6 - 02 - 2025
لزوم استفاده از فناوری‌های پیشرفته در اقتصاد صنعت برق
سیدمسیح علوی*
فناوری‌های جدید در حال تغییر شیوه تولید،توزیع، فروش و مصرف انرژی هستند. شبکه هوشمند که بخش کلیدی تحول دیجیتال در صنعت انرژی است، نویدبخش مدرن‌سازی سیستم‌های سنتی برق از طریق بهره‌گیری از هوش دیجیتال است. این فناوری به تامین‌کنندگان انرژی کمک می‌کند به سمت انرژی پاک و بهینه‌سازی بیشتر انرژی در کشور حرکت کنند. علاوه‌بر این ورود شرکت‌های خصوصی به بخش خرده‌فروشی برق و استفاده از فناوری‌های پیشرفته می‌تواند تحولی انقلابی در صنعت و اقتصاد کشور ایجاد کند. این مهم نیاز به اعتمادسازی نسبت‌به توانمندی این شرکت‌ها و تسهیلگری دولت با سرعت چند برابری دارد. در مدل سنتی شبکه برق کشورمان، برق از نیروگاه‌ها به سمت مصرف‌کنندگان منتقل و توزیع می‌شود و سیستم تا حد زیادی غیرفعال است زیرا اطلاعات لحظه‌ای درباره میزان مصرف و تقاضا در دسترس نیست اما شبکه هوشمند این مدل را متحول کرده است. شبکه هوشمند یک سیستم برق دیجیتالی است که با استفاده از ارتباطات دوطرفه و هوشمند، تامین انرژی را به صورت خودکار و بهینه انجام می‌دهد. این سیستم فرصت‌های بسیاری را برای مدیریت بهتر مصرف و کاهش هزینه‌های برق فراهم می‌کند.
وضعیت کنونی تولید برق در ایران
براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، شاخص تنوع سبد تولید برق ایران طی چند دهه اخیر روند نزولی داشته و از محدوده قابل قبول به محدوده ضعیف سقوط کرده است. این کاهش عمدتا به دلیل وابستگی شدید به گاز طبیعی است به طوری که سهم این منبع از تولید برق کشور از ۳۵درصد در سال۱۳۶۴ به حدود ۸۶درصد در سال ۱۴۰۲ افزایش یافته است. در واقع ۹۳درصد از رشد تولید برق در چهار دهه اخیر برعهده گاز طبیعی بوده و تنها ۷درصد باقیمانده از طریق فرآورده‌های نفتی و انرژی هسته‌ای تامین شده است. مقایسه ایران با سایر کشورها در تنوع تولید برق ایران در مقایسه با سایر کشورها در زمینه تنوع سبد تولید برق وضعیت نامناسبی دارد و در رتبه۱۳۱ جهان قرار گرفته است. در مقابل کشورهایی مانند آمریکا، آلمان، ترکیه، روسیه، انگلستان، فرانسه و چین دارای تنوع مطلوبی در منابع تولید برق خود هستند در حالی که ایران و عربستان سعودی در محدوده ضعیف و قطر در وضعیت بسیار ضعیف قرار دارند.
سهم منابع مختلف در تولید برق ایران
گاز طبیعی: ایران به عنوان دومین دارنده ذخایر گاز جهان، بخش عمده‌ای از تولید برق خود را از این منبع تامین می‌کند. با این حال اتکای بیش از حد به گاز طبیعی باعث افزایش آسیب‌پذیری شبکه برق شده است.
نفت و فرآورده‌های نفتی: ایران برخلاف بسیاری از کشورهای جهان، همچنان از نفت برای تولید برق استفاده می‌کند در حالی که بسیاری از کشورها مصرف نفت را در این حوزه کاهش داده‌اند.زغال‌سنگ: ایران برخلاف کشورهای صنعتی، از ذخایر غنی زغال‌سنگ برخوردار نیست و عملا هیچ سهمی در تولید برق از این منبع ندارد. انرژی‌های تجدیدپذیر: مجموع پتانسیل انرژی‌های تجدیدپذیر (خورشیدی و بادی) در ایران حدود ۱۲۰هزار مگاوات برآورد شده اما تقریبا تا پایان سال۱۴۰۳ تنها ۱۰۳۶ مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر در کشور نصب شده است. این رقم کمتر از یک‌درصد از کل ظرفیت بالقوه محسوب می‌شود. در حالی که سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در تولید برق جهان در سال۱۴۰۱ حدود ۱۴درصد بوده، این رقم در ایران تنها نیم‌درصد است. انرژی هسته‌ای: با وجود توسعه نیروگاه‌های هسته‌ای در ایران، این منبع تنها 8/1درصد از برق کشور را تامین می‌کند. در مقایسه سهم انرژی هسته‌ای در تولید برق جهان حدود ۹درصد است. برقابی: نیروگاه‌های برقابی در دهه‌های گذشته سهم مهمی در تولید برق کشور داشته‌اند اما به دلیل کاهش بارندگی و تداوم خشکسالی‌های اخیر، ظرفیت تولید آنها کاهش یافته است. در حال حاضر سهم برقابی از تولید برق کشور به کمتر از ۵درصد رسیده است.
نقش فناوری در بهینه‌سازی مصرف انرژی
استفاده از فناوری‌های نوین برای بهینه‌سازی مصرف انرژی به جای روش‌های سنتی می‌تواند به حل چالش‌های چند دهه گذشته که غالبا ناکارآمد بوده‌اند، کمک کند.
نرم‌افزار و تحلیل داده‌ها: شبکه‌های هوشمند حجم عظیمی از داده تولید می‌کنند که برای مدیریت و تحلیل آنها، از ابزارهای پیشرفته نرم‌افزاری و تحلیل داده استفاده می‌شود. این ابزارها به تامین‌کنندگان انرژی کمک می‌کنند تا الگوهای مصرف، مشکلات احتمالی و راه‌های بهینه‌سازی توزیع انرژی را شناسایی کنند. استفاده از هوش‌مصنوعی و یادگیری ماشین: الگوریتم‌های پیشرفته می‌توانند الگوهای مصرف انرژی را شناسایی کرده و پیشنهاداتی برای بهینه‌سازی مصرف ارائه دهند.
توسعه شبکه‌های هوشمند و تجهیزات دیجیتالی: استفاده از حسگرها، سامانه‌های پایش و تجهیزات خودکار در شبکه‌های برق، مانع از هدررفت انرژی و افزایش بهره‌وری شبکه می‌شود.
لزوم تغییر رویکرد وزارت نیرو
با توجه به وضعیت بحرانی تنوع منابع برق، وزارت نیرو باید به سرعت رویکرد خود را تغییر داده و شرایط ورود شرکت‌های خصوصی به بخش خرده‌فروشی برق را تسهیل کند. این شرکت‌ها می‌توانند با استفاده از فناوری‌های پیشرفته و بهره‌گیری از روش‌های نوین مدیریتی، تحولی بزرگ در صنعت برق ایجاد کنند. این تحول نیازمند اعتمادسازی نسبت به توانمندی این شرکت‌ها و همچنین تسهیلگری دولت با سرعتی چند برابری است. تنها از این طریق می‌توان صنعت برق را از بحران نجات داد و آن را به یک صنعت مدرن و پایدار تبدیل کرد. با نگاهی به آمارها و مقایسه وضعیت ایران با سایر کشورها مشخص می‌شود که سیاست‌های انرژی ایران به دلیل تمرکز بیش از حد بر منابع فسیلی و چرخه معیوب اقتصاد برق به نوعی تک‌بعدی شده است. این مساله می‌تواند در آینده تهدیدی جدی برای امنیت انرژی کشور باشد. توسعه فناوری‌های نوین و ورود شرکت‌های خصوصی به بازار خرده‌فروشی برق، می‌تواند تحولی بنیادین در این حوزه ایجاد کند. تغییر رویکرد وزارت نیرو و حرکت به سمت تسهیلگری برای بخش خصوصی راهکاری ضروری برای گذار به یک صنعت برق مدرن، پایدار و متنوع خواهد بود.
* مدیرعامل کرانه نیلگون تیس ویر
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد