مرز افغانستان، بیکاری و تحریم از عوامل گرایش به مواد مخدر

مصطفی کرمی- افزایش اعتیاد به مواد مخدر، تنوع و استعمال آسان بعضی از مواد، علل شیوع غیرطبیعی و پیامدهای بی‌شمار اعتیاد، آن را به یک بحران اجتماعی بزرگ در کشورمان تبدیل کرده است به ویژه اینکه این روند در چند سال اخیر و با توجه به بحران‌های اقتصادی در کشور تشدید شده است. با وجود اینکه آمارهای دقیقی در زمینه اعتیاد در ایران وجود ندارد در دو گزارش رویترز و اکونومیست سعی شده با استفاده از آمارهای رسمی میزان اعتیاد در ایران و دلایل ابتلا به جوانان ایرانی به آن توضیح داده شود.
رویترز در گزارشی با عنوان «ایران هر سال ۱۳۰ هزار معتاد جدید دارد» به نقل از اسماعیل احمدی‌مقدم بیان کرده سالانه ۱۳۰ هزار نفر به آمار معتادان در ایران اضافه می‌شود. در گزارش رویترز آمده بود که ۹۳۰ هزار نفر از جمعیت ۷۰ میلیونی ایران به هروئین و تریاک معتاد هستند و جمعیت کثیری نیز به سایر اقلام اعتیادآور و داروهای غیرمجاز. البته در یک دوره شش ساله از سال ۲۰۰۹ ایران موفق به استفاده از روش‌های پیشرو در ترک اعتیاد شد به طوری‌که بیش از ۵۰۰ هزار نفر در این پروسه، از دام اعتیاد رهایی یافتند.
در ادامه این گزارش آمده: ایران شاهراه ارتباطی افغانستان برای انتقال مواد مخدر به غرب است و افغانستان به تنهایی ۹۰ درصد تریاک جان را تولید می‌کند. براساس گزارش سازمان ملل متحد افغانستان با گردش مالی ۶۵ میلیارد دلاری در فروش تریاک بیش از ۱۵ میلیون معتاد را در ایران، روسیه و اروپای غربی تغذیه می‌کند که نیمی از مواد مخدر تولید شده در هر سال در کل جهان به آنها اختصاص می‌یابد. ایران یکی از اصلی‌ترین کشورهایی است که تریاک در آن به هروئین تبدیل می‌شود. البته براساس این گزارش ایران یکی از پیشروترین کشورها در برخورد سخت‌افزاری با قاچاقچیان بوده به طوری که بیش از ۳۷۰۰ نفر از نیروهای پلیس ایران در بحث مبارزه با مواد مخدر به وسیله قاچاقچیان کشته شده‌اند و دستگاه‌های ذی‌ربط تلاش‌های بی‌نظیری برای برخورد با قاچاقچیان مواد انجام داده‌اند.
مجله اکونومیست در تحلیلی دیگر با عنوان «مذهبی دیگر» سعی کرده نشان دهد چرا جوانان ایرانی در چند سال اخیر با سرعت بیشتری به دام مواد مخدر افتاده‌اند. داشتن مرزهای طولانی با کشور افغانستان به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده تریاک جهان یکی از اصلی‌ترین علل شیوع اعتیاد در ایران در چند سال اخیر است. براساس این گزارش نرخ رسمی بیکاری ۲۸ درصد و تورم ۴۲ درصدی به همراه تشدید تحریم‌های اقتصادی از سوی اروپا و آمریکا و ممنوعیت قانونی استفاده از الکل در ایران سایر علل شیوع اعتیاد در ایران هستند. در ادامه این گزارش آمده است براساس آمارهای رسمی ارایه شده توسط ایران، دو میلیون نفر از جمعیت ۷۵ میلیون نفری ایرانی معتاد هستند که این میزان معتاد ایران را در رده‌بندی جهانی در رتبه اول قرار داده است. (البته به نظر می‌رسد این رده‌بندی با در نظر گرفتن تناسب معتادات به جمعیت کشور بیان شده باشد) همچنین اضافه شده است که آمارهای غیررسمی گواه وجود بیش از دو میلیون معتاد در ایران هستند.
در این گزارش آمده است: «کراک ارزان، به شدت اعتیادآور و از مشتقات هروئین و منحصر در ایران است که در سکونتگاه‌های فقیرنشین و شهرهای بزرگ به شدت متداول است». یکی دیگر از مواد مخدر پرمصرف در ایران که در چند سال اخیر شیوع بی‌سابقه‌ای داشته است شیشه است. در ادامه این گزارش تاکید می‌شود که بسیاری از مردان فقیر و مایوس شده و بسیاری از زنان طبقه متوسط اصلی‌ترین مصرف‌کنندگان شیشه در ایران هستند. در ادامه این گزارش در مورد شیشه اضافه شده است: «براساس یک گزارش دوره‌هایی برای تدریس مردم برای تولید کریستال در خانه (فرمول ساخت) ارزشی معادل ۷۰ تا ۱۰۰ میلیون دلار دارد.»
در ادامه این گزارش نویسنده که گویا دروازه غار را از نزدیک دیده به توصیف مشاهدات میدانی خود می‌پردازد: «دروازه غار به عنوان بخش جنوبی بازار وسیع تهران، یکی از محروم‌ترین مناطق تهران است. دروازه‌غار به عنوان یک قلب و یک مخزن (برای مواد مخدر) در محاصره پارک‌های کهنه است؛ جایی از ازدحام زنان و مردانی که در گروه‌های مجزا در حال کشیدن شیشه در پایپ‌های شیشه‌ای یا استعمال آشکار هروئین و کراک هستند. مقامات بهداشت و درمان و مددکاران اجتماعی در منطقه شکایت دارند که در چند سال اخیر بودجه برای برنامه‌های بازسازی و توسعه، به لطف تحریم‌های منجمد شده است.»
در ادامه این گزارش آمده است: «با این وجود ایران برخی از سیاست‌های پیش رو در عرصه جهانی را نظیر استفاده از کلینیک‌های تخصصی برای ترک مواد مخدر، سازمان‌های خیریه برای مقابله با اعتیاد به مواد مخدر و برنامه‌هایی مبادلات آمپول برای پرداختن به این مشکل به کار گرفته است البته به صورت موازی با جدیت با فروشندگان موارد مخدر در ایران برخورد می‌شود چنان‌که در سه دهه گذشته صدها نفر از قاچاقچیان مواد مخدر در ایران به اشد مجازات رسیده‌اند و هزاران نفر از افسران پلیس در عملیات‌های مختلف مبارزه با مواد مخدر کشته شده‌اند.»
در ادامه گزارش تحلیلگر اکونومیست معتقد است تحریم‌های علیه ایران هم نقش تعیین‌کننده‌ای در بحران اقتصادی در ایران داشته و به طور غیرمستقیم از عوامل دخیل در اعتیاد به مواد مخدر در ایران محسوب می‌شود. وی در ادامه امیدوار است که حسن روحانی بتواند نسل جدید ایرانی را از دام اعتیاد برهاند: «اگر رییس‌جمهور جدید ایران، حسن روحانی بتواند وعده‌اش را به کاهش بیکاری جوانان و درمان ضعف اقتصادی ایران محقق نماید، شاید او بتواند از فرو افتادن نسل جوان ایرانی به دام اعتیاد جلوگیری کند.»