لغو قرارداد تقسیم ایران از سوی لنین

از یازدهم تا چهاردهم دسامبر سال ۱۹۱۷ (دهه آخر آذر ۱۲۹۶ هجری خورشیدی) دولت انقلاب بلشویکی (توده‌ای) روسیه در چند اعلامیه جداگانه قراردادهای تحمیلی دولت تزاری روسیه به ایران و امتیاز‌های کسب شده از ایران را لغو و از بدهی‌های پولی ایران به روسیه صرف نظر کرد.
لنین شخصا در اعلامیه‌ای که در ۱۴ دسامبر ۱۹۱۷ به امضای او صادر شده بود عهدنامه آگوست سال۱۹۰۷ انگلستان و روسیه دایر بر تقسیم ایران به دو منطقه نفوذ و یک منطقه بی‌طرف فی‌مابین و ضمائم محرمانه آن را ساقط از درجه اعتبار اعلام داشت و تاکید کرد که هرگونه قراردادی که با استقلال، حاکمیت ملی، تمامیت ارضی و آزادی ایرانیان مغایرت داشته و آن را محدود کند از این لحظه بی اثر و کان‌لم‌یکن است و همه را پاره کرده و دیگر وجود خارجی که بتوان به آنها استناد کرد نخواهند داشت.
مقامات مفلوک و ناآگاه دولت وقت تهران غفلت کردند که بخواهند؛ اکنون که نظام تزاری روسیه از میان رفته، قراردادهای گلستان و ترکمنچای که با میانجی‌گری انگلستان تنظیم شده بود لغو و مناطق متصرفه به وطن بازگردانده شوند. تردید نبود دولت انقلاب روسیه که در آن زمان در مناطق شمال ارس با دشواری‌های متعدد رو‌به‌رو بود این خواست را می‌پذیرفت.
در پی اعلامیه لنین، تروتسکی به عنوان کمیسر نیروهای مسلح روسیه اعلام داشت که به واحدهای نظامی روسیه که بر طبق عهدنامه انگلستان و روسیه مبنی بر تقسیم ایران در این کشور مستقر شده‌اند دستور خروج فوری از ایران را داده است.
سران انقلاب روسیه سپس برای جلب اعتماد ایرانیان به حرف‌های خود «براوین» دیپلمات روسیه را به تهران فرستادند تا افکار عمومی ایران را حضورا از ماوقع آگاه سازد و به عنوان نماینده سیاسی روسیه در ایران بماند.
۲۰ روز پس از صدور اعلامیه لنین نیروهای روسیه به فرماندهی ژنرال باراتف ایران را ترک گفتند. در همان روز که آخرین واحد روس از ایران خارج می‌شد، نیروهای انگلیسی چند شهر را در کرمانشاه تصرف کردند که دولت وقت ایران بالاخره به خود جرات داد و در بهمن همین سال از دولت انگلستان خواست که با توجه به لغو عهدنامه دوجانبه ۱۹۰۷ از سوی لنین که با کنار رفتن یک طرف قضیه، از صورت عهدنامه خارج شده است لندن هم لغو آن را اعلام دارد و نیروهای انگلیسی را از قلمرو ایران بیرون برد، واحد نظامی«اس پی آر» را که افراد آن ایرانی ولی مزد‌بگیر انگلستان و زیر نظر افسران انگلیسی هستند منحل سازد؛ به علاوه، باشرکت نمایندگان ایران در مذاکرات صلح ورسای مخالفت نکند و بپذیرد که از کالای انگلیسی وارده به ایران عوارض گمرکی گرفته شود و دخالت خود را در امور گمرکی ایران تعدیل کند و درآمد گمرکات را پس از برداشت اقساط طلب خود به ایران مسترد دارد. بدبختی بزرگی است که یک دولت باستانی بر گمرکات خود هم حق دخالت نداشته باشد.