محرومیت ابدی

مهدیه بهارمست- این روزها موج افغانستان‌هراسی و اعتراض به‌حضور مهاجران افغانستانی شدت گرفته است. در حالی که طبق آمار رسمی میزان مهاجران افغانستانی در ایران ۷‌میلیون نفر است اما تخمین‌ها اعداد بالاتری را نشان می‌دهد. نماینده سلماس گفته است: با چه حق و حقوقی به ۱۷‌میلیون نفر افغانستانی اجازه رسوب و ماندگاری در کشور و استفاده از یارانه مردم ایران داده شده است. یعقوب رضازاده، نماینده مجلس با بیان اینکه حضور اتباع افغانستانی در ایران به اندازه ایجاد یک افغانستان کوچک است، گفت: «در قانون اجازه ازدواج اتباع خارجی با زن ایرانی منع شده با چه منطقی با کلمه ازدواج شرعی قصد دارید آن را قانونی کنید، با چه مجوزی برای اتباع خارجی حق تملک املاک و اموال ایرانی را صادر می‌کنید؟ با چه حق و حقوقی به ۱۷‌میلیون نفر افغانستانی اجازه رسوب و ماندگاری در کشور و استفاده از یارانه مردم ایران داده شده است.» به همین دلیل اخیرا تعصبات و تبعیضاتی علیه مهاجران افغانستانی در ایران، هم در رسانه‌های رسمی و هم در فضای مجازی دیده می‌شود. به عقیده بسیاری از کارشناسان این مسائل نگران‌کننده است زیرا اوج تفکرات نژادپرستانه و نوعی افغانستان‌هراسی را در ایران نشان می‌دهد، همچنین تجربه نشان داده است برخورد قهرآمیز با هیچ معضل اجتماعی‌ نمی‌تواند اثر و نتیجه قابل قبولی از خود به‌جا بگذارد. این روزها اجبار مهاجران به ترک ایران به یکی از معضلاتی تبدیل شده که رفته‌رفته بوی خشونت و خشم به خود گرفته است. در این بین اما هم عوامل اجتماعی و رسانه‌ای دخیل بوده‌اند و هم مسائل معیشتی و اقتصادی. اما آیا این همه هجمه به افرادی که زمانی نیروی محرکه این سرزمین بودند و در بسیاری از مشاغلی که هیچ ایرانی‌ حاضر به پذیرش‌شان نبود با حداقل حقوق کار می‌کردند و چرخ صنعت و تولید و اقتصاد کشور را به حرکت درمی‌آوردند راهکار درستی برای اخراج مهاجران غیرقانونی از کشور است؟ اینکه تازه بعد از این همه سال مسوولان به این فکر افتاده‌اند که قوانین برای مهاجران غیرقانونی در تمامی دنیا اجرا می‌شوند این سوال را پیش می‌آورد که چرا در گذشته و زمانی که افکار اجتماعی هنوز آماده پذیرش موج مهاجرت افغانستانی‌‌ها به ایران نبود با این مساله به شکل قانونی برخورد نشد اما حالا که این افراد سال‌های سال در این کشور زندگی کرده‌اند و بسیاری از آنها با دختران یا پسران ایرانی ازدواج کرده و خانواده تشکیل داده‌اند این همه اصرار بر اخراج آنها از کجا نشات می‌گیرد.
محرومیت در زندگی افغانستانی‌های ساکن ایران جاری است
در همین راستا امان‌الله قرایی، جامعه‌شناس گفت: سروسامان دادن مهاجران افغانستانی راهکار مناسبی است تا هم این افراد بتوانند از حداقل حقوق شهروندی کشوری که در آن به طور قانونی زندگی می‌کنند بهره‌مند شوند و هم مشکلات و معضلاتی که بر اثر افزایش تعداد مهاجران غیرقانونی به کشور ایجاد شده تا حد زیادی رفع شود.
وی افزود: متاسفانه طی سال‌های گذشته مردم ما با مشکلات اقتصادی، معیشتی و بیکاری به طور فزاینده‌ای مواجه شده‌اند. همین باعث شده در حال حاضر بسیاری از مردم به این فکر بیفتند که یکی از عوامل نبود کار برای جوان ایرانی همین حضور افغانستانی‌ها در کشور است. همانطور که می‌دانیم، کارفرما از این افراد استفاده می‌کند زیرا هم می‌تواند بدون دردسرهای قانونی و بیمه و حقوق پایه و… نیروی کار جذب کند و از طرفی هم هر وقت دلش بخواهد بدون ترس از شکایت و… آنها را از کار اخراج می‌کند.
این استاد جامعه‌شناسی اظهار کرد: اگر با دقت به این شرایط توجه کنیم متوجه می‌شویم که اتفاقا برای مهاجران غیرقانونی رفتن از ایران بسیار بهتر است تا ماندن و در معرض سوءاستفاده کارفرمایان واقع شدن. ضمن اینکه اکثر این افراد در فقر و محرومیت به سر می‌برند و ممکن است عامل بروز برخی بزه‌های اجتماعی باشند.
او ادامه داد: بسیاری از کودکان این افراد حتی اگر یکی از والدین‌شان ایرانی باشد از داشتن شناسنامه و اوراق هویتی محروم‌اند، از سوی دیگر ثبت‌نام آنها در مدارس همیشه با مشکل همراه بوده و همین رفتارها زمینه‌ساز بزه‌های اجتماعی می‌شود. همانطور که محرومیت افراد ایرانی هم می‌تواند باعث بروز و افزایش بزه‌های اجتماعی شود.
قرایی سپس با اشاره به اینکه تنها مهاجران افغانستانی نیستند که در کشور ما حضور دارند و از امکانات استفاده می‌کنند، گفت: مساله اینجاست که مسوولان در تقسیم امکانات کشور بین تمامی افراد حاضر در جامعه تعادل و توازن برقرار نکرده‌ و در نتیجه موفق عمل نکرده‌اند. همین مساله مردم را عاصی کرده است. در حال حاضر بسیاری از دانشجویانی که در دانشگاه‌های مختلف ایران به‌رایگان یا با هزینه کم مشغول تحصیل هستند از کشورهایی نظیر چین، ونزوئلا و… آمده‌اند. در حالی که دانشجویان ایرانی برای اینکه بتوانند در دوره‌های کارشناسی و کارشناسی ارشد حتی در دانشگاه‌های دولتی تحصیل کنند باید هزینه‌هایی پرداخت کنند که برخی از آنها توانش را ندارند.
وی افزود: پس وقتی درباره نارضایتی مردم از حضور مهاجران در کشور صحبت می‌کنیم نمی‌توانیم تمام این بار را گردن مهاجران افغانستانی یا نفرت مردم از این افراد بیندازیم. مردم نارضایتی خود را ابراز می‌کنند چراکه معتقدند در شرایط کنونی اگر امکانی در کشور فراهم است باید در اختیار افراد جامعه و کسانی که در این آب و خاک به دنیا آمده‌اند قرار بگیرد نه اینکه به دیگرانی که هیچ تعلق و عرقی به این سرزمین ندارند داده شود.
این استاد جامعه‌شناسی در ادامه گفت: به هر حال قوانین در مورد مهاجران در تمامی کشورهای دنیا جاری و ساری است اما ما اگر بخواهیم به فرهنگ مهمان‌نوازی ایرانی‌مان رجوع کنیم باید در نظر داشته باشیم که برخوردهای قهرآمیز چاره کار نیست. ساماندهی و ارائه مدارک هویتی به مهاجران می‌تواند آمار بزه‌هایی را که شاید برخی از آنها مرتکب شوند پایین بیاورد. از سوی دیگر نظارت بر جامعه مهاجران را ساده‌تر و سیستماتیک می‌کند.
وی در پایان بیان کرد: متاسفانه رفتارهایی که الان با این مهاجران صورت می‌گیرد به‌نوعی نادیده گرفتن قوانین هم به حساب می‌آید چون حتی مهاجرانی که مدرک هویتی دارند و اجازه اقامت گرفته‌اند نیز در این جمع‌آوری‌های دسته‌جمعی در معرض آزار و اذیت قرار می‌گیرند که این اصلا روش مناسبی برای ساماندهی نیست.
۹۰‌درصد افغانستانی‌هایی که اخراج زوری می‌شوند، برمی‌گردند
دکتر سیدحسن موسوی چلک، رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران با اشاره به اینکه ۹۰‌درصد افغانستانی‌هایی که اخراج زوری می‌شوند، برمی‌گردند به «جهان‌صنعت» گفت: تعصبات درباره مهاجران افغانستانی وجود دارد که اینها مسوول بخشی از مشکلات اقتصادی ما هستند. خیلی‌ها به‌دنبال آن هستند که وضعیت اقتصادی را تحلیل کنند و دم‌دستی‌ترین تحلیل فرافکنی مشکلات به‌یک گروه خاص است. چه کسی بی‌دفاع‌تر از مهاجران افغانستانی را داریم؟ در سال‌های اخیر تفکرات ناسیونالیستی و نژادپرستی در فضای مجازی شکل گرفته که بخشی از عقاید شوونیستی به‌خصوص خاک‌پرستی فارس، دیگران را پست می‌داند. حتی درباره رد مرز هم سیاست مشخصی نداریم. در یک مورد، بچه‌ها را یک ماه پیش جمع کردند بردند. بچه‌ای در استان خراسان شمالی بود. او را گرفتند و بردند. سه،چهار سال در افغانستان بود، هرچه داد و بیداد می‌کرد من ایرانی هستم کسی گوش نمی‌داد. قیافه‌اش شبیه افغانستانی‌ها بوده است. چهار سال خانواده‌اش فکر می‌کردند او مرده است. بعد خودش را به‌سفارت می‌رساند. یک اثر انگشت از او می‌گیرند و به ‌کمک انجمن ما، او یک ماه پیش به‌ایران برمی‌گردد. در مورد دیگری، یک‌سال‌ونیم پیش بچه‌ای را ردمرز کرده بودند، یک سفری از طریق انجمن ما به‌افغانستان انجام شد، بچه‌ای را دیدیم که تمام فامیل او در استان تهران بودند. بعد از کلی هزینه، پاسپورت او را گرفتند و به‌ایران برگشت.
وی افزود: رهاشدگی به‌خاطر همین چیزهاست. کشورهای مختلف، سازوکار مهاجرت دارند ولی ما از تجربه جهانی استفاده نمی‌کنیم. هر انسان فارغ از دین، زبان، جنسیت، نژاد و تابعیت انسان است. در حکومتداری و کشورداری باید سازوکار منطقی اتخاذ شود ولی ما این سازوکار را نداریم. شاید برای همین برنامه هفتم گفته است تکلیف را مشخص کنید.
این مددکار اجتماعی اظهار کرد: به نظرم یک مشکل جدی را نه‌تنها درباره افغانستانی‌ها بلکه درباره مهاجران داریم. ما بلاتکلیفیم. در مسابقات المپیک می‌بینید چقدر افراد مهاجر به‌کشورهای دیگر می‌روند، تابعیت می‌گیرند و مسابقه می‌دهند. این نشان‌دهنده آن است که سیاست مهاجرتی کشورها مشخص است. ما در ایران هیچ سیاست مهاجرتی نداریم. درواقع افغانستانی توانمند را همانطور می‌بینیم که یک فرد مجرم را. کشورها برای سه گروه سازوکار تعریف می‌کنند؛ گروه اول مهاجران هستند یعنی کسانی که قانونی وارد می‌شوند و پاسپورت دارند و شهروند کشور میزبان محسوب می‌شوند. کشورهای مختلف، سیاست مهاجرتی قانونی خود را مشخص کرده‌اند.
او ادامه داد: گروه دوم، کسانی هستند که مجبور به‌فرار از کشور خود شدند. در افغانستان، گروه عمده‌ای مجبور به‌فرار از کشور خود شدند که به‌ اینها آواره می‌گویند. طبق کنوانسیون‌ها، کشورها موظفند آوارگان را بپذیرند و به‌آنها خدمات بدهند منتها سازوکار پذیرفتن این آوارگان، تابع سیاست‌های کشور میزبان است. برخی کشورها اینها را تبدیل به‌ پناهنده با سازوکار قانونی می‌کنند. بخشی از کشورها عده‌ای از این آوارگان را نمی‌پذیرند. سازمان مهاجرت کشور میزبان، آنها را نمی‌پذیرند. این برخورد هوشمندانه است و رهاشده و بلاتکلیف نیست. مردم هم می‌دانند چه کنند. هرچند وقت یک‌بار، فرصت مهاجرپذیری را می‌بینید که اعلام می‌شود. ما بلاتکلیفیم و هر زمان موجی ایجاد شود، برخورد واکنشی داریم. اخراج می‌کنیم، جمع‌آوری و ردمرز می‌کنیم. ما عراقی‌ها را هم داریم که درباره آنها بلاتکلیفیم. زمانی که حاکمیت سیاست مهاجرتی خود را مشخص نکند این مشکلات را داریم. قرار شد طبق برنامه هفتم توسعه، وزارت کشور و دبیرخانه شورای‌عالی امنیت ملی، تکلیف را روشن کند. سازمان ملی مهاجرت، الان به‌صورت غیرقانونی شکل گرفته است. قانون برنامه هفتم توسعه، تکلیف کرده است وزارت کشور و دبیرخانه شعام، این کار را انجام دهد. طبیعی است ایران که در جوار افغانستان است، زودتر از بقیه کشورها درگیر مشکلات این کشور شود.