لغو یک بی‌تدبیری

با مخالفت معاون میراث فرهنگی کشور و دستور مدیر پایگاه میراث فرهنگی خلیج‌فارس طرح انتقال دو سنگ‌نگاره ۹ هزارساله محوطه تاریخی «دهتل» در بستک هرمزگان برای حضور در نمایشگاهی سه ماه در موزه ملی ایران متوقف شد.
به نظر می‌رسد نخستین صحبت‌ها از طرح سازمان کشتیرانی به میراث فرهنگی هرمزگان آغاز شد، وقتی که درخواست انتقال دو سنگ‌نگاره‌ با طرح کشتی از محوطه تاریخی دهتل به مدیرکل میراث فرهنگی استان داده شد تا به مدت سه ماه در موزه ملی ایران همراه با دیگر آثار و اسناد سازمان کشتیرانی به نمایش درآید و بعد دوباره به دهتل در بستک هرمزگان منتقل شود.
هر چند در همه مدت زمانی که مسوولان میراثی قصد اجرایی کردن این ایده را داشتند مردم بومی منطقه و اعضای شورا و دهیاری روستا با آن مخالفت کردند تا بالاخره با پادرمیانی مسوولان کشوری یعنی محمد حسن طالبیان – معاون میراث فرهنگی وزارتخانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و مرتضی حصاری – مدیر پایگاه میراث فرهنگی خلیج‌فارس – اجرایی کردن این ایده «کان لم یکن» شد.
تاکید بر میراث فرهنگی هرمزگان برای جلوگیری از انتقال دو سنگ‌نگاره به تهران
گفت‌وگوی خبرنگار ایسنا با محمد حسن طالبیان – معاون میراث فرهنگی وزارتخانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی – درباره این تصمیم مدیریتی هرمزگان که آیا اصلا وی از این اتفاق آگاه است و دستوری از معاونت میراث برای این کار به هرمزگان ارسال شده یا خیر؟ بیشتر در قالب خبر دادن به وی بود.
او بعد از شنیدن توضیحات خبرنگار ایسنا در حاشیه افتتاح نمایشگاه «ایران و ایتالیا ۶۰ سال همکاری در میراث فرهنگی» در موزه ملی ایران، با تعجب این اقدام را غیرقابل قبول دانست و خطاب به مدیر پایگاه میراث فرهنگی خلیج فارس از او خواست تا این اتفاق را پیگیری کند و دستور مستقیم برای جلوگیری از انتقال دو سنگ‌نگاره ارزشمند محوطه دهتل را صادر کند.
مرتضی حصاری- مدیر پایگاه میراث فرهنگی خلیج فارس- نیز بعد از پیگیری‌های مورد نیاز در این زمینه خبر می‌دهد: مشکل حل شد و هر نوع اقدامی برای انتقال این دو سنگ‌نگاره متوقف شده است.
او توضیح می‌دهد: پایگاه میراث فرهنگی خلیج‌فارس طرحی را در دستور کار دارد تا سنگ‌نگاره‌های محوطه تاریخی دهتل به صورت یک طرح دیجیتالی آنها را بررسی کند که لازمه انجام این کار باقی مانده همه سنگ‌نگاره‌ها در محوطه اصلی خود است.
وی با تاکید بر این‌که این طرح با همکاری پایگاه میراث فرهنگی خلیج فارس و اداره کل میراث فرهنگی استان هرمزگان در دستور کار قرار گرفته است، ادامه می‌دهد:‌ کارهای مقدماتی این پروژه آغاز شده و به احتمال زیاد تصویربرداری سنگ‌نگاره‌های دهتل که حدود ۵۰۰ سنگ‌نگاره هستند، از این هفته آغاز می‌شود.
او انجام این کار را با هدف مستندنگاری و سه‌بُعدی‌سازی این محوطه تاریخی توسط پایگاه میراث‌فرهنگی خلیج‌فارس می‌داند و می‌گوید: برای ثبت این محوطه تاریخی و باستانی در فهرست میراث ملی، نخست باید مقدمات کار انجام شود. تاکنون نیز توپوگرافی (نقشه‌برداری محوطه) انجام شده و مستندسازی یافته‌های سطحی نیز انجام شده‌اند. قدمت دهتل بسیار بیشتر از آن چیزی است که همه شنیده‌ایم.
اگر قرار بر بُرش و انتقال دو سنگ‌نگاره به تهران بود…
محمد ناصری فرد- پژوهشگر سنگ‌نگاره‌های باستانی دهتل- که در طول عمر بررسی‌های مطالعاتی‌اش روی محوطه‌های تاریخی دارای سنگ‌نگاره‌های باستانی سه کتاب «سنگ‌نگاره‌های ایران زبان مشترک جهانی»، «سنگ‌نگاره‌های ایران نمادهای اندیشه نگار»، «سنگ‌نگاره‌های ایران، موزه‌های سنگ» تالیف کرده، قبل از دستور طالبیان برای جلوگیری از انتقال سنگ‌نگاره‌ها به تهران، در گفت‌وگو با ایسنا هر نوع رفتار با این سنگ‌نگاره باستانی را مغایر با قوانین یونسکو می‌داند.
او توضیح می‌دهد: یونسکو تاکیدهایی برای برخورد با این نوع از سنگ‌نگاره‌ها دارد مبنی بر اینکه «نباید روی آنها دست خیس کشید»، «نباید روی آنها راه رفت»، «نباید به آنها چیزی اضافه کرد»، «اگر امکان داشت فقط عکس بگیرید و از دیدن آن لذت ببرید» و «به هیچ‌ وجه نباید آنها را جابه‌جا کرد» چون وقتی این نوع از آثار از محیط طبیعی خود کنده شده و به جای دیگری برده می‌شوند، عرصه مطالعاتی آنها کور می‌شود.
وی پاسخ به سوالاتی مانند «علت انتخاب نقشِ نقاشی شده روی هر سنگ‌نگاره و بررسی چرایی آن»، «چه مردمانی در این منطقه زندگی می‌کرده‌اند» و «چرا این بوم را برای زیست در نظر گرفته‌اند» را در صورت باقی ماندن این نوع سنگ‌نگاره‌ها در جای اصلی خود می‌داند و تاکید می‌کند: قطعا آنها از منظرهای مختلف قابل تعمق و بررسی هستند. حال اگر جایشان تغییر کند، دیگر نگاه مطالعاتی و پژوهشی بر چرایی آن نیز منحرف شده و از بین می‌رود و دیگر نمی‌توان فهمید که از منظر انسان‌شناسی و باستان‌شناسی چرا هنرمندان در هزاره‌های قبل این بوم را در این نقطه انتخاب کرده‌اند و حتی جهتی که برای کشیدن طرح خود انتخاب کرده‌اند فوق‌العاده اهمیت دارد، مثلا در جنوب شرقی و با زاویه شیب ۹۰ درجه.
این پژوهشگر که ۱۷ سال از عمر خود را برای بررسی سنگ‌نگاره‌های ۲۴ محوطه باستانی گذرانده است، اظهار می‌کند: اگر آنها جابه‌جا شوند عرصه مطالعاتی‌شان کور می‌شود. این بُعدی است که از منظر حقوق بین‌الملل بر آن تاکید شده است. از سوی دیگر وقتی قرار بر جابه‌جایی این محوطه است و آن را از دل زمین بیرون بکشیم، دیگر قرار دادن آن در جای اصلی خود محال است، یعنی هم زاویه شیب را به هم زده‌ایم و هم جهت آن را از بین برده‌ایم و دیگر نمی‌توانیم سطحی که در دل زمین بوده را عینا تطبیق دهیم، حتی حالت مصنوعی پیدا می‌کند.
او با تاکید بر احتمالِ زیاد آسیب‌پذیر بودن این سنگ‌نگاره در صورت جابه‌جایی، بیان می‌کند: در همه جای دنیا اگر قرار است یک نقش – بوم را جابه‌جا کنند، از آن کپی‌برداری شده و مولاژ آن را ساخته و در نقاط دیگر نمایش می‌دهند، نه خود کتیبه را به هر قیمتی جابه‌جا کنند. این اتفاق اصلا در چارچوب جهانی نمی‌گنجد.
ناصری با اشاره به کپی‌برداری و ساخت مولاژ از اکثر کتیبه‌های تاریخی ایران در سال ۱۳۸۷ و توسط مرکز کتیبه‌شناسی و پژوهشکده خط پژوهشگاه میراث فرهنگی اظهار می‌کند: هر چند آن کتیبه‌ها را در باغ کتیبه‌ها در کاخ نیاوران قرار داده‌اند، اما متاسفانه سال‌هاست که مورد بی‌مهری قرار گرفته و در حال از بین رفتن هستند.
او جابه‌جا کردن کتیبه‌های تاریخی که در همه جای دنیا یک عرصه علمی محسوب می‌شود را از بین بردن هویت و شناسنامه ملی کشور می‌داند و بیان می‌کند: کسی که بر چنین عملی تاکید دارد قطعا دانشی در آن زمینه ندارد که به راحتی می‌تواند ضربه‌ای جبران‌ناپذیر به تاریخ کشورش وارد کند.
وی یکی از مهم‌ترین اقدامات برای معرفی سنگ‌نگاره‌ها با هدف ثبت ملی آنها را مستندسازی این کتیبه‌های باستانی، برگزاری گالری‌های عکس‌ و انجام مطالعات میدانی می‌داند و اظهار می‌کند: در شرایطی تصمیم به انتقال گرفته‌اند که «سنگ‌نگاره‌های دهتل علاوه بر وجوه مطالعاتی متفاوتش، بر عکس دیگر نقاط ایران دارای جایگاهی منحصربه‌فرد و زیبا برای برای جذب گردشگر در آن منطقه است.»
این پژوهشگر آزادِ نقاشی روی غارهای دنیا و کشور نقاشی‌های کشیده شده روی دیواره غارها و سنگ‌نگاره‌ها در محوطه‌های تاریخی ایران را از نظر پژوهشگران و باستان‌شناسان غیرایرانی، «دایره‌المعارف هنری بشری» می‌نامد و ادامه می‌دهد: در این منطقه سنگ‌های گرد خاص طی هزاران سال در دشت پراکنده‌ شده‌اند که اطراف آن مانند تخم مرغی که روی آن دعا نوشته باشند، پر از نقش و نگار شده و هر هنرمند اثر و نگاه و باور خود را به این سنگ انتقال داده است. از سوی دیگر قسمت‌هایی از این سنگ‌های گرد در درون زمین قرار دارند و قسمت‌های بزرگ و بیشتر آن در بیرون از زمین قرار گرفته‌اند.
ارثیه‌ای که بستکی‌ها با جان و دل از آن محافظت کردند
محمود عبدالهی فعال میراث فرهنگی بستک نیز یکی از کسانی است که چند روز قبل و پیش از دستور معاون میراث فرهنگی کشور برای جلوگیری از انتقال سنگ‌نگاره‌ها به تهران در گفت‌وگو با ایسنا از رفتار مسوولان میراثی استان هرمزگان و شهرستان بستک برای انتقال سنگ‌نگاره‌ها انتقاد کرده بود.
او با تاکید بر مخالفت دهیاری و شورای اسلامی بستک برای انتقال سنگ‌نگاره‌ها به تهران، اظهار می‌کند: آنها از همان ابتدا به میراث‌فرهنگی اعلام کردند به هیچ عنوان اجازه جابه‌جایی سنگ‌نگاره‌ها را نمی‌دهند، در حالی که میراث فرهنگی استان با هماهنگی با اداره میراث بستک، یک کارشناس مرمت و یکسری ابزارآلات به بستک انتقال دادند تا سنگ‌نگاره‌ را جدا و منتقل کنند، اما در همان زمان نیز مردم اجازه ندادند و به میراث فرهنگی گفتند این سنگ‌های تاریخی ارزش سایت ما هستند.
وی با بیان اینکه وقتی شورا و دهیاری به میراث فرهنگی اعلام کرد «مردم اجازه این کار را نمی‌دهند»، مسوول میراث فرهنگی بستک گفت: «در هر صورت ما این سنگ‌ها را می‌بریم. این اتفاق می‌افتد. همه مجوزها گرفته شده و دولت اگر شده به زور اینها را می‌برد و حتی به زور یگان ویژه!»
وی ادامه می‌دهد:‌ به رییس میراث فرهنگی بستک گفتم: «اگر اهالی بستک اجازه ندهند، شما چه کار می‌کنید؟ اهالی ما چندین سال است از این محوطه حفاظت می‌کنند و همه نظاره‌گر هستند و نمی‌گذارند یک تکه سنگ نیز از این اثر جدا شود» اما او گفت: «دولت از تمام ابزارهای خود استفاده می‌کند و را می‌برد، باید ببرد».
عبدالهی با اشاره به صحبت‌های رییس میراث بستک با وی و دیگر مخالفانِ جابه‌جایی سنگ‌نگاره‌ها که گفته بود: «این در روند ثبت ملی کمک می‌کند» می‌گوید: به وی گفتم «چرا این روند برای گنبدهای نمکی بستک رخ نداد، کدام گنبد نمکی بستک را به تهران بردند تا آن محوطه را ثبت ملی کنند».
او ادامه می‌دهد: این سوال برای مردم بستک مطرح است که اگر قصد این کار را چه برای نمایش در نمایشگاه دریانوردی و چه برای معرفی ثبت ملی دارند، «چرا مولاژی از آن تهیه نمی‌کنند و به موزه ملی منتقل نمی‌کنند تا گردشگر ببیند و برای دیدن اصل آنها به دهتل بیاید».
عبدالهی همچنین به گفت‌وگوی رییس شورا و مرمتگری که برای انتقال سنگ‌نگاره به بستک رفته بود اشاره می‌کند و می‌گوید: رییس شورای اسلامی بستک به وی تاکید داشت که «ما اجازه چنین کاری را نمی‌دهیم»، اما او گفت «مگر متعلق به پدر شماست که اجازه نمی‌دهید». رییس شورا نیز پاسخ داد که «این آثار متعلق به مردم دهتل است».