مار و پله گردشگری در ایران

نادر نینوایی- صنعت گردشگری ایران در دوران تصدی دو ساله دولت سیزدهم با فرازوفرودهای زیادی مواجه بوده است. اگرچه با اتمام دوران همه‌گیری کرونا وزارت گردشگری توانست با باز کردن مرزها بار دیگر جریان ورود گردشگر خارجی به کشور را برقرار کند، اما فراز‌و‌فرودهای متعدد مانع توسعه پایدار اقتصاد گردشگری در کشور شده است.
وضعیت اجتماعی کشور در یک سال گذشته و چالش‌های متعدد گردشگری ایران باعث شده وضعیت گردشگر ورودی به کشور چندان مطلوب نباشد. در حالی که پیش از کرونا تعداد گردشگران ورودی به ایران بیش از ۹ میلیون نفر بود، اما در سال گذشته با‌وجود خروج از دوران همه‌گیری تعداد گردشگران ورودی به ایران حدود ۴ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر بوده که همچنان نشان از فاصله زیاد تا شرایط عادی دارد.
از سوی دیگر، مساله ایران‌هراسی باعث شده آن‌طور که دکتر فرید جواهر‌زاده- رییس انجمن علمی طبیعت‌گردی ایران- به «جهان‌صنعت» گفته، شرایط گردشگری در ایران حکم بازی «مار و پله» را پیدا کند و با فراز‌و‌فرودهای متعدد در این عرصه در همین دو ساله اخیر مواجه باشیم.
اقدامات دولت برای خروج از بحران
در دوران کرونا گردشگری در تمام جهان از جمله در ایران با رکود مطلق مواجه شد. بسته شدن مرزها و اماکن گردشگری شرایط سختی را در عرصه توریسم رقم زد. میزان گردشگری ورودی به ایران از بیش از ۹ میلیون گردشگر ورودی در سال ۲۰۱۶ (پیش از همه‌گیری کرونا) به حدود ۹۵۰ هزار گردشگر ورودی در سال، در دوران اوج کرونا کاهش یافت.
با عبور از بحران کرونا، کشورها از دوران رکود خارج شده و توانستند به شرایط پیش از همه‌گیری نزدیک شوند؛ در ایران اما اگرچه وضعیت از دوران کرونا به مراتب بهتر است ولی هنوز فاصله زیادی تا دوران پیش از همه‌گیری وجود دارد.
دکتر فرید جواهر‌زاده- فارغ‌التحصیل دکترای اقتصاد گردشگری و عضو هیات علمی دانشگاه- در توضیح عملکرد دولت سیزدهم در حوزه گردشگری و در مواجهه با بحران کرونا به «جهان‌صنعت» گفت: صنعت گردشگری یک دوره رکود به واسطه پاندمی کرونا را پشت سرگذاشت و اغلب مناطق گردشگری کشور بسته بود و کرونا شرایطی را رقم زده بود که همه فعالیت‌های گردشگری ایران در سال‌های گذشته در پایین‌ترین سطح قرار گرفت.
وی افزود: به نظرم یکی از مهم‌ترین اقدامی که در دوران استقرار دولت جدید در عرصه گردشگری رقم خورد این بود که درهای گردشگری بعد از پاندمی باز شد و ورود گردشگران خارجی عملا تسهیل شد. این اتفاق بزرگی بود و البته شاید دولت قبلی هم در وضعیت دوران کرونا در حوزه گردشگری نقشی نداشت، اما به هر حال دولت سیزدهم توانست با برنامه‌ریزی مناسب و تاکید بر بهره‌مندی از ظرفیت‌های کشور و جذب گردشگران خارجی وضعیت را بهبود بخشد.
جواهر‌زاده ادامه داد: یکسری از اقدامات مساعد همچون حمایت از سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، گردشگری خانواده‌محور و لغو روادید با کشورهای هدف و به ویژه کشورهای همسایه انجام شده که به نوعی از اهم فعالیت‌های دولت سیزدهم در زمینه جذب گردشگران بوده است.
ایران‌هراسی مانع توسعه گردشگری
مساله ایران‌هراسی سال‌هاست که مطرح است و مسوولان حوزه گردشگری ایران همواره این موضوع را یکی از مهم‌ترین عوامل بازدارنده توسعه گردشگری در کشور قلمداد کرده‌اند.
«جواهرزاده» ضمن تاکید بر چالش ایران‌هراسی به «جهان‌صنعت» گفت: واقعیت امر این است که در کنار اتفاقات مثبت، رونق نسبی گردشگری و توسعه گردشگری با کشورهای همجوار، ایران با مشکلات متعددی در فضای بین‌المللی مواجه است که مهم‌ترین آنها موضوع ایران‌هراسی است. اثرات مساله ایران‌هراسی به حدی است که وزیر گردشگری (عزت‌الله ضرغامی) طی اظهاراتی از ایران‌هراسی به عنوان بازی «مار و پله» یاد کرده است؛ یعنی اینطور گفتند که پله‌ای از موفقیت را طی می‌کنیم، اما با یک نیش به پله اول بر می‌گردیم. به نظرم یک واقعیتی از صنعت گردشگری ایران در همین جمله نهفته است؛ یعنی یکسری بیم و امید در حوزه گردشگری ایران وجود دارد. پیش از این نیز اشاره کرده‌ام که بیشترین تلورانس یعنی تفاضل بزرگ‌ترین و کوچک‌ترین امید در گردشگری ایران را در همین دو سال اخیر شاهد بوده‌ایم.
وی ادامه داد: اگر همین صحبت آقای وزیر(در خصوص مار و پله بودن گردشگری) را ملاک قرار دهیم، مشخص می‌شود که گردشگری در ایران به شدت با فراز‌و‌فرود مواجه بوده است و به نظر می‌رسد مهم‌ترین عامل فرود آن بحث ایران‌هراسی بوده است.
«جواهرزاده» خاطرنشان کرد: به خصوص بعد از قضیه‌های یک سال اخیر و ناآرامی‌ها، با چالش جدی در زمینه جذب گردشگر مواجه شدیم. به نظرم واقعیت امر این است که باید به شکل مستمر روی ایران‌هراسی تمرکز کنیم. بنابراین مقابله با ایران‌هراسی را مهم‌ترین چالش فرا روی توسعه گردشگری ایران می‌دانم. به نظرم اگر اقدامات صحیحی در زمینه مقابله با ایران‌هراسی شود، می‌توان امیدوار بود که وضعیت گردشگری کشور به یک روال منطقی و رو به توسعه در آید.
این کارشناس اقتصاد گردشگری ضمن تاکید بر پتانسیل‌های بالای ایران در زمینه گردشگری گفت: بدون تردید ایران یکی از برترین کشورهای دنیا (به لحاظ پتانسیل و ظرفیت) در زمینه جذب گردشگر است. یعنی از نقطه‌نظر میراث فرهنگی و آثار ثبت‌شده در یونسکو، تنوع اقلیم و میراث طبیعی و از نظر مردم‌شناسی و دارا بودن تنوع قومیتی جایگاه ویژه‌ای در جهان داریم. به علاوه ایران برند مهمان‌نوازی خود را دارد که در دنیا بی‌بدیل است. این ظرفیت و بستر اما وقتی موثر است که بتوانیم چهره بین‌المللی کشور را نیز ترمیم کنیم. یکسری فرصت‌ها (نظیر جام جهانی قطر) نیز در چند سال اخیر برای ما به وجود آمده است تا بتوانیم جاذبه‌های ایران را از این طریق تبلیغ کرده و ترویج دهیم و ایران را به عنوان یکی از زیباترین و امن‌ترین کشورها در سطح جهان معرفی کنیم.
وی در خاتمه گفت: به نظرم این تصویر مثبت باید از طریق رسانه‌های بین‌المللی و به کمک کمپین‌هایی شکل بگیرد. البته راه‌اندازی کمپین‌های تبلیغاتی گسترده برای مقابله با ایران‌هراسی نیاز به سازوکاری مشخص دارد و باید حضور در جشنواره‌ها و رویدادهای بین‌المللی و فرهنگی و نمایشگاه‌های گردشگری را در نظر داشته باشیم.