مذاکرات پس از وقفه

جلال میرزایی*
ایران و آمریکا پس از سه دور مذاکرات «سازنده» در آستانه برگزاری دور چهارم این گفت‌وگوها از حضور در محل مذاکرات خودداری کردند تا عملا شاهد ایجاد یک وقفه احتمالا کوتاه‌مدت در این روند باشیم. با این همه باید این مهم را در نظر داشته باشیم که این وقفه، به‌واقع چندان اتفاق عجیبی نبوده و اتفاقا از جهاتی قابل‌پیش‌بینی بود. چنانکه بسیاری از کارشناسان و صاحب‌نظران در روزها و هفته‌هایی که مذاکرات کماکان در جریان بود، از این احتمال سخن می‌گفتند. در واقع ناظران در آن مقطع تاکید داشتند که کار اصلی دیپلمات‌ها و دشواری و پیچیدگی مذاکرات ایران و آمریکا عملا زمانی آغاز خواهد شد که طرفین از بحث درخصوص کلیات عبور کرده و
به سراغ جزئیات بروند. به بیان دیگر دشواری کار، زمانی مقابل چشمان دیپلمات‌های ایرانی و آمریکایی آشکار می‌شود که نوبت به تصمیم‌گیری واقعی درباره چند و چون مسائل برسد و بخواهند مشخصا تعیین کنند که جمهوری اسلامی تا چه میزان می‌تواند برنامه‌های هسته‌ای خود را پیش ببرد و ایالات‌متحده در قبال این اقدامات ایران، موظف به لغو کدام تحریم‌هاست. آنچه اما در شرایط کنونی حائزاهمیت بوده این است که هیچ‌یک از طرفین در راهبرد کلان‌شان تغییر ایجاد نکرده‌اند؛ به این اعتبار، همان راهبرد و رویکردی که طرفین را به حضور پای میز مذاکره ترغیب کرد و زمینه‌ساز برگزاری سه دور مذاکره در مسقط و رم شد، کماکان نیز مدنظر هر دو طرف این مذاکرات است و هر دو نیز بر آن تاکید می‌کنند به‌ویژه ایالات‌متحده به رهبری دونالد ترامپ از آنجا که می‌دانند هزینه اتخاذ هر راهبردی به‌جز راهبرد مذاکراتی کنونی، بسیار سنگین خواهد بود و در عین حال، هیچ ضمانتی نیز در دست ندارند که در صورت پرداخت این هزینه گزاف، الزاما به نتایج موردنظرشان دست خواهند یافت، هیچ تمایلی به تغییر راهبرد کلان خود مبنی‌بر پافشاری بر مسیر دیپلماسی و حل مشکلات از طریق مذاکره ندارند. دونالد ترامپ علاوه‌بر این، به‌خوبی نسبت‌به جزئیات موضع ایران در این رابطه آگاهی دارد و می‌داند که جمهوری اسلامی نیز از حداکثر توان خود برای حل‌وفصل مشکل با استفاده از همین راهبرد دیپلماتیک استفاده خواهد کرد. در مجموع به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی نیز همچون ایالات‌متحده با جدیت حداکثری وارد مذاکرات شده و چنانکه در این مدت به دفعات شاهد بودیم، ایران آمادگی دارد که در حوزه نظارت بر فعالیت‌های هسته‌ای، امتیازهایی را به طرف مقابل بدهد. مقام‌های ایرانی در این مدت به دفعات تاکید کرده‌اند که مشکلی با راستی‌آزمایی چگونگی فعالیت‌های هسته‌ای خود ندارند و از انعطاف کافی برای دستیابی به توافق نیز برخوردارند. نکته مهم دیگری که به‌ویژه وقتی مذاکرات کنونی را با مذاکرات برجام مقایسه می‌کنیم، آشکارا به چشم می‌آید، استقبال تهران نسبت‌به همکاری اقتصادی با واشنگتن
است. این درحالی است که به نظر می‌رسد این گزاره، به‌نحوی ناظر بر انتقادهایی است که ترامپ در دور نخست ریاست‌جمهوری خود، نسبت‌به برجام وارد می‌کرد. احتمالا به یاد داریم که ترامپ در آن دوران، به دفعات این موضع را مطرح می‌کرد که ایالات‌متحده امتیازهای فراوانی به ایران داده اما هیچ سهم و بهره مشخصی از توافق به دست نیاورده است. این در شرایطی است که در حال حاضر، اوضاع آشکارا متفاوت بوده و ایران چنانکه به دفعات اعلام کرده، با سرمایه‌گذاری شرکت‌های آمریکایی در حوزه‌های گوناگون حتی در حوزه‌های حساسی همچون نفت و پتروشیمی مخالفت ندارد و به نظر می‌رسد این محرک اقتصادی نیز در ترغیب بیش از پیش ترامپ برای حضور پای میز مذاکرات موثر بوده است.
سرانجام باید به این نکته اشاره کنیم درصورتی که پس از این وقفه چند روزه، طرفین بار دیگر به میز مذاکره بازگردند عملا به معنای آن خواهد بود که دست‌کم چند گام بعدی مذاکره نیز با حداقل چالش طی خواهد شد؛ چه آنکه هم‌اکنون طرفین نسبت‌به خطوط قرمز یکدیگر و بیشینه و کمینه آنچه در مذاکرات می‌خواهند و آنچه حاضرند برای دستیابی به اهداف و خواسته‌هایشان بپردازند، واقفند و درنتیجه بازگشتشان به میز مذاکرات پس از این وقفه کنونی، به‌معنای پذیرش کلیات خواسته‌های طرف مقابل است.
* استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل و نماینده پیشین مجلس