مدیریت منابع آب راهکار فرونشست‌ها

مهر- رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی با بیان اینکه شکایت از برنج‌کاری در روستاهای تخت‌جمشید به نتیجه نرسید، گفت: مشکل این روزهای فرونشست آثار تاریخی حل نمی‌شود مگر اینکه منابع آبی منطقه مدیریت شود.
مصطفی ده‌پهلوان رییس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی پیرامون موضوع فرونشست در نقش‌رستم گفت: نقش‌رستم موضوع مهمی برای پژوهشگاه و وزارت میراث‌فرهنگی است اما چیزی که تخت‌جمشید و نقش‌رستم و خیلی از آثار میراثی ایران و کشورهای دیگر را تهدید کرده فرونشست است که به دلیل تغییر اقلیم و برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی به‌وجود آمده است.
وی گفت: امروزه آب به یک امر سیاسی- اجتماعی و فرهنگی و موضوع فراملی و فرادستگاهی تبدیل شده است؛ پروژه‌هایی که در کشورهای پیرامونی داریم مانند پروژه داپ و گاپ که توسط ترکیه در سرشاخه‌های ارس و دجله اتفاق می‌افتد؛ مانع دبی آب دجله شده است. اینها تاثیرات اقلیمی ناگواری را در کشور ما می‌گذارد. قوانین بین‌المللی هم هست که برخی کشورها عضو مجمع و آن قوانین نیستند تا بتوان از ضمانت آن بهره گرفت. موضوع سدسازی و چاه‌های عمیق در کشور ما هم موضوع قابل بحث است. ما از تجربه زیستی‌مان استفاده نکردیم، اگر مهندسی قنات را جدی می‌گرفتیم و درک داشتیم که از آب کم قنات و کاریز استفاده می‌شد؛ امروز شاهد خشک شدن دریاچه ارومیه و فرونشست‌ها نبودیم.
ده‌پهلوان بیان کرد: نقش‌رستم به‌خاطر برداشت بی‌رویه آب دچار این مشکل شده است. حل این موضوع به صورت اساسی و بنیادی در حوزه وزارت میراث و پژوهشگاه نیست. عمق چاه‌هایی که در مرودشت هستند، بین ۲۰۰ تا ۴۵۰متر است. اینکه مرمت‌های سطحی انجام شود مسکن است ولی حل بحران باید به شکل دیگری باشد. بین روستاهای نقش‌رستم تا تخت‌جمشید برنج‌کاری با چاه آب انجام می‌شود. این شدنی نیست. برنج‌کاری باید در اقلیم خودش انجام شود. پرونده‌های قضایی زیادی در سال‌های گذشته حتی برای چاه‌های آب غیرمجاز در نظر گرفته شده ولی به جایی نرسید. موضوع مدیریت منابع آب منطقه و کشور است که ما امروز با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنیم. مشکل این روزهای فرونشست آثار تاریخی در این منطقه حل نمی‌شود مگر اینکه منابع آبی منطقه مدیریت شود.
وی در گفت‌وگوی رادیویی با بیان اینکه تغییرات اقلیمی موجب شده تا گلسنگ‌های تخت‌جمشید هم اضافه شود، گفت: تمامی نهادها باید در کنار هم باشند؛ امور پایگاه‌ها و استان و ما در پژوهشگاه باید با هم کار کنند. اقداماتی در حال انجام است؛ پایگاه پارسه از پژوهشگاه میراث درخواست گمانه‌زنی برای بررسی لایه‌های فرهنگی و طبیعی منطقه داشتند ما هم در پژوهشگاه کارگروهی را به نام تغییرات اقلیمی و میراث فرهنگی تشکیل دادیم و امیدواریم بتوانیم با یک همکاری فرادستگاهی جلو برویم.
در ادامه علی بیت‌اللهی عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه مسکن و شهرسازی و رییس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری نیز بیان کرد: محدوده استان فارس، بزرگ‌ترین و خطرناک‌ترین پهنه فرونشستی، پهنه مرودشت است که مجموعه نقش‌رستم و تخت‌جمشید در حاشیه این پهنه فرونشستی قرار می‌گیرد. در چنین شرایطی نشست نامتقارن زمین دچار گسیختگی و شکاف‌هایی می‌شود که اصطلاحا به آنها فیشرهای فرونشستی می‌گویند. این فیشرها یا فرونشست‌ها را به وضوح در محدوده تخت‌جمشید در همان محوطه‌ای که چادرهای مهمان خارجی بنا شد، مستند کرده‌ایم و هم در پای نقش‌رستم قابل مشاهده است.
وی ادامه داد: پدیده‌ای که بر اثر فرونشست زمین، سازه و آثار تاریخی ارزشمند را تهدید می‌کند این است که در داخل شکاف‌های فرونشستی، آب‌های حاصل از نزولات جوی یا آبیاری‌های سطحی، نفوذ می‌کند و به مرور فرسایشی را ایجاد می‌کند که فرسایش تونلی نامیده می‌شوند. این تونل‌ها در اثر آب شستگی‌های زیرسطحی، وسیع‌تر می‌شوند و به مرور زمان در اثر ریزش سقف این تونل‌های زیرسطحی، فروریزش‌های سانحه‌زا و خسارت‌بار رخ می‌دهد.
بیت‌اللهی افزود: یکی از مواردی که می‌شود جلوی فیشرها و فرونشست‌ها را گرفت اقدامات و تمهیداتی است که با استفاده از مواد و متریال طبیعی مثل خاکسترهای آتشفشانی می‌توان جلوی گسترش فرسایش تونلی و احتمالا فروریزش ناگهانی را گرفت. در برخی از کشورها این کار انجام شده است.