مذاکره در مسکو؛ زنگ خطر در تهران

محمدرضا ستاری- روز سه‌شنبه الهام علی‌اف، رییس‌جمهوری آذربایجان و نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان طی دیدارهایی جداگانه با ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهوری روسیه در مسکو دیدار کردند. این دیدارها در حاشیه اجلاس بریکس که در کازان روسیه برگزار می‌شود صورت گرفته و تا لحظه تنظیم این گزارش در عصر چهارشنبه اخبار خاصی درخصوص محوریت این دیدارها منتشر نشده است.
البته طبق گزارشی که خبرگزاری‌های روسیه منتشر کرده‌اند، پوتین در دیدار با علی‌اف روابط دو کشور را رو به توسعه دانسته و گفته که همزمان با گردش تجاری 3/4‌میلیارد دلاری میان مسکو و باکو، روسیه مایل است 4‌میلیارد‌ دلار دیگر به صورت مستقیم در جمهوری آذربایجان سرمایه‌گذاری کند.
از سوی دیگر در حالی که گفته می‌شود برنامه‌ای درخصوص دیدار علی‌اف با پاشینیان در مسکو وجود ندارد، پوتین در دیدار جداگانه خود با نخست‌وزیر ارمنستان اعلام کرد که روابط تجاری دو کشور سال گذشته به 4/7‌میلیارد‌ دلار رسید و در نیمه نخست سال‌جاری میلادی نیز 5/2 برابر رشد داشته و از 3/8‌میلیارد‌ دلار گذر کرد. همچنین تجارت بین دو کشور شاید در پایان سال‌جاری میلادی به رقم ۱۴ تا ۱۶‌میلیارد‌ دلار برسد.
نقشه باکو برای منطقه
در همین رابطه و در حالی که باکو هفته گذشته دوباره ایروان را تهدید کرده و یوری اوشاکف، دستیار پوتین نیز گفته که توافقی برای نشست سه‌جانبه در مسکو حاصل نشد، اهمیت چنین سفری از سوی علی‌اف و پاشینیان به مسکو هم درخصوص تنش‌ها در قفقاز جنوبی و هم درخصوص امنیت ملی ایران غیر‌قابل چشم‌پوشی است.
لازم به ذکر است پس از آغاز جنگ اوکراین و به واسطه اینکه روسیه به طور کامل در اوکراین با غرب درگیر است، رفته‌رفته نوعی خلأ قدرت در قفقاز جنوبی شکل گرفته که همزمان با دست برتر باکو نسبت به ایروان، حالا پای بازیگران دیگری مانند فرانسه و آمریکا نیز به این قضیه باز شده است. این موضوع در شرایطی صورت گرفته که ارمنستان عملا از روسیه فاصله گرفته و پیمان امنیت جمعی با مسکو را نیز به حالت تعلیق درآورده است زیرا به گفته پاشینیان، روسیه در جنگ با آذربایجان هیچ کمکی به آنها نکرده و دیگر لزومی ندارد که آنها خود را ملزم به این پیمان کنند.
از این رو زمانی که روسیه درگیر جنگ اوکراین است و ایران نیز به واسطه اقدامات رژیم اسرائیل، اولویت برنامه‌های سیاسی، دیپلماتیک، نظامی و امنیتی خود را معطوف به خنثی کردن تهدیدات تل‌آویو کرده است، جمهوری آذربایجان تمام تلاش خود را جهت اجرایی کردن گذرگاه زنگزور به کار گرفته است.
لازم به ذکر است جمهوری آذربایجان برای دسترسی به جمهوری نخجوان، نیازمند یک گذرگاه است و همان‌طور که اعلام کرده قصد دارد یک کریدور به نام زنگزور از خاک ارمنستان به سمت جمهوری نخجوان ایجاد کند. چنین اقدامی نه‌تنها 48 کیلومتر مرز ایران با ارمنستان را تحت‌الشعاع قرار داده، بلکه به واسطه مسدود کردن دسترسی ایران به ارمنستان، گرجستان، روسیه و سپس اروپا هم از لحاظ ژئوپلیتیکی و هم از منظر امنیت ملی برای ایران تهدیدی جدی خواهد بود.
این مساله زمانی اهمیت مضاعف پیدا می‌کند که بدانیم علاوه بر ترکیه، روس‌ها نیز در طول ماه‌های اخیر حمایت تلویحی خود از ایجاد چنین کریدوری را اعلام کرده‌اند. به همین دلیل جمهوری آذربایجان به کمک متحدان خود که اتفاقا رژیم اسرائیل نیز از جمله آنها محسوب می‌شود به دنبال استفاده حداکثری از شرایط موجود جهت پیشبرد نقشه خود است.
سه‌گانه تهدید علیه ایران
در همین راستا و در حالی که ایران بارها هشدار داده که هرگونه تغییر مرزها خط قرمز تهران محسوب می‌شود و در طول چهار سال گذشته نیز تلفیقی از مذاکره، هشدار و حتی مانور نظامی را برای جلوگیری از چنین نقشه خطرناکی در دستور کار قرار داده، موضوع زمانی پیچیده‌تر می‌شود که در وهله اول جمهوری آذربایجان هنوز خواسته خود را برای دسترسی به نخجوان به صورت شفاف منتشر نکرده است یعنی مشخص نیست که دولت باکو برای ایجاد چنین گذرگاهی به دنبال راه است یا کریدور یا دالان؟ گفتنی است هر سه این موارد از منظر سیاسی و حقوقی شرایط و مقتضیات خاص خود را دارند و باکو نشان داده به فراخور شرایط هر بار یک کدام از این موارد را جزئی از خواسته‌های خود اعلام می‌کند.همچنین هنوز مشخص نیست که هدف باکو برای تسلط بر این گذرگاه، حاکمیتی است یا مالکیتی؟ از این رو سقف خواسته آنها احداث کریدوری است که با توجه به دست برتر آنها در جنگ با ارمنستان، می‌تواند از منظر حقوقی و امنیتی دسترسی ایران به ارمنستان را با مشکلاتی جدی مواجه کند.
مساله مهم دیگر این است که در سایه تحولات جاری در خاورمیانه، چند صباحی است که صحبت از مذاکرات میان دو کشور با حضور برخی کشورهای غربی نیز به میان آمده است؛ این امر در شرایطی نگران‌کننده می‌شود که ممکن است در سایه عدم حضور ایران در چنین مذاکراتی، دو طرف با میانجی‌گری کشورهای ثالث به توافقاتی دست پیدا کنند که عملا منافع ایران را
نادیده بگیرند.
به همین دلیل هر‌چند اکنون اولویت ایران مدیریت و مهار تهدیدات اسرائیل است، اما نباید از یاد برد که بحث کریدور زنگزور باید همچنان در اولویت سیاست خارجی کشورمان قرار داشته باشد چرا‌ که هر‌گونه کوتاهی می‌تواند ما را در عمل انجام شده‌ای قرار دهد که بازگشت به نقطه اول را برای کشورمان با هزینه‌های زیادی همراه کند.