متغیرهای تعیین‌کننده نرخ ارز

هلن عصمت‌پناه*
همان‌طور که ریسک‌های سیستماتیک همچون نوسانات نرخ دلار قابل پیش‌بینی هستند، اما قابل کنترل نیستند، مولفه‌هایی هم بر روند این نوسانات موثرند که برخی قابل کنترل هستند و برخی غیرقابل کنترل. اولین مولفه به نام تورم که در اثر چاپ پول یا افزایش کاذب قیمت کالاها به دلیل رشد تقاضا و در پس آن رشد سود فروشنده یا‌… باعث کاهش ارزش پول ملی کشور در مقابل ارز‌های خارجی می‌شود قطعا مردم را وادار خواهد کرد که اقدام به نگهداری ریال نکنند، لذا توجه به دلار جهت سرمایه‌گذاری بیشتر شده و با افزایش تقاضا شاهد بالا رفتن بیش از پیش قیمت ارز می‌شویم.
در شرایط تورم جهت حفظ قدرت صادراتی کشور، میزانی به نرخ ارز افزوده می‌شود.
حال در تورم به دلیل بالا رفتن هزینه‌ها، اقدام به تولید سخت خواهد شد و متاسفانه سود تولیدکنندگان ناشی از تورم است، نه طرح توسعه یا بهره‌وری، لذا این بازده سود اقتصادی نیست و همین موضوع مجدد بر قیمت ارز موثر خواهد بود.
مولفه دیگری که بر قیمت دلار موثر است، بحث مهم تحریم‌هاست که به صادرات تولید‌کننده لطمه خواهد زد و با کاهش ارزش کالاهای صادراتی نسبت به کالاهای وارداتی مواجه می‌شویم، لذا تولید‌کننده یا خط تولید را متوقف می‌کند یا به دلیل عدم اعتمادش در قرار دادن سرمایه‌اش در بخش‌های مولد اقتصادی، توسعه کسب‌و‌کاری ندارد، بنابراین درآمد دولت به جای مالیات از سود واقعی شرکت‌ها مبتنی بر مالیات از سود ناشی از تورم خواهد بود که لطمه بزرگ بر تولیدی‌هاست و چرخه تورم نیز متداوم خواهد ماند.
مبحث چند‌نرخی بودن ارز که مدت‌هاست به دلیل فساد و دلالی در اقتصاد چالش ایجاد کرده هم باید به طور اساسی حل شود، چراکه فاصله نرخ ارز تابلو با نرخ واقعی در کنار نرخ ارز دستوری به جای تقویت صادرات به رانت و فساد تبدیل شده است.
در این میان اتفاقات سیاسی نیز بر رشد دلار دامن می‌زند که این روزها شاهد این اتفاقات منطقه‌ای به صورت داخلی و خارجی بسیار زیاد بودیم.
هم‌اکنون شاهد قیمت دلار آزاد در کانال ۵۸ هستیم که رکورد تاریخی قیمت خود را شکسته است.
زمانی که دولت ارز ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی برای کالا‌های اساسی ارائه می‌دهد رشد دلار نگرانی ایجاد خواهد کرد.
البته سال گذشته دلار بیش از ۶۰ هزار تومان رشد داشت، لذا واکنش امسال هم دور از ذهن نبود.
نگرانی بیشتر موضوع تورم و رشد نقدینگی است. با رشد تورم نمی‌شود دلار رشدی نکند و اگر تا به امروز به دلیل ورود یکسری منابع ارزی به کنترل نرخ ارز اقدام شده است باید متوجه باشیم که تا ابد این ابزار و منابع جهت کنترل نرخ ارز در دست دولت نخواهد بود.
* مدرس دانشگاه و تحلیلگر مالی