مراحل ورود سرمایه‌گذاران خارجی به بورس ایران

مهدی آزادواری*- آیین‌نامه سرمایه‌گذاری خارجی در بورس و بازارهای خارج از بورس که در تاریخ 29فروردین 1389 به تصویب هیات وزیران رسید، مجموعه‌ای از قوانین و ضوابط را برای تسهیل و نظارت بر سرمایه‌گذاری خارجی در بازارهای مالی ایران ارائه کرده است. این آیین‌نامه شامل شرایطی برای تملک سهام توسط اشخاص خارجی، نحوه درخواست مجوز برای معامله اوراق بهادار و سقف‌های سرمایه‌گذاری در بورس و بازارهای خارج از بورس است. طبق این آیین‌نامه، هر شخص حقوقی ثبت‌شده در ایران که بیش از 50‌درصد سهام آن متعلق به اشخاص خارجی باشد، مشمول این قوانین می‌شود. در صورتی که صندوق سرمایه‌گذاری با سرمایه متغیر، بیش از 50‌درصد سهام آن متعلق به اشخاص خارجی باشد و سهم اشخاص خارجی در سرمایه صندوق به 40‌درصد کاهش نیابد، صندوق همچنان به عنوان یک نهاد خارجی تلقی می‌شود. این قوانین برای تضمین این است که سرمایه‌گذاری‌های خارجی کنترل ‌شده و با نظارت دقیق انجام شود.
یکی از بخش‌های مهم این آیین‌نامه، شرایط مربوط به سرمایه‌گذاران خارجی راهبردی است. سرمایه‌گذار خارجی که قصد تملک بیش از 10‌درصد سهام یک شرکت پذیرفته‌شده در بورس یا خارج از بورس را دارد یا پس از تملک سهام، به عضویت هیات‌مدیره شرکت درآید، به عنوان سرمایه‌گذار خارجی راهبردی شناخته می‌شود. این دسته از سرمایه‌گذاران تحت محدودیت‌هایی قرار دارند، از جمله اینکه نمی‌توانند بدون مجوز سازمان بورس، سهام خریداری‌شده را برای مدت دو سال بفروشند، علاوه بر این، فروش سهام آنها مشمول مقررات خاصی به نام «معاملات عمده سهام» خواهد بود. در صورتی که به دلیل افزایش سرمایه شرکت،‌ درصد مالکیت آنها کاهش یابد و به کمتر از 10‌درصد برسد، قوانین سرمایه‌گذاری خارجی غیرراهبردی برای آنها اعمال می‌شود.
سرمایه‌گذاران خارجی غیرراهبردی نمی‌توانند بیش از 20‌درصد از سهام کل شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس یا بازار خارج از بورس را در اختیار داشته باشند. سهم هر سرمایه‌گذار خارجی در هر شرکت پذیرفته‌شده نیز نباید از 10‌درصد بیشتر باشد. اگر این محدودیت‌ها نقض شود، آن سرمایه‌گذار به عنوان سرمایه‌گذار خارجی راهبردی شناخته می‌شود و تحت شرایط ویژه‌ای قرار خواهد گرفت. برای مثال، آنها تا زمانی که مجوز سازمان را دریافت نکرده‌اند، نمی‌توانند سهام خود را بفروشند. سرمایه‌گذاران خارجی مجاز به افتتاح حساب‌های ارزی و ریالی در بانک‌های ایرانی هستند و می‌توانند ارز را به داخل کشور منتقل و آن را به ریال تبدیل کنند. انتقال سودهای نقدی و سرمایه‌های اولیه به خارج از ایران با رعایت مقررات ارزی کشور مجاز است. بانک مرکزی ایران موظف است معادل ارزی وجوه قابل انتقال را به نرخ رسمی یا بازار آزاد در اختیار سرمایه‌گذاران قرار دهد. در موارد خاص، به تشخیص بانک مرکزی ایران، این انتقال‌ها می‌تواند طی یک سال و به صورت اقساطی انجام شود.
علاوه بر این، آیین‌نامه سرمایه‌گذاری خارجی محدودیت‌هایی برای تملک اوراق بهادار دیگر، مانند اوراق مشارکت، در نظر گرفته است. سرمایه‌گذاران خارجی برای خرید این نوع اوراق باید مطابق با سقف‌های تعیین‌شده توسط شورا عمل کنند. در صورتی که سرمایه‌گذار خارجی یا ایرانی دارای سرمایه با منشأ خارجی قصد استفاده از تسهیلات برای نقل و انتقال سرمایه‌های خود به داخل یا خارج از ایران را داشته باشد، می‌تواند از مزایای پیش‌بینی‌شده در آیین‌نامه و قانون تشویق و حمایت سرمایه‌گذاری خارجی بهره‌مند شود. در نهایت، برخی از وظایف و اختیارات سازمان بورس ممکن است به نهادهای مختلف مانند بورس‌ها، بازارهای خارج از بورس، کانون‌ها، شرکت‌های سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه تفویض شود. در این صورت سازمان بورس موظف است بر عملکرد این نهادها نظارت کرده و اطمینان حاصل کند که آنها مطابق با قوانین و مقررات عمل می‌کنند.
* مشاور عالی مدیرعامل مرکز مالی ایران