قطعه‌سازان در بزنگاه تاریخی

علی یکه‌فلاح*- قطعه‌سازان کشور، در حالی سال دشوار ۱۴۰۲ را به پایان می‌رسانند که نه‏ تنها حجم مطالبات معوقشان از خودروساز به ۶۰ همت رسیده، که برای سال آینده نگرانی‌های بسیاری دارند.

عدم تحول صنعت خودرو به عنوان مصرف‌کننده اصلی تولیدات قطعه‌سازان، موجب شده تا بخش قطعه‌سازی کشور نتواند به تمامی استعدادهای خود در زمینه طراحی و توسعه محصول دست پیدا کند. تداوم این وضعیت از این جهت می‌تواند آسیب‌زا باشد که تولید صنعتی همزمان با تداوم، نیازمند تحرک و تحول است و دور شدن از این اصل می‌تواند رقابت‌پذیری این بخش مهم از اقتصاد ایران را با تهدیدات جدی روبه‌رو کند.
در شرایطی که قطعه‌سازان کشور با مساله هزینه تمام‌‌شده محصول و نحوه تامین نیاز صنایع داخلی روبه‌رو هستند، کاهش سطح رقابت‌پذیری می‌تواند دیگر موضوعی باشد که آتیه این بخش مهم از اقتصاد ایران را تهدید می‌کند. کشور در شرایطی به صنعتگران پویا نیاز دارد که چشم‌انداز فروش نفت و سوخت‌های فسیلی چندان روشن نیست و تحول تولید و خدمات از مجرای انقلاب دیجیتال و هوش مصنوعی واقعا جدی است. در این شرایط بدیهی است صنعتگران کشور به ویژه قطعه‌سازان -که بیش از سایر صنایع در معرض تغییرات تکنولوژیک هستند- تحت فشار قرار گیرند تا خود را با شرایط جدیدی که حمل‌ونقل مدرن اقتضا می‌کند، یعنی سه مولفه پاک بودن، هوشمند بودن و متصل بودن، وفق دهند.
اینجاست که باید پرسید آیا محیط کسب‌وکار قطعه‌سازان ایرانی مناسب چنین تحولاتی است؟ آیا شرکت‌هایی که زمانی نه چندان دور به شکل عمده به زنجیره تولید خودرو در جهان متصل بودند، امروز قادرند نسبت به آینده امیدوار باشند؟ به نظر می‌رسد ترکیبی از انتقال نیاز مصرفی خودروسازان به صنعت قطعه‏سازی چین در کنار عدم تعدیل قیمت محصولات، دولتی بودن و زیان‌ده شدن صنعت خودرو‌، انباشت مطالبات و بحران نقدینگی، همه باعث شده تا روند طبیعی همکاری و توسعه خودروسازان و قطعه‌سازان داخلی طی نشود و ده‌ها و صدها شرکت کوچک و بزرگ در زنجیره تولید خودروی کشور از روند تحولات جهانی دور یا به آن بی‌تفاوت شوند. البته هنوز هم صداهای خوشی از صنعت قطعه‌سازی ایران به گوش می‌رسد و برخی از بازیگران داخلی سودای سرمایه‌گذاری سنگین، تحولات شگرف و جهانی شدن را در سر دارند. برای نمونه توسعه پلتفرم‌های بومی و مدرن برای ساخت خودروی برقی با فناوری بهتر و به‌روزتر در یک مجموعه قطعه‌سازی که نسبت به تولیدکنندگان بزرگ خودروی کشور حرکتی پیش‌دستانه بوده، گویای جوهره‌ای است که در بطن صنعت خودروی ایران وجود دارد. قطعه‌سازان به واسطه درگیر بودن بیشتر با سیستم‌های متنوع خودرویی و سطح فنی بسیار بالا از تحولات تکنولوژیک به خوبی آگاهند و نیک می‌دانند اگر سیاست‌های اقتصادی و اقدامات صنعتی مشخصی در کشور صورت نگیرد، پویاترین بخش صنعت ایران سرنوشتی تلخ خواهد داشت. خودروسازی و قطعه‌سازی ایران امروز در مرحله‌ای قرار دارند که نیاز است سیاستگذار با اتخاذ تصمیمات سخت ولی درست، مسیر را برای خلاقیت و نوآوری آنها بگشاید، در غیر این صورت تبعات درجا زدن در وضعیت فعلی در دهه آینده گریبان کشور را خواهد گرفت.
در شرایطی که ایران بیش از هر زمانی به تولید صنعتی پیشرفته نیاز دارد تا با خلق شغل و تولید ثروت کام تشنه جامعه را سیراب کند، مغفول ماندن از تحولات آینده و ادامه مسیر به شکل قبل، خطایی جبران‌ناپذیر است. توسعه قوای محرکه محصولات خودرویی در انواع الکتریکی، هیدروژنی و هیبریدی در شرایطی با شدت و حدت بالا از سوی طیف وسیعی از کشورهای صاحب صنعت خودرو پیگیری می‌شود که این تحول جابه‌جایی جدی در ترکیب برندگان و بازندگان صنعت خودروی جهان را سبب شده است. غافلگیری صنایع خودروی اروپا در مقابل تحولات سریع صنعت خودروسازی در چین یکی از نشانه‌های این موضوع است که باید مورد توجه مقامات کشور قرار گیرد. در عین حال باید این نکته درک شود و به اجماع عقلای کشور برسد که دولت نمی‌تواند همزمان هم خودروساز و هم قاضیِ بازی خودروسازی باشد. واگذاری امور به بخش خصوصی و تعاونی کشور می‌تواند نه تنها مسیر را برای تحول تمام‌قد صنعت خودرو فراهم آورد که اقتصاد ایران را به عرصه تخریب خلاق و ظهور کثیری از غول‌های صنعتی بدل کند. برای چنین مهمی لازم است درس‌های جهانی صنعت فهم و بی‌کم و کاست اجرا شود. پرهیز از تزریق سلایق به بینش‌های درس سیاستگذاری و اصرار بر حل مسائل برای تحقق اهداف می‌تواند فضایی را در کشور ایجاد کند که در میان‏مدت تحول تولید و در بلندمدت رضایت عمومی و استحکام اقتصاد ملی حادث شود.
عجیب اما این است که در شرایط قطعه‌قطعه‌ شدن زنجیره جهانی و بروز فضای متنوع‌سازی تامین در عرصه جهانی که سبب شده حمایت از اقتصاد ملی و بنگاه‌های صنعتی پیشران در دستور کار کشورهای مختلفی قرار گیرد، بخش بزرگی از تقاضای موثر صنایع خودروسازی با بهانه‌های واهی راهی چین و هند می‌شود. تاکید بر نزدیک‏سپاری، درون‏سپاری و دوست‏سپاری در ادبیات صنعتی امروز جهان در حالی از استرالیا و ژاپن تا آمریکا و اروپا را در برگرفته که سیاستگذاران کشور به جای هدایت سفارش‌های تولید به سمت واحدهای صنعتی داخلی، سالانه میلیاردها دلار از منابع کشور را صرف خرید قطعه و مجموعه‌ای از کشورهای شرق آسیا می‌کنند. در حالی که هم‌اکنون در همین کشور، برخی گروه‌های صنعتی محصولاتی بومی با طراحی متمایز و مهندسی سطح بالا در دست ساخت دارند که به واسطه چالش تامین مالی و عدم حمایت بهینه از سوی سیاستگذار، خاک می‌خورند. عجیب است صنعتگر ایرانی در شرایطی سال را به پایان می‌رساند که به جای برنامه‌ریزی برای تحول محصولات و ارتقای کیفیت جهت توسعه بازار داخلی و افزایش مشتریان خارجی، فهرست چالش‌های خود برای ادامه فعالیت را می‌بیند و نحوه عبور از آنها را بررسی می‌کند.
قطعه‌سازی در ایران می‌تواند همچون ترکیه، لهستان و تایوان به موتور اصلی توسعه صنعتی و اقتصادی کشور تبدیل شود. کارآفرینان مشتاق، کارگر ارزان، مواد اولیه انبوه و مهندسان با دانش و صاحب تجربه همه علاقه‌مندند در بازی توسعه ایران سهیم شوند. منوط به اینکه به خواسته‌های‌شان توجه شود.
* رییس هیات‌مدیره تعاونی قطعه‌سازان کشور