قفقاز؛ جبهه دوم آمریکا علیه روسیه

مژده کلهر – بر کسی پوشیده نیست که آمریکا از همان ابتدا خواستار گشودن جبهه‌ای علیه روسیه از قفقاز جدای از اوکراین بوده است. در واقع، چهار ماه قبل از شروع جنگ در اوکراین، ساکاشویلی برای این کار به گرجستان فرستاده شد، اما او موفق نشد و اندکی پس از شروع جنگ، ایراکلی گاریباشویلی نخست‌وزیر گرجستان گفته بود: «تا زمانی که ما در قدرت هستیم، اجازه جبهه دوم را در اینجا نخواهیم داد.»
به نوعی جنگ امروز از سال ۲۰۰۸ آغاز شد، زمانی که ایالات‌متحده تلاش کرد راه را برای عضویت در ناتو برای اوکراین و گرجستان باز کند، زیرا ایالات‌متحده تصور می‌کرد با ضربه زدن به روسیه از غرب و جنوب، سریع‌تر آن را فرسوده خواهد کرد. آمریکا محاسبه می‌کرد که با عضویت اوکراین و گرجستان، دریای سیاه را به «دریاچه ناتو» تبدیل می‌کند.
حملات ایالات‌متحده آمریکا
بعید به نظر می‌رسد که آمریکا بتواند از قفقاز جبهه دومی را علیه روسیه بگشاید، اما این بدان معنا نیست که آمریکا برای این کار در قفقاز تلاش نکرده و سردرگمی ایجاد نکند. اگرچه از نگاه واشنگتن جبهه دومی وجود ندارد، اما ایجاد فضای درگیری در جنوب روسیه همچنان مفید است، زیرا اخیرا اقداماتی برای این منظور انجام شد: اول اینکه ایالات‌متحده تلاش کرد صلح سه‌جانبه روسیه با آذربایجان و ارمنستان را مختل کند.
همچنین سعی کرد در قرارداد ارمنستان و آذربایجان مداخله کند که به دنبال آن، نیکول پاشینیان نخست‌وزیر ارمنستان گفت: «وابستگی ارمنستان به روسیه برای امنیت یک اشتباه استراتژیک بود.» همچنین درخواست گونتر فلینگر رییس کمیته گسترش اروپای ناتو از ایالات‌متحده مبنی بر اینکه ارمنستان باید در ناتو پذیرفته شود، دنبال شد. تصمیم نهایی هم مانور ۱۰‌روزه مشترک ایالات‌متحده و ارمنستان بود.
یادداشتی تند از کرملین به ایروان
البته نمی‌شد از روسیه انتظار داشت که فقط نظاره‌گر چنین اقداماتی از سوی آمریکا باشد. کرملین به دلیل این چهار سیاست به ایروان هشدار جدی داد و یادداشتی به دولت پاشینیان نوشت مبنی بر اینکه:
۱- زیر سوال بردن اعتبار توافقات سه‌جانبه با روسیه برای عادی‌سازی روابط با آذربایجان، ۲- آغاز روند تصویب اساسنامه دادگاه کیفری بین‌المللی رم، ۳- رفتن همسر نخست‌وزیر ارمنستان برای رساندن کمک‌های بشردوستانه به دولت کی‌یف، ۴- برگزاری رزمایش نظامی در خاک ارمنستان با مشارکت آمریکا.
هدف آمریکا، درگیری ترکیه و ایران
بُعد واقعی و خطر تحریک آمریکا که نگران‌کننده است، این است که در طول یک هفته گذشته از احتمال شروع دوباره جنگ آذربایجان و ارمنستان صحبت می‌شود. علاوه بر این، کسانی که چنین موضوعی را یک فرصت می‌دانند، امیدوارند با درگیری ترکیه و ایران بر سر جنگ آذربایجان و ارمنستان، آتش را حتی بیشتر کنند. پاسخ تند کرملین نیز به معنای مداخله در این روند است. هنوز مشخص نیست که آیا این کار جواب می‌دهد یا خیر، اما می‌دانیم که همکاری دوجانبه ترکیه و روسیه، به ویژه همکاری سه‌جانبه با مشارکت ایران، راه‌حل قطعی برای جلوگیری از برنامه‌های آمریکا و انگلیس در قفقاز است. البته خبری منتشر شده مبنی بر اینکه ارمنستان و آذربایجان برای کریدور لاچین به توافق رسیده‌اند: از دو کشور هم به قره‌باغ راه باز می‌شود. سپس بیانیه‌ای از سوی حاجی‌اف مشاور رییس‌جمهوری آذربایجان منتشر شد مبنی بر اینکه «هیچ توافقی انجام نشده است.» در حال حاضر نیز طبق درخواست باکو جاده اقدام-خانکندی برای کمک‌های بشردوستانه باز خواهد شد.
پلتفرم ۳+۳ باید اجرا شود
بحران همچنان ادامه دارد، اما به نظر می‌رسد سه درس اساسی از این فرآیند آموخته شود: ۱- تحریکات آمریکا در قفقاز ادامه خواهد داشت، بنابراین برای حل قطعی موضوع، «پلتفرم ۳+۳ که ترکیه، روسیه، ایران، آذربایجان، ارمنستان و گرجستان را گرد‌هم می‌آورد» نیاز به اجرایی شدن دارد. ۲- همکاری ترکیه و روسیه موثرترین راه برای جلوگیری از پروژه‌های آنگلوساکسون هم در قرن گذشته و هم در این قرن است. ۳- ترکیه و ایران باید یک همکاری نزدیک به منظور مهار چنین بحرانی را در دستور کار داشته باشند.