قصه کهنه روزهای سرد

گروه جامعه- مساله آلودگی هوا در کشور از دیرباز مطرح بوده اما تاکنون نه‌تنها بهبودی در وضعیت هوای کلانشهرها حاصل نشده بلکه شهر‌های کوچک هم با این پدیده دست به گریبان هستند. مرگ و میر ناشی از آلودگی‌ها سالانه جان میلیون‌ها شهروند را تهدید می‌کند و خسارات ناشی از آن میلیاردها دلار برآورد شده است. از این‌رو مقامات دولت تصمیم گرفته‌اند افزایش شدید آلودگی هوا برای سه استان اصفهان، مرکزی و البرز را با توقف مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها کاهش دهند. نام سوخت مازوت در نیروگاه‌ها و صنایع مختلف همواره به عنوان یکی از متهمان بزرگ در زمینه آلودگی هوا مطرح بوده؛ سوختی که نوعی نفت کوره با کیفیت پایین و ویسکوزیته بالاست و هنگام سوختن مقدار زیادی دی‌اکسید گوگرد و دیگر ترکیبات سمی را منتشر می‌کند. دی‌اکسید گوگرد گازی سمی است که برای سلامتی بسیار مضر است. این گاز نسبت به هوا وزن بیشتری دارد و وقتی غلظت آن در هوا به بیش از 500‌قسمت در میلیارد برسد، بوی بدی ایجاد می‌کند که در این سطح کشنده است. در غلظت‌های پایین‌تر، دی‌اکسید گوگرد می‌تواند باعث درد قفسه سینه، مشکلات تنفسی، قرمزی چشم و افزایش احتمال بیماری‌های قلبی و تنفسی شود. استفاده از مازوت به ویژه در زمستان‌ها، زمانی که کمبود گاز طبیعی وجود دارد، افزایش می‌یابد. گزارش‌ها نشان می‌دهند که در سال‌های اخیر، بسیاری از نیروگاه‌ها و صنایع به دلیل کمبود گاز به سوزاندن مازوت روی آورده‌اند که این امر به شدت کیفیت هوای کلانشهرها را تحت‌تاثیر قرار داده است. سال گذشته در اعتراض به وضعیت فاجعه‌بار آلودگی هوا، مردم اراک هر سه‌شنبه با پلاکاردهایی حاوی متن‌هایی همچون «مازوت‌سوزی را متوقف کنید» در باغ ملی این شهر علیه آلودگی‌های محیط‌زیستی تجمع کردند. اگرچه مازوت تنها مقصر آلودگی هوا نیست و وجود خودرو‌های فرسود و عرضه بنزین بی‌کیفیت از دیگر عوامل آلودگی هوا در شهر‌های بزرگ و کوچک است. آلودگی هوا چندین سال است به قصه پرتکرار فصل سرما به‌ویژه در کلانشهرها تبدیل شده و امسال نیز از چند روز گذشته و با کاهش دمای هوا آثار آن را در آسمان شاهدیم؛ پدیده‌ای که با عوارضی نظیر تنگی نفس و سردرد و سرگیجه در کوتاه‌مدت و همچنین تشدید عوارض قلبی و ریوی در بیماران و گروه‌های پرخطر همراه است. با اینکه مازوت‌سوزی در سه نیروگاه متوقف شده است؛ فارغ از نظرات موافق و مخالف در اثرگذاری این تصمیم در کاهش آلاینده‌های هوا، شنبه شب وزارت بهداشت نسبت به شرایط «بسیار ناسالم» هوای تهران هشدار داد و اعلام کرد که «در ایستگاه‌های منطقه ۱۷‌شاخص کیفیت هوا بالاتر از ۲۰۰، بنفش رنگ و در وضعیت بسیار ناسالم است و در ۱۷‌ایستگاه نیز کیفیت هوا در وضعیت ناسالم برای همه گروه‌ها قرار دارد.»
شاهسونی، رییس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت اعلام کرد که «با توجه به پیش‌بینی پایداری هوا توسط سازمان هواشناسی کشور و ادامه آن تا روز دوشنبه و افزایش غلظت آلاینده ذرات معلق کوچک‌تر از 5/2‌‌میکرون، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی اعلام وضعیت شرایط اضطرار و درخواست تشکیل کارگروه شرایط اضطرار کرده است.»
علت کاهش کیفیت هوای تهران
فاطمه کریمی، سرپرست شرکت کنترل کیفیت هوای تهران در همین راستا اعلام کرد که «دلیل بالا رفتن شاخص کیفیت هوای تهران، پایداری شرایط جوی و عدم وزش باد موثر است که همه ساله در همین ایام شاهد آن هستیم.» وی گفت که «این وضعیت زنگ خطری برای کاهش شرایط کیفی هوا در روزهای پیش‌رو است.»
خطر بیماری‌های قلبی و مرگ‌های زودرس
به گفته رییس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت، در این شرایط افزایش قابل توجه بیماری‌های قلبی و عروقی یا ریوی و مرگ زودرس در بیماران قلبی و سالمندان و همچنین افزایش قابل توجه علائم تنفسی در کل جمعیت رخ می‌دهد.
وی همچنین ضمن تاکید بر استفاده بیشتر از مواد غذایی دارای آنتی‌اکسیدان و میوه و سبزیجات، توصیه دارد که در این شرایط آلودگی هوا، افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی و ریوی، سالمندان و کودکان از هرگونه فعالیت فیزیکی خارج از منزل اجتناب و افراد دیگر نیز از فعالیت‌های طولانی و سنگین خارج از منزل پرهیز کنند. شاهسونی همچنین تاکید دارد که در این شرایط، گروه‌های آسیب‌پذیر از ماسک‌های مناسب و استاندارد استفاده کنند.
بیش از ۳۰۰۰۰ مرگ منتسب به آلودگی هوا در ایران در سالی که گذشت
ماجرای تکراری آلودگی هوا در فصل سرما و راهکارهایی موقت را در حالی چندین سال است شاهدیم که براساس آخرین آمار منتشره شده وزارت بهداشت در سال‌۱۴۰۲، بالغ بر ۳۰‌هزار و ۶۰۰‌مرگ منتسب به آلودگی هوا در ۵۷‌شهر کشور با جمعیت ۴۸‌میلیون نفری گزارش شده است و رییس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت تاکید دارد که راهکار مقابله با آلودگی هوا، درمان نیست بلکه باید پیشگیری کرد. به گفته شاهسونی، هزینه‌ها و عوارض ناشی از آلودگی هوا به وزارت بهداشت به‌گونه‌ای است که سالانه ۴۰ تا ۵۰‌همت در این خصوص برای درمان بیماران به نظام سلامت تحمیل می‌شود و با توجه به تبعات آن برای سلامتی و افزایش تعداد مراجعات مراکز درمانی، تمام مراکز بهداشتی و درمانی و اورژانس در شرایط آلودگی هوا برای همه گروه‌ها آماده‌باش خدمت‌رسانی هستند.
قانون هوای پاک در گذر ۷سالگی
شاهسونی استفاده از انرژی‌های پاک، سوخت مناسب و توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی را مهم‌ترین اقدامات برای کاهش غلظت آلاینده‌های هوا می‌داند و در این راستا می‌گوید: در کشور ما از سال‌۹۶ قانون هوای پاک تصویب شده و دارای ۳۴‌ماده و ۱۴آیین‌نامه اجرایی است و اگر این قانون به درستی اجرا شود، کمک زیادی به کاهش آلودگی هوا خواهد کرد.
رییس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت بر لزوم تسریع در فرآیند اسقاط خودروهای فرسوده تاکید دارد و می‌گوید: تعداد زیادی از خودروها و موتورسیکلت‌هایی که در حال تردد هستند، فرسوده‌اند. در مجموع حدود 5/2‌میلیون خودرو فرسوده در کشور تردد می‌کنند که باید از رده خارج شوند. وی معتقد است که در حال حاضر حدود ۱۲‌میلیون موتورسیکلت در کشور تردد می‌کنند که ۹۰‌درصد آنها فرسوده هستند. سال گذشته نیز فقط ۶‌هزار موتورسیکلت به مراکز معاینه فنی مراجعه کرده‌اند و بسیاری از وسایل حمل‌و‌نقل عمومی و سنگین هم معاینه فنی ندارند. براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، بیش از ۹۰درصد از مردم دنیا در نقاطی زندگی می‌کنند که آلاینده‌های هوا بالاتر از شاخص‌های این سازمان است و بیش از ۸‌میلیون مرگ به آلودگی هوا نسبت داده می‌شود و این معضل در حال حاضر از مهم‌ترین خطرات محیط‌زیستی برای سلامت انسان است.
افزایش تردد خودروها در سطح شهر
یوسف رشیدی، عضو هیات علمی دانشگاه شهیدبهشتی و کارشناس آلودگی هوا نیز در پاسخ به اینکه با وجود توقف مازوت‌سوزی چرا هوای تهران روی پاکی و سالمی را نمی‌بیند؟ بیان کرد: در تهران درصد تولید آلودگی هوا که صنایع مختلف و همچنین خودروها مهم‌ترین علت آن محسوب می‌شوند، بالاست، حتی در زمان بارش باران هم هوای پایتخت در وضعیت آلودگی قرار دارد. در بسیاری از مواقع زمان بارش باران مردم از خودروهای شخصی خود استفاده می‌کنند و اتمسفر نمی‌تواند قدرت پاک‌کنندگی بیشتری از قدرت تولید آلاینده‌ها داشته باشد بنابراین در این مواقع هم به خاطر ترافیک زیاد و شرایطی که ایجاد می‌کند، آلودگی هوا به شکلی ‌که انتظار داریم رفع نمی‌شود.
وی افزود: تردد خودروها و به ویژه خودروهای شخصی و مصرف بنزین آنها در تهران زیاد است و به دلیل سایش لاستیک و اگزوز خودروها هم ذرات معلق داریم و بیشترین آلاینده‌ای که در زمستان با آن مواجه می‌شویم، همین ذرات معلق هستند و تا نتوانیم تردد خودروها را کاهش بدهیم و خودروهایی با سوخت پاک‌تر را جایگزین کنیم، شرایط آلودگی هوا به همین شکل خواهد بود. به عبارتی باید در گام نخست ناوگان حمل‌و‌نقل عمومی شهر تهران را ساماندهی و به روز کنیم. شاه‌کلید و اصل داستان آلودگی هوا و کنترل آن در همه جای دنیا، توسعه حمل‌ونقل عمومی است. توسعه مترو و به‌روزرسانی اتوبوس‌های ویژه حمل‌ونقل عمومی مهم‌ترین بخش انجام توسعه حمل‌ونقل عمومی به شمار می‌آیند. اگر وضعیت به همین شکل ادامه پیدا کند و هر کسی برای رفت‌وآمد از خودروی شخصی خود استفاده کند، وضعیت آلودگی هوا به همین منوال خواهد بود.
این کارشناس محیط‌زیست راهکار اصلی کاهش آلودگی هوای تهران را اینگونه بیان کرد: در بخش‌های مختلف با ناترازی‌های انرژی مواجه هستیم و یکی از این ناترازی‌ها بحث ناترازی بنزین است. اگر بتوانیم مساله توسعه حمل‌ونقل عمومی را دنبال کنیم، اولا از مصرف بی‌رویه بنزین جلوگیری می‌کنیم و با صرفه‌جویی می‌توان این محصول با ارزش را صادر کرد و دومین اقدام که هزینه کمتری هم در بر دارد توسعه خدمات الکترونیک است که مردم برای انجام کارها مجبور به رفت‌وآمد به اداره‌ها نباشند. در کنار انجام اقدامات فوق، خودروسازی‌های ما باید خودروهایی تولید کنند که سیستم موتورشان طوری باشد که مصرف سوخت کمتری داشته باشند. شهر تهران طی سال‌های اخیر در بسیاری از روزها با معضل آلودگی هوا روبه‌رو بوده و با افزایش استفاده مردم از خودروهای شخصی، تعداد روزهای آلوده سال هم افزایش پیدا کرده است.