30 - 11 - 2022
مثانه چیست و کجاست؟
دکتر شهریار کهن‌زاد
در زمانه ما بسیاری در نتیجه بی‌اطلاعی از «آنچه باید بدانند» به سرطان‌های پیشرفته بیضه مبتلا می‌شوند، به دلایلی که هم فرهنگی‌اند و هم از کمبود آگاهی‌های لازم نشات می‌گیرند. متاسفانه اکثر این بیماران زمانی به پزشک مراجعه می‌کنند که دیگر از دست هیچ‌کس کاری برنمی‌آید. آنچه این واقعیت ناگوار را دردناک‌تر و روانکاه‌تر می‌سازد، این است که در صورت آگاهی به موقع از سرطان بیضه به راحتی می‌توان آن را ریشه‌کن کرد و بیمار را عمری طبیعی بخشید.
این واقعیت وظیفه سنگینی را برگرده‌های «آگاهان جامعه» می‌گذارد تا جهت ارتقای عاجل آگاهی عمومی افراد اجتماع در مورد «آنچه باید بدانند» اقدام کنند و شرایط لازم را برای این منظور مهیا سازند.
در احساسی ناشی از سنگینی وظیفه‌ای که بر گرده‌های خود می‌دیدم، لازم دانستم «آنچه را درخصوص سرطان بیضه و مثانه می‌دانم» با زبانی ساده به «آنانی که باید بدانند» انتقال دهم.
سرطان چیست؟
همان‌طور که قبلا گفته شد سرطان رشد ناهنجار و عنان‌گسیخته سلول‌های بدن است. با وجود تمام پیشرفت‌هایی که در فهم دلیل بروز این بیماری حاصل شده است، علت اصلی آن هنوز در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
توجه داشته باشید که هر نوع رشد ناهنجار سلول‌های بدن را سرطان به حساب نمی‌آورند.
در واقع در وهله اول «تومورها»(tumors) را که ناشی از این رشد بی‌قاعده و عنان‌گسیخته‌اند، به دو گروه «خوش‌خیم» (benign) و «بدخیم» (Malignant) تقسیم می‌کنند. گروه اول اکثرا جانکاه و کشنده نیستند و تنها زمانی که در کارکرد یک عضو خلل وارد می‌آورند، اهمیت پیدا می‌کنند اما تومورهای «بدخیم» با حیات منافات دارند و در صورت عدم درمان بیمار را ز ود از پا در می‌آورند.یکی از ویژگی‌های مهم تومورهای سرطانی خاصیت گسترش سریع آنهاست. این ویژگی را «دست‌اندازی» یا «متاستاز» (metastasis) می‌نامند. اگر تومور به نقاط دیگر بدن دست‌اندازی کند، در اکثر قریب به اتفاق موارد کاری برای بیمار نمی‌توان انجام داد. سرطان هرچه دیرتر تشخیص داده شود، عواقب ناگوارتری دارد و سخت‌تر درمان می‌شود. نکته مهم نه‌تنها در مورد سرطان مثانه و بیضه که در مورد هر سرطان بدخیم دیگر «پیشگیری» یا «تشخیص به‌موقع» بیماری است.
نوع بدخیم سرطان بیضه اگر به موقع تشخیص داده شود، کاملا درمان‌پذیر است و اساسا مشکلی برای بیمار به وجود نمی‌آورد.در تجربه حرفه‌ای خود بیمارانی دارم که سال‌ها پیش سرطان بیضه آنان را درمان کرده‌ام و سال‌هاست که هیچ اثری از تومور اولیه را در آنان مشاهده نمی‌کنم. مثانه مخزن ادرار است یعنی ادراری که کلیه‌ها تولید می‌کنند از طریق «حالب»ها (ureter) به مثانه راه می‌یابد و در آنجا ذخیره می‌شود. اگر مثانه نبود، بر جریان ادرار تسلط ارادی نداشتیم!
محل قرارگیری این عضو پشت عضلات راست شکم و در کف لگن، خارج از «صفاق» (peritonium) است. در مردان مثانه از طریق لوله بلندی موسوم به «مجرا» (urethra) به بیرون ارتباط پیدا می‌کند و از این طریق ادرار تخلیه می‌شود. در قسمت پایین و گردن مثانه «پروستات» قرار دارد که غده اختصاصی مردان به‌شمار می‌آید.
سرطان مثانه چیست و علت آن کدام است؟
سرطان مثانه بیماری بدخیمی است که متاسفانه در ایران نیز نسبتا زیاد دیده می‌شود. در ایران آمار دقیقی در دست نیست ولی آنچه از مطالعات غربیان برمی‌آید شیوع آن در مردان تقریبا سه برابر زنان است. در هر سنی می‌تواند دیده شود ولی در سالخوردگان فراوانی بیشتری دارد. بعد از سرطان‌های پروستات، ریه و روده بزرگ از نظر شیوع چهارمین سرطان مردها به‌شمار می‌آید.
نظیر هر سرطان دیگر در این مورد نیز نقش «تشخیص به موقع» بسیار حیاتی است و می‌تواند سبب نجات بیمار از عواقب ناگوار بیماری شود. در صورتی که این سرطان زود تشخیص داده نشود به سادگی گسترش می‌یابد و تمام بدن را می‌گیرد، بدیهی است در چنین مرحله‌ای از هیچ کس کاری ساخته نیست.
عوامل گوناگونی را سبب سرطان مثانه می‌دانند. شواهدی دال بر زمینه‌های ژنی معیوب وجود دارد و رنگ‌های صنعتی مثل آنیلین و نفتیلامین از علل کاملا شناخته شده و قطعی آن محسوب می‌شوند.
بی‌شک «استعمال دخانیات» در ایجاد سرطان مثانه تاثیر غیرقابل انکاری دارد. افراد سیگاری چهار برابر بیشتر به این سرطان مبتلا می‌شوند. مصرف تریاک از هر طریقی که باشد، بی‌تردید زمینه‌ساز ابتلا به این سرطان مهلک است. شاید شیوع زیاد این سرطان در شرق و منجمله ایران نیز به همین دلیل باشد.
مصرف ضددردهایی از جمله فناستین یا قندهای مصنوعی (مثل ساخارین یا سیکلامات) نیز می‌تواند موجد سرطان مثانه باشد.
این سرطان در افراد «پاراپلژیک» (parapelgic) به دلیل تغییراتی که در مخاط مثانه در اثر استفاده مستمر از «کاتتر» (cathrter) به وجود می‌آید شایع‌تر است. اگر خانمی برای درمان سرطان رحم یا گردن آن در معرض «اشعه» قرار گرفته باشد، احتمال ابتلای او به سرطان مثانه تقریبا چهار برابر بیشتر می‌شود.
بعضی از داروهای ضدسرطان و رماتیسم مثل «سیکلو فسفامید» موجد سرطان مثانه هستند.
بعضی از خصوصیت‌های بدنی مثل کمبود ویتامین B6 سبب بروز سرطان مثانه می‌شود. در افرادی که دچار کمبود ویتامین B6 هستند، دفع اسید آمینه «تریپتوفان» مختل و سبب بروز تغییرات بدخیم در مخاط مثانه می‌شود.
سرطان مثانه در بعضی از خانواده‌ها بیشتر دیده می‌شود. تنها توجیه این مشاهده، وجود اختلالات توارثی احتمالی است.
آسیب‌شناسی و درجه‌بندی
آنچه به عنوان سرطان مثانه شناخته می‌شود در واقع سه نوع است:
۱- تومور ترانزیشنال
۲- کارسینوم اسکوآمو
۳- آدنوکارسینوم
سرطان مثانه به لحاظ شکل ظاهری نیز متفاوت است و به صور گوناگون ظاهر می‌شود. این سرطان گاهی شبیه «گل‌کلم»، زمانی به صورت «یک توده سفت» و بعضا مثل «زخم» است.
نحوه درجه‌بندی سرطان مثانه به قرار زیر است:
- نمونه فاقد تومور
- کارسینوم درجا (insitu)
- تومور پاپیلر غیرتهاجمی
- A تهاجم به زیر مخاط
- B1 گرفتاری عضلات سطحی
- B2 گرفتاری عضلات عمقی
- C گرفتاری چربی
- D1 گرفتاری عناصر مجاور، متاستاز به غدد لنفاوی مجاور
- D2 متاستاز فراتر از مجاور
- D3 متاستاز دوردست
منظور از بیان درجه‌بندی سرطان مثانه سردرگمی شما نیست. واقعیت آن است که بسته به مرحله و زمان تشخیص، نتایج درمانی از «عالی تا بی‌اثر» تغییر می‌کند. این موضوع نشان از اهمیت «تشخیص به موقع سرطان مثانه» دارد.
علایم
مهم‌ترین علامت سرطان مثانه «خون ادراری» یا «هماچوری» (hematuria) است. این علامت به خصوص به صورت «متناوب و هرازگاهی» ظاهر می‌شود. در قریب ۸۵ درصد از بیماران مبتلا، اولین علامت سرطان مثانه وجود همین «خون ادراری هرازگاهی» است. اصولا «خون ادراری» علامت مهمی است و تا زمانی که جواب کاملا قانع‌کننده‌ای برای آن در دست نباشد، باید تحقیقات ادامه یابد.
گاه تنها علایم تحریکی نظیر «تعدد در دفع ادرار» یا «عدم توانایی در نگهداری آن» و بالاخره «سوزش مجرا» بروز پیدا می‌کنند. این علایم بیشتر در افراد جوان مبتلا به نوع «سرطان در جا» به وجود می‌آید.
در طب اصطلاحی وجود دارد که به عنوان «چرک ادراری سترون» (sterile pyurea) شناخته می‌شود. سه بیماری مهم سنگ ادراری، سل و سرطان سبب بروز آن می‌شوند.
با عنایت به آنچه ذکر شد، اگر رنگ ادرار شما به قرمزی گرایید، حتما به پزشک مراجعه کنید و در صورت تایید وجود خون در ادرار به کنکاش ادامه دهید.
دوباره متذکر می‌شوم که «وجود سلول‌های چرکی بدون باکتری» یعنی «چرک ادراری سترون» علامت بسیار مهمی است و تحقیقات بیشتری را طلب می‌کند.
بعضا تومور مثانه به طور کاملا اتفاقی مثلا در جریان یک «سونوگرافی یا IVP» تشخیص داده می‌شود. اگر تومور سوراخ حالب را بگیرد، اکثرا سبب اتساع و بزرگی کلیه و حالب همان طرف می‌شود که این حالت را می‌توان در «سونوگرافی یا IVP» تشخیص داد.
در صورت قرمزی ادرار به چه کسی باید مراجعه کرد؟
اورلژیست‌ها جراحانی هستند که بیماری‌های کلیه، حالب، مثانه، پروستات و دستگاه تناسلی را به خوبی می‌شناسند. در صورتی که ادرار شما به قرمزی گرایید، باید بی‌فوت وقت به یک «اورلژیست» مراجعه کنید.
اورلژیست پس از شنیدن شرح حال شما، معاینه دقیقی انجام خواهد داد. در سابقه شما به مصرف دخانیات (به خصوص تریاک) تماس‌های شغلی با مواد رنگی صنعتی، سابقه خانوادگی، مصرف مسکن‌های خاص، تزریق سیکلوفسفامید و نکات دیگر توجه خواهد شد.
اولین اقدام تشخیصی، انجام یک «آزمایش کامل ادرار» است. در صورتی که وجود خون ثابت گردد یا «چرک ادراری سترون» مشاهده شود، بلافاصله «IVP» درخواست خواهد شد. با وجودی که IVP وسیله خوبی برای تشخیص سرطان مثانه محسوب می‌شود ولی باید توجه داشته باشید که تشخیص نهایی و قطعی سرطان مثانه با انجام «سیستوسکپی» (cystoscopy) امکان‌پذیر است.
در جریان سیستوسکپی اگر به ضایعه مشکوکی برخورد شود از آن «بیوپسی» (biopsy) می‌شود و بسته به شرایط، به کمک وسیله‌ای موسوم به «رزکتوسکپ» (resectoscope) تراش کامل انجام می‌گیرد. اقدام آخر، هم تشخیصی و هم درمانی است. عمل فوق را
«TUR-BT» یا «تراش مجرایی تومور مثانه» می‌نامند.
نمونه‌های گرفته شده یا بیوپسی یا «تراش مجرایی تومور مثانه» را نزد «پاتولژیست» می‌فرستند تا مورد بررسی دقیق بافتی قرار گیرند. سپس براساس ارایه نظر پاتولژیست و «درجه‌بندی» و «نوع‌شناسی» سرطان، درمان قطعی تعیین می‌شود.
درمان سرطان مثانه
همان‌طور که گفته شد، عاقبت سرطان مثانه در گرو زمان تشخیص است. در صورتی که سرطان در مراحل اولیه باشد، اکثرا همان «تراش مجرایی تومور» کفایت می‌کند و سبب درمان بیمار می‌شود.
نکته مهم در درمان تومورهای سطحی مثانه، پیگیری دقیق بیماری است. برای پرهیز از عود بیماری باید هر سه ماه یک‌بار به مدت دو سال بیمار را سیستوسکپی کرد و در صورت مشاهده هرگونه نشانه‌ای از عود، اقدامات درمانی عاجلی را انجام داد.
گاهی برای کسب نتایج بهتر می‌توان از تجویز مواد «ضد سرطان» یا «BCG» به داخل مثانه نیز استفاده کرد.
متاسفانه در صورت پیشرفت بیماری، درمان دشوار می‌شود و نتایج خوبی ندارد.
در صورتی که لایه عضلانی مثانه گرفتار شود، دیگر «تراش مجرایی تومور» کفایت نمی‌کند و لازم است عمل «سیستوپرستاتکتومی قاطع» انجام شود. در جریان این عمل، مثانه، پروستات و غدد لنفاوی منطقه به طور کامل درآورده می‌شوند.عاقبت بیمارانی که بیماری‌شان بسیار پیشرفته باشد، اساسا خوب نیست و «شیمی‌درمانی» سنگین تنها راه پیش‌روی آنان است.
در اینجا تاکید دوباره بر اهمیت بی‌چون و چرای توجه به قرمزی ادرار در تشخیص به موقع سرطان مثانه لازم به نظر می‌رسد. کم نیستند افرادی که با توجه به این تغییر رنگ از وخامت بیماری خطرناکی چون تومورهای پیشرفته مثانه جلوگیری کرده و آن را به یک بیماری ساده قابل درمان بدل ساخته‌اند.
نحوه برخورد با بیمار مبتلا به سرطان مثانه
پذیرش ابتلا به سرطان برای هر کسی دشوار است. نقش اطرافیان و معاشرین نزدیک باید تسهیل‌کننده باشد.
در این مورد لازم است توجه داشته باشیم که ما در دنیایی زندگی می‌کنیم که در آن دیگر سرطان را نمی‌توان لاعلاج نامید، خصوصا اگر به موقع تشخیص داده شود.
اگر درست به اطراف خود دقت کنید، حتما فرد یا افرادی را خواهید یافت که سال‌ها پیش خبر ابتلای آنها به سرطان مثانه را شنیده‌اید، ولی همچنان از معاشرین شمایند.
نتیجه‌گیری
به رنگ ادرار خود توجه داشته باشد. در صورت قرمز شدن آن حتما به اورلژیست مراجعه کنید به خصوص اگر «تکرار» شود و «بی‌درد» باشد.
اگر دخانیات مصرف می‌کنید، هر چه زودتر آن را کنار بگذارید. در نظر داشته باشد که مصرف تریاک از مستعدکننده‌ترین عوامل شناخته شده در ایجاد سرطان مثانه محسوب می‌شود. پس هم به این دلیل و هم به توجیه دیگر، عوارضی که بر آن مترتب است از مصرف آن به شدت دوری جویید.توجه داشته باشید که در دود سیگار و نیز تریاک ماده‌ای وجود دارد که اگر آن را در میزان هزارم میلی‌گرم به موش تزریق کنیم به زودی در مثانه‌اش توموری بدخیم ظاهر خواهد شد. این مشاهده از وجود رابطه‌ای علت و معلولی و بی‌چون و چرا بین مصرف سیگار یا تریاک و پیدایش تومورهای بدخیم در مثانه حکایت می‌کند.
دقایق و ساعات زندگی خود را در دود سیگار قلیان و به خصوص تریاک بیرون ندهید.
در صورتی که به دلایل شغلی با رنگ‌های صنعتی آنیلین، سموم شیمیایی و نفتیلامین در تماس هستید، بهتر است حتی اگر علامتی وجود ندارد، مورد معاینه و بررسی دقیق قرار گیرید.اگر به بیماری رماتیسم مبتلا هستید یا به هر دلیل دیگر «سیلکوفسفامید» مصرف می‌کنید، باید از نظر ابتلا به سرطان مثانه دایما مورد بررسی و تحقیق قرار گیرید.
به این واقعیت توجه داشته باشید که سرطان مثانه هم قابل پیشگیری است و هم اگر به موقع تشخیص داده شود، درمان‌پذیر به شمار می‌آید.
ادامه دارد …
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد