متهم به‌هم خوردن تعادل بازار برنج کیست؟

اینکه با افزایش قیمت‌ها بسیاری از محصولات همیشگی سفره‌ها از سبد خرید خانوار حذف شوند امر تازه‌ای نیست و گویا این‌بار نوبت به برنج رسیده است. بازار برنج ایران پیش از آغاز فصل برداشت، با افزایش قابل توجه قیمت رو‌به‌رو شده و بهای برنج‌های باقی‌مانده از سال گذشته پیش از عرضه محصول نو تا سقف دو‌ برابر افزایش داشته است.
این التهاب در حالی رخ می‌دهد که از یک سو گمانه‌زنی‌ها درباره نقش‌آفرینی شرکت‌های بزرگ در خرید انبوه، احتکار و کنترل عرضه برای افزایش سود قوت گرفته و از سوی دیگر، ناکارآمدی سازوکار خرید تضمینی و عدم حمایت موثر دولت از کشاورزان، بازار را در برابر این نوسانات بی‌دفاع گذاشته است. این وضعیت پیچیده، ضرورت بررسی عمیق‌تر عوامل برهم‌ زننده تعادل در بازار این کالای استراتژیک و پیامدهای آن بر تولیدکننده و مصرف‌کننده را دوچندان می‌کند.
افزایش قابل توجه
به گزارش تجارت‌نیوز حسن تقی‌زاده، رییس اتحادیه برنج بابل، درباره وضعیت بازار برنج در گفت‌وگو با تجارت‌نیوز توضیح داد: عرضه برنج کشت سال جدید هنوز آغاز نشده اما قیمت برنج موجود در بازار که مربوط به ذخایر سال گذشته است، با افزایش قابل‌توجهی مواجه شده و به دو برابر قیمت‌های پیشین رسیده است. به‌طور مثال، قیمت برنج طارم در محدوده ۲۰۰‌هزار تومان به‌ازای هر کیلوگرم قرار دارد. این فعال صنفی درباره علت افزایش قیمت برنج عنوان کرد: دلایل مختلفی برای افزایش قیمت برنج وجود دارد که ازجمله آن می‌توان به کمبود برنج ایرانی در بازار و وجود شرکت‌ها و‌ فروشگاه‌های زنجیره‌ای اشاره کرد. به‌طور مثال، شرکت‌هایی نظیر کوروش، گلستان، طبیعت و‌… بازار را به دست گرفتند. چنین شرکت‌هایی برنج را خریداری کرده و آن را دپو می‌کنند. بعد از مدتی، برنج‌ را به‌ صورت قطره‌چکانی در بازار عرصه می‌کنند. تقی‌زاده درباره وضعیت خرید تضمینی تصریح کرد: در ۱۰ تا ۱۵‌سال اخیر، خرید تضمینی برنج انجام نشده است‌ هرچند قیمت اعلام می‌شود اما خریدی انجام نمی‌شود و‌ قیمت‌ها ضمانت اجرایی ندارند.
رییس اتحادیه برنج بابل درباره علت ضمانت اجرایی نداشتن نرخ‌های خرید تضمینی تشریح کرد: هرساله این قیمت‌ها اعلام می.شود اما متولی پاسخگو برای این کار  در نظر گرفته نمی‌شود. قیمت تضمینی زمانی اعتبار دارد که اگر قیمتی تعیین شد، خرید از کشاورز هم انجام‌ شود.
وی ادامه داد: با وجود اعلام و تعیین قیمت‌ها، فقدان اعتبار اجرایی، کمبود انبار، نبود متولی پاسخگو و مهم‌تر از آن، عدم تخصیص بودجه لازم برای خرید محصول از کشاورزان، این قیمت‌گذاری را بی‌اثر کرده است.
جای خالی پیگیری
او اضافه کرد: با وجود به تعیین قیمت، وزارت کشاورزی، وزارت صمت و‌… هیچ‌ پیگیری‌ای برای خرید تضمینی انجام نداده‌اند. از طرفی، درحال حاضر فقط این شرکت‌ها خریدار برنج هستند و تجار، بنکداران و‌… برنج خریداری نمی‌کنند. این امر باعث‌ شده‌ که بازار از حالت عرضه و‌ تقاضا فاصله بگیرد.
این فعال صنفی درباره روش اصلی این شرکت‌ها برای کاهش‌قیمت برنج عنوان کرد: در حال حاضر قیمت‌ها بالا است، اما کشاورزان محصول خود را به فروش رسانده‌اند. همچنین، این شرکت‌ها در زمان برداشت محصول در ماه‌های مرداد و شهریور دست از خرید می‌کشند تا قیمت‌ها کاهش یابد.
براساس این گزارش، وضعیت فعلی بازار برنج با گرانی این محصول پیش از فصل برداشت، نشان‌دهنده ضعف نظارت و نبود یک برنامه عملی از سوی نهادهای مسوول، به‌ویژه وزارتخانه‌های کشاورزی و صمت است.
سوء‌استفاده‌گران
صحبت‌های فعالان صنفی تایید می‌کند که اعلام قیمت خرید تضمینی بدون داشتن پول، انبار و یک متولی مشخص برای خرید واقعی از کشاورز، در عمل بی‌فایده بوده و بیش از یک دهه است که این سیاست حمایتی ضمانت اجرایی ندارد.در این میان، به نظر می‌رسد برخی شرکت‌های بزرگ با استفاده از همین وضعیت با خرید و انبار کردن برنج، کنترل بازار را به دست گرفته‌اند. این شرایط نه‌تنها کشاورز را در زمان فروش محصول بی‌دفاع می‌گذارد، بلکه حالا با افزایش بی‌رویه قیمت برنج کهنه، فشار اصلی را بر دوش مصرف‌کننده نهایی گذاشته است. وضعیت فعلی بازار نیاز فوری به اقدام جدی و عملی از سوی دولت برای تنظیم بازار و حمایت واقعی از تولید و مصرف را نشان می‌دهد.