد همین اثرات روحی روانی باشد، می‌گوید: وقتی فرزندی در خانه کسی بزرگ شود و به فرزندی پذیرفته می‌شود تفاوتی با فرزند رضایی ندارد و فقط تفاوت مساله شیر مادر است‌.
مخالفت معاون روحانی با ازدواج سرپرست و فرزندخوانده
معاون رییس‌جمهور در امور زنان و خانواده با اشاره به تبصره ماده «۲۷» لایحه حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان می‌گوید: اگر قانون‌گذاران محترم به مصلحت کودک می‌اندیشند باید درخصوص اعطای مجوز ازدواج فرزندخوانده با سرپرست از سوی دادگاه تجدیدنظر کنند تا هرگونه نگاه غیرعاطفی از بنیان مقدس خانواده دور شود.
مریم مجتهدزاده درباره این قانون می‌گوید: هر چند از نگاه حقوقی و شرعی این امر بلااشکال است اما با توجه به فلسفه فرزندخواندگی وقتی ماهیت قانونی رابطه سرپرستی عاری از شائبه ارتباط جنسی است و هدف آن قداست‌ بخشیدن به رابطه مادر و پدر و فرزندی است، این تبصره از نظر اخلاقی صحیح نیست و برای فرزندخوانده‌ای که سال‌ها سرپرست خود را پدر و مادر واقعی تلقی می‌کند موجب بروز مشکلات روحی روانی می‌شود و ممکن است موجب سوء‌استفاده نیز شود‌.
مجتهدزاده در پایان اظهار کرد: با توجه به اوضاع و احوال اجتماعی و اخلاقی حاکم بر موضوع فرزندخوانده در سطح جهانی این تصریح قطعا باعث اشکال خواهد شد و به نهاد فرزندخواندگی لطمه خواهد زد‌. خانواده‌ها نیز با وحشت از آینده کودکی که به فرزندخواندگی می‌گیرند، رغبت کمتری برای پذیرش سرپرستی چنین کودکانی خواهند داشت، بنابراین صرفنظر از مبانی شرعی در وضع یک قاعده باید به عرف و بستر و اوضاع و احوال جامعه نیز توجه شود‌.
قمر فلاح: روند فرزندخواندگی تغییر کرده
دکتر قمر فلاح، جامعه‌شناس در این مورد با انتقاد از شتاب برخی نمایندگان مجلس شورای اسلامی در به تصویب رساندن این لایحه به روزنامه ایران اظهار می‌دارد: تنها علت نمایندگان مجلس استناد آنان به شرعی بودن ازدواج سرپرست با فرزنده خوانده و عدم ممانعت شرع از این واقعه در زمان پیامبر اکرم(ص) است‌ اما متاسفانه نمایندگان محترم از یاد برده‌اند که در زمان پیامبر اکرم(ص) روند فرزندخواندگی با روال کنونی آن بسیار متفاوت بوده است‌. به اعتقاد این جامعه‌شناس در دوره پیامبر سرپرستی به معنای استفاده فرزندخوانده تنها از نام سرپرست و اعتبار وی بوده است و وظیفه نگهداری از کودک برعهده قبیله وی بوده و سرپرست هیچ‌گاه به‌طور دایم کودک را در منزل خود نگهداری نمی‌کرده است‌. وی با اشاره به وجود دو ماده «۲۲» و «۲۷» در لایحه حمایت از حقوق کودکان که براساس آن ازدواج با سرپرست خانواده برای فرزند‌خوانده مجاز شمرده می‌شود، گفت: وجود این دو ماده با ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی در کشور ما به‌شدت تضاد دارد‌. ازدواج‌های فرزندخوانده با سرپرست پیامدهای منفی بسیاری برای جامعه و خانواده به دنبال دارد و اصول و معیارهای اجتماعی، خانوادگی و مدنی را به خطر می‌اندازد‌.
جنبه حقوقی محرمیت و ازدواج با فرزندخوانده
بهمن کشاورز، حقوقدان و وکیل بلندپایه دادگستری، به عنوان مخالف ازدواج با فرزندخوانده، یادداشتی را منتشر ساخت‌. وی در این یادداشت با اشاره به طرح اخیر نمایندگان مجلس می‌نویسد: طرح اخیر نمایندگان مجلس درباره ازدواج با فرزندخوانده‌، در وهله اول به نهاد فرزندخواندگی لطمه می‌زند‌. بحث ازدواج با فرزندخوانده در قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بدون سرپرست مصوب ۱۳۵۳ مسکوت مانده بود و کسی به آن توجهی نمی‌کرد اما با اصلاح این قانون توسط مجلس، مساله‌ای که شاید مطرح نبود و کسی به آن توجه نداشت آشکار شد و بدون تردید باعث ایجاد آثار و عواقبی خواهد شد‌.
وی در تشریح مسکوت بودن قانون حمایت از کودکان بی سرپرست درخصوص اجازه ازدواج با آنها می‌افزاید: «در قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست مصوب ۵۳، قواعدی که به موجب آن زوجین می‌توانند سرپرستی اطفال را تقاضا کنند بیان شده و در این قانون این مساله که رابطه این کودکان با پدرخوانده و مادرخوانده از نظر حقوقی و محرمیت چه خواهد بود، بحثی به میان نیامده است و صرفا در ماده «۱۱» اشاره کرده که وظایف و تکالیف سرپرستی طفل تحت سرپرستی از نظر نگاهداری، تربیت، نفقه و احترام، نظیر حقوق و تکالیف اولاد و پدر و مادر است‌.
کشاورز با اشاره به مواد «۱» و «۲» و «۴» این قانون و همچنین به استناد ضوابط شرعی موجود درخصوص امکان ازدواج با فرزندخوانده می‌نویسد: بین فرزندخوانده و پدرخوانده و مادرخوانده رابطه حقوقی خاصی که این فرزندان با پدران و مادران واقعی آنها وجود دارد، برقرار نمی‌شود‌. نتیجه این است که حرمت‌های ناشی از خویشاوندی نیز در این میان وجود ندارد‌ چراکه از یکسو پدرخوانده و مادرخوانده با فرزندانی که برگزیده‌اند محرم نمی‌شوند و از دیگر سو نتیجه این عدم محرمیت این است که ازدواج آنها با هم در صورتی که مانع دیگری وجود نداشته باشد خالی از اشکال است‌. به عبارت دیگر هم پدرخوانده شرعا مجاز است با دخترخوانده بیش از ۱۳ سال خود ازدواج کند و هم پسرخوانده می‌تواند اگر مادرخوانده‌اش به دلیلی فاقد موانع نکاح شده باشد با او ازدواج کند‌.
مجمع تشخیص مصلحت نظام رسیدگی کند
بهمن کشاورز مجمع تشخیص مصلحت نظام را تنها بازکننده این گره اجتماعی و حقوقی می‌داند و می‌گوید:
گمان می‌رود از جمع این موارد، به ویژه با توجه به موادی که از قانون حمایت کودکان و نوجوانان ذکر شد و با عنایت به اوضاع و احوال اجتماعی و اخلاقی حاکم بر موضوع فرزندخواندگی در سطح جهان این تصریح قطعا باعث اشکال خواهد شد و حال که مطرح شده حذف آن هم بی‌فایده است و در صورت بقای این ضابطه بدون شک به نهاد فرزندخواندگی لطمه شدید خواهد خورد‌. به نظر می‌رسد تنها راه چاره این باشد که مجمع تشخیص مصلحت نظام یا در مقام رفع معضل یا برای حل اختلاف مجلس و شورای نگهبان- که البته به نظر می‌رسد مجلس از نظر خود عدول کرده و تسلیم شده است- قواعد فرزندخواندگی را به‌طور کلی متحول کند و بر آنچه در جامعه امروز مورد قبول است منطبق کند‌.
شهروندان درباره این قانون چه می‌گویند؟
نمی‌توان به راحتی از تاثیراتی که این قانون در زندگی اجتماعی روزانه شهروندان می‌گذارد، گذشت‌. برای اینکه نظرات عمومی مردم را بدانیم با ساکنین مناطق مختلف تهران صحبت کردیم‌.
علی‌اکبر ۵۷ سال دارد و از اوایل انقلاب مغازه کفش‌فروشی در خیابان مولوی دارد‌. او درباره این قانون می‌گوید: من با این سن و سال خجالت می‌کشم به این موضوع فکر کنم‌. بچه معصوم ۴۰ سال اختلاف سنی با من داشته باشد و من به فکر ازدواج با او بیفتم‌. اینکه خود قانون تک همسری را زیر سوال می‌برد، بنده متوجه نمی‌شوم چه می‌گویید؟ می‌خواهید هوو بیاورم در خانه؟ مگر زن و شوهرهایی که بچه از بهزیستی می‌گیرند نمی‌خواهند او را به جای بچه خودشان بزرگ کنند؟ جریان یوسف و زلیخا قرار است راه بیفتد؟ بنده امیدوارم دیگر از این حرف‌ها از زبان کسی نشنوم‌.
پس از خیابان مولوی به سمت منیریه که فروشندگان جوان و ورزشی دارد می‌روم‌. احسان ۳۳ سال دارد و قانون را از طریق پیامک طنزی که به او زده شده بود فهمیده است‌. درباره قانون می‌گوید: ممکن است علاقه‌ای به وجود بیاید، نمی‌شود که منکر شد ولی وجود این قانون علاقه را به سمت بدی می‌برد، اگر این نبود، می‌توانست رابطه پدر و فرزندی قوی تری به وجود بیاید‌. بعد متوجه نمی‌شوم، مگر برای فرزندخواندگی به مادر و پدر بچه را نمی‌دهند؟ خب مادر خانواده دیگر برای چه موافق فرزندخوانده آوردن باید باشد؟ اگر قرار است بعدا همسرش با فرزندخوانده‌اش ازدواج کند؟ راستش را بخواهید، من فکر می‌کردم جریان طنز و شوخی است‌، اگر که نه جدی و قانونی ا‌ست پس دلم برای بچه‌های بی‌سرپرست می‌سوزد‌.
پس از آن به سمت مسجد نور در فاطمی می‌روم و با کسانی که می‌آیند نماز بخوانند و دعایی کنند صحبت می‌کنم‌. حاضرین می‌گویند، یکی از مولودی‌خوان‌های قدیم در میانشان است. او را پیدا می‌کنم که در این باره نظرات خاص خودش را دارد‌.
او می‌گوید: «اول از همه اینکه در ایران فرزندخوانده نداریم پس ازدواج با کسی که سال‌ها در خانه‌تان نگهداری و از او مراقبت کردید نه تنها بد نیست بلکه باعث آرامش آن دختری که در خانه هست نیز می‌شود‌.
در جواب به سوالی مبنی بر اینکه از چه نظر آرامش او را تهیه می‌کند، می‌گوید: خودتان می‌دانید که دختران در جامعه ما مورد ظلم بسیار هستند، چرا قیمی پیدا نکند که از او مراقبت کند‌. از او می‌پرسم می‌دانید آن وقت هووی مادرش می‌شود؟ وی می‌گوید: استفاده از این کلمات درست نیست، مادر خانواده هم این‌طور آرامش پیدا می‌کند که دیگر پسری مزاحم دخترش نمی‌شود و وابستگی آنها این‌چنین نزدیک شده است.