لزوم کاهش ۱۵‌میلیارد مکعبی مصرف آب کشاورزی

بحران آب جدی است. از آنجا که بیش از 90‌درصد آب در بخش کشاورزی انجام می‌شود. این بخش بیش از صنعت و بخش مصرف خانگی زیر ذره‌بین قرار گرفته است. آنگونه که یکی از اعضای کمیسیون کشاورزی مجلس گفته، سالانه به طور متوسط ۸۰‌میلیارد مترمکعب آب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و این رقم باید به ۶۵‌میلیارد مترمکعب کاهش پیدا کند.
حامد یزدیان، عضو هیات رییسه کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی از جدی بودن بحران کمبود آب گفت و اظهار کرد: بحث کمبود آب همواره در جلسات کمیسیون کشاورزی مطرح است و این روزها موضوع تامین آب کشاورزی به شرب مردم هم سرایت کرده و در این شرایط هیچ راهی وجود ندارد غیر از اینکه که به سمت بهره‌وری حرکت کنیم تا مصرف آب کشاورزی را کاهش دهیم و امنیت غذایی را برای جامعه تامین کنیم. وی افزود: در برنامه هفتم توسعه هم بر این موضوع تاکید شده است، در حال حاضر سالانه به طور متوسط ۸۰‌میلیارد مترمکعب آب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود در حالی که این رقم باید به ۶۵‌میلیارد مترمکعب کاهش پیدا کند.
یزدیان در گفت‌وگو با ایلنا اظهار کرد: گفته می‌شود بیشتر آب مصرفی کشور به کشاورزی اختصاص پیدا می‌کند اما این موضوع در سال‌هایی می‌تواند درست باشد که بارندگی در سطح کشور عادی است اما در سال‌هایی مانند امسال که بارش‌ها کم بوده است حوضه‌های مصرفی در استان‌های گوناگون با یکدیگر فرق می‌کند و در برخی استان‌ها بیشتر ذخایر آب به شرب و صنایع اختصاص پیدا می‌کند، بنابراین بهره‌وری در مصرف آب تنها به کشاورزی محدود نمی‌شود و در شبکه آب شرب نیز نشست شبکه باید از بین برود و در مورد صنایع تکلیف در برنامه هفتم بر این است که صنعت به جای آب تازه از پساب استفاده کند.
نماینده اصفهان خاطرنشان کرد: همچنین تکلیف برنامه یاد شده این است که در کشاورزی براساس الگوی کشت وزارت جهاد کشاورزی عمل شود، در این الگو برای هر منطقه‌ای محصول مناسب آن مشخص شده و براساس آن ممکن است مکان کشت برخی از محصولات کشاورزی در کشور تغییر کند و محصولاتی دیگر جایگزین شود. همه اینها در سیاست‌های الگوی کشت قرار دارد با این حال متاسفانه در سال‌های گذشته به برنامه این الگو به طور جدی پرداخته نشده اما پرداخت به الگوی کشت از مطالبات مجلس است.
وی تصریح کرد: امسال با توجه به کاهش بارندگی‌ها بحران آب شرب در بسیاری از استان‌های کشور جدی است و جامعه باید از همین الان کاهش مصرف داشته باشد و بخش خانگی هم باید در کنار صنایع و کشاورزی مصرف آب را کم کند. یزدیان گفت: مدیران باید آمادگی برنامه‌ریزی برای شرایط بحرانی را داشته باشند و برای تمهیداتی که در تامین آب شرب کلانشهرهایی مانند تهران، اصفهان و قم موردنیاز است از همین الان برنامه‌ریزی کنند تا در تابستان با یک فشار پیش‌بینی نشده مواجه نشوند. با این حال متاسفانه هنوز موضوع کمبود آب جدی گرفته نشده است.
راهکارهای علمی مقابله با مصرف بی‌رویه
در این حال، روح‌الله کریمی، عضو هیات‌علمی دانشگاه ملی ملایر و سرپرست پژوهشکده انگور و کشمش گفت: امروزه سیستم‌های قدیم آبیاری دیگر کارساز نیست و بخش زیادی از این آب در این سیستم‌ها هدر می‌رود.
کریمی در گفت‌وگو با ایسنا، افزود: در باغات انگور که از سیستم غرقابی استفاده می‌شود جوی‌ها و کرت‌های باغ را مملو از آب می‌کنند و ضمن آبشویی و هدررفت آب، این کار باعث می‌شود که در آن زمانی که آب تجمع پیدا کرده بخش زیادی از املاح و عناصر غذایی خاک از محیط ریشه خارج شود و از طرفی وزن آب باعث سفتی خاک و ایجاد مشکلاتی در ریشه دوانی و رشد گیاه می‌شود. وی با تاکید بر اینکه باید در باغات جدیدالاحداث انگور از سیستم آبیاری قطره‌ای استفاده شود، گفت: توصیه می‌شود در باغات قدیمی انگور هم از سیستم‌های تلفیقی آبیاری استفاده ‌شود. به عنوان مثال در باغاتی که حالت خزنده دارند، نمی‌توانیم شیوه آبیاری را بلافاصله عوض کنیم، بنابراین باید در مراحل کلیدی و حساس رشد گیاهان از سیستم آبیاری تکمیلی استفاده ‌شود، در این روش گیاهان به مرور زمان با این سیستم آبیاری سازگار می‌شوند.
کریمی خاطرنشان کرد: در مزارع ذرت، سیب‌زمینی، آفتابگردان، گوجه‌فرنگی، هندوانه و خیار استفاده از «نوار تیپ» رایج شده است و بسیاری از کشاورزان از این تکنولوژی بهره می‌برند، این روش باعث افزایش راندمان آبیاری نسبت به روش‌های قبلی می‌شود.
عضو هیات علمی دانشگاه ملی ملایر تصریح کرد: در گلخانه‌ها و باغاتی که به یک مخزن آب دائمی متصل هستند می‌توان از آبیاری هوشمند استفاده کرد که طبیعتا این سیستم آبیاری مجهز به سنسورهای رطوبتی خاصی است که از طریق حسگرها میزان رطوبت خاک را پایش و زمان و دور آبیاری را تنظیم می‌کند.
استراتژی‌های مدیریت بحران‌ آب
کریمی در رابطه با معرفی استراتژی‌های مدیریت بحران‌ آب در مواقع خشکسالی، تصریح کرد: در بحث کاشت نهال می‌توان از پوشش‌های پلاستیکی خاصی در اطراف تنه استفاده کرد که مانع از تبخیر آب شود، کاشت نهال در چاله‌های عمیق‌تر و استفاده از سامانه‌های آبگیر در باغات دیم تا حداکثر نفوذ در خاک ایجاد شود.
عضو هیات علمی دانشگاه ملی ملایر با بیان اینکه با استفاده از خاک‌ورزی و شخم زدن، منافذی که در خاک ایجاد می‌شود، از بین می‌رود و رطوبت خاک حفظ شود، افزود: باید کشاورزان و باغداران از سیستم‌های آبیاری نوین استفاده کنند، متاسفانه در بسیاری از باغات همچنان از جوی‌های روباز استفاده می‌کنند که در اطراف آن علف‌های هرز بسیاری رویش کرده‌اند که باعث هدر رفت آب می‌شوند، همچنین جوی‌های پهن آب، باعث تبخیر و هدر رفت آب می‌شوند.
کریمی تاکید کرد: باید به بحث فاصله موتورهای آب تا محل آبیاری مزرعه توجه و از لوله‌هایی برای انتقال آب استفاده شود که مانع از هدر رفت و تبخیر آب شود، به‌طور قطع تحقق این امر نیازمند حمایت از کشاورزان و ارائه تسهیلات برای استفاده از این امکانات است. سرپرست پژوهشکده انگور و کشمش ملایر با بیان اینکه قبل از آنکه شرایط بحرانی شود، باید به فکر بحث رفع مشکلات ناشی از کم‌آبی در سطح کشور باشیم، گفت: باید به سمت استفاده از علوم جدید و استفاده از تکنولوژی‌ها و تکنیک‌های پیشرفته در این زمینه برویم. عضو هیات علمی دانشگاه ملی ملایر خاطرنشان کرد: از آنجایی که سهم مصرف آب در بخش کشاورزی بسیار زیاد است بنابراین هرگونه اصلاح الگوی مصرف و استفاده از سیستم‌های بهینه آبرسانی می‌تواند نقش بسیار مهمی در مقابله با خشکسالی داشته باشد. وی با تاکید براینکه باید ضمن فرهنگ‌سازی و آموزش، تسهیلات خوبی در اختیار کشاورزان و باغداران قرار گیرد، افزود: مسوولان در هر استان باید توجه جدی به بحث آمایش سرزمینی داشته باشند و با توجه به شرایط اقلیمی موجود هر سال بررسی کنند که آیا ضرورت دارد که در آن منطقه محصول ویژه‌ای مثل هندوانه و یا … کاشته شود یا نه و به خوبی بررسی کنند که در کدام منطقه باید چه محصولی کاشته شود.
کریمی افزود: به‌طور قطع تمام این موارد در کنارهم می‌تواند نقش موثری در جلوگیری از مصرف بی‌رویه آب در سطح کشور داشته باشد.