مروری بر تاریخچه پیدایش اجلاس جنبش عدم تعهد

گروه جهان – جنبش عدم تعهد موسوم به «نم» از کشورهایی تشکیل شده که خود را به طور رسمی متعهد یا علیه هیچ بلوک اصلی نمی‌دانند. نخستین تلاش برای ایجاد همگرایی میان کشورهایی که بعدها به غیرمتعهدها معروف شدند در سال ۱۹۵۵ در کنفرانس باندونگ در شهر باندونگ اندونزی انجام شد. جواهر لعل نهرو، جمال عبدالناصر و احمد سوکارنو روسای وقت حکومت کشورهای هند، مصر و اندونزی در این اجلاس اندیشه تشکیل چنین سازمانی را مطرح کردند چون این اتفاق کمی بعد از استقلال هند رخ می‌داد تحت تاثیر جهان‌بینی مهاتما گاندی نیز قرار داشت.
این جنبش در حال حاضر دارای ۱۲۰ عضو و ۱۷ عضو ناظر بوده است. در سال ۱۹۶۱ نخستین اجلاس سران غیرمتعهد با حضور یوسیپ بروز تیتو رهبر یوگسلاوی، قوام نکرومه رهبر غنا، جمال عبدالناصر رییس‌جمهور مصر، جواهر لعل نهرو نخست‌وزیر هند و احمد سوکارنو رهبر استقلال اندونزی در شهر بلگراد در کشور یوگسلاوی برگزار شد و این سازمان موجودیت خود را اعلام کرد.
بالاترین رکن جنبش اجلاس، سران است که هر سه سال در یکی از کشورهای عضو تشکیل می‌شود. علاوه بر آن می‏توان از اجلاس سالانه وزیران، اجلاس سالانه کارشناسان، اجلاس سالانه دفتر هماهنگی و نشست‏های تخصصی و دوره‏‌ای این جنبش نام برد. نشست‏های دوره‏‌ای جنبش در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد و نشست‏های آژانس‏ها و سازمان‏های تخصصی این سازمان نیز حایز اهمیت است.
بر اساس گزارش اکونیوز، نخستین اجلاس سران کشورهای غیرمتعهد در ششم سپتامبر ۱۹۶۱ در بلگراد تشکیل شد. بنا بر شرایطی که برای شناخت کشورهای غیرمتعهد تعیین شده بود از ۲۵ کشور برای شرکت در کنفرانس دعوت به عمل آمد و تاکید کنفرانس بیشتر بر حفظ صلح و امنیت جهانی و رفع اختلافات از طریق صلح و همکاری بین‌المللی بود.
دومین اجلاس سران کشورهای غیرمتعهد از پنجم تا دهم اکتبر در قاهره، پایتخت مصر تشکیل شد. در این کنفرانس سران ۴۷ کشور شرکت کرده بودند، هدف اصلی کنفرانس بررسی بحران‌های جهانی و چگونگی یافتن راهی جهت تامین و استقرار صلح بود. با آنکه قرار بود کنفرانس سران عدم تعهد هر سه سال یک بار تشکیل شود اما به علت اوضاع و احوال جهانی، سومین کنفرانس سران جنبش عدم تعهد شش سال بعد از اجلاس دوم، یعنی در سال ۱۹۷۰ (از هشتم تا دهم سپتامبر) در لوزاکا، پایتخت زامبیا با شرکت ۵۳ کشور عضو تشکیل شد، این کنفرانس ضمن پرداختن به مسایل مربوط به حفظ صلح و امنیت بین‌المللی بر ضرورت استقلال تمامی ملل به خصوص مستعمرات پرتغال در جنوب آفریقا تاکید کرد.
چهارمین اجلاس سران کشورهای غیرمتعهد از پنجم تا نهم سپتامبر ۱۹۷۳ در الجزیره تشکیل شد، شرکت‌کنندگان در این کنفرانس ۷۵ کشور بودند و مصوبات آن در زمینه مسایل سیاسی از جمله تبعیض نژادی در آفریقای جنوبی، رودزیا، کامبوج، کره، حقوق دریاها و مواد مخدر بود و در زمینه‌ مسایل اقتصادی به موضوعاتی چون روابط کشورهای پیشرفته و در حال توسعه، انتقال تکنولوژی و سیستم بین‌المللی مالی و پولی توجه داشت.
پنجمین کنفرانس سران کشورهای غیرمتعهد در کلمبو، پایتخت سریلانکا از تاریخ ۱۶ تا ۱۹ آگوست ۱۹۷۶ برگزار شد. ۸۶ کشور به عنوان عضو، ۹ کشور و ۱۲ سازمان بین‌المللی به عنوان ناظر و هفت کشور به عنوان مهمان در این کنفرانس شرکت داشتند. اختلاف‌نظرهایی که از قبل در جنبش عدم تعهد موجود بود از این کنفرانس شکل روشن‌تری به خود گرفت و به طور کلی کشورهای شرکت‌کننده به دو گروه تندرو یا مترقی و میانه‌رو یا معتدل تقسیم شدند.
ششمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد چهارم تا نهم سپتامبر در ‌هاوانا، پایتخت کوبا با حضور ۹۴ کشور عضو، ۲۰ کشور و سازمان ناظر و ۱۸ کشور و سازمان مهمان در حالی که چند ماه بیشتر از پیروزی انقلاب اسلامی نگذشته بود برگزار شد، مراحل نهایی عضویت جمهوری اسلامی ایران در جنبش پایان یافت و جمهوری اسلامی ایران رسما به عضویت این جنبش درآمد. در این اجلاس موضوعاتی همچون اوضاع در خاورمیانه، پیشنهاد اخراج مصر از جنبش (به خاطر امضای قرارداد صلح کمپ دیوید با اسراییل)، عضویت کامبوج و اوضاع اقتصادی بین‌المللی مورد بحث قرار گرفت. در اجلاس‌هاوانا، پیشنهاد عراق برای میزبانی اجلاس هفتم سران، یعنی بعد از کوبا مورد تصویب قرار گرفت. هفتمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد از ۷ تا ۱۱ مارس ۱۹۸۳ در دهلی‌نو پایتخت هند با حضور ۱۰۰ کشور عضو، ۱۵ کشور و سازمان ناظر و ۲۵ کشور و سازمان مهمان برگزار شد.
هشتمین اجلاس سران این جنبش، یکم تا ششم سپتامبر ۱۹۸۶ در حراره پایتخت زیمبابوه با حضور ۱۰۱ کشور آغاز به کار کرد، این اجلاس با حضور مقام معظم رهبری، ریاست‌جمهوری وقت در حالی که خانم ایندریا گاندی ریاست اجلاس را به عهده داشت، برگزار شد. یکی از بحث‌‌برانگیزترین موضوعات مطرح شده در این اجلاس مساله جنگ ایران و عراق بود.
نهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد، ۴ تا ۷ سپتامبر ۱۹۸۹ در بلگراد و با حضور ۱۰۲ کشور برگزار شد، این دومین بار بود که ریاست اجلاس سران عدم تعهد به یوگسلاوی می‌رسید. برگزاری این اجلاس مصادف بود با تحولات عمده در نظام دو قطبی جهان و از بین رفتن جنگ سرد. با توجه به وضعیت جدید، اعضای جنبش درخصوص نحوه اداره و ادامه کار آن دچار اختلاف شده بودند.
دهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد، یکم تا ششم سپتامبر ۱۹۹۲ در جاکارتا پایتخت اندونزی با حضور ۱۰۸ کشور آغاز به کار کرد. مهم‌ترین موضوع بحث در این اجلاسموضوع تغییر نظام حاکم بر روابط بین‌الملل و چگونگی برخورد جنبش با آن بود. نتیجه مباحث یادشده حاکی از آن بود که جنبش عدم تعهد نه تنها موفق به حفظ هویت و ماهیت خویش شده بلکه با گذار از این دوره بحرانی آماده رویارویی و مواجهه با چالش‌های جدید در جهان شده است. مهم‌ترین مسایل منطقه‌ای مطرح شده در این اجلاس عبارت بودند از: مسایل مربوط به آسیای جنوب شرقی، افغانستان، درگیری اعراب و اسراییل، لبنان، بوسنی و هرزگوین، آفریقای جنوبی، قاچاق مواد مخدر، تروریسم، استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌‌ای، همکاری بین‌المللی اقتصادی برای توسعه محیط‌زیست.
یازدهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد از تاریخ ۱۴ تا ۲۰ اکتبر ۱۹۹۵ در شهر کارتاهنا در کلمبیا با حضور ۱۰۹ کشور برگزار شد. دوازدهمین اجلاس نیز از تاریخ ۲۹ آگوست تا سوم سپتامبر ۱۹۹۸ در شهر دوربان آفریقای جنوبی با حضور ۱۱۴ کشور به ریاست نلسون ماندلا برگزار شد. در این اجلاس بلاروس به عنوان عضو جدید جنبش عدم تعهد پذیرفته شد. مهم‌ترین موضوعاتی که در این اجلاس مورد بررسی قرار گرفت و در بیانیه‌ نهادی گنجانده شد، عبارت بود از: نقش جنبش عدم تعهد، گفت‌وگوی بین تمدن‌ها، تجدید ساختار سازمان ملل، وضعیت مالی سازمان ملل، تروریسم، بدهی‌های خارجی، محیط‌زیست و توسعه، علوم و تکنولوژی، همکاری‌های جنوب، کشورهای کمتر توسعه یافته، نژادپرستی، تبعیض نژادی و مواد مخدر.
سیزدهمین اجلاس سران این جنبش از تاریخ ۲۰ تا ۲۵ فوریه ۲۰۰۳ در شهر کوالالامپور مالزی با حضور ۱۶ کشور برگزار شد. با انصراف بنگلادش که در اجلاس قبلی به عنوان میزبان اجلاس بعدی انتخاب شد و سپس انصراف اردن از برگزاری اجلاس سران، اجلاس مزبور در مالزی برگزار شد. این اجلاس نخستین اجلاس سران عدم تعهد بعد از واقعه یازدهم سپتامبر بود بنابراین موضوع تروریسم به یکی از مباحث عمده اجلاس سیزدهم تبدیل شد.
چهاردهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد نیز از تاریخ ۱۲ تا ۱۶ سپتامبر ۲۰۰۶ در‌هاوانا پایتخت کوبا با حضور ۵۸ کشور در سطح سران برگزار شد. پیش از برگزاری اجلاس چهاردهم سران در کوبا، اجلاس وزرای امورخارجه دفتر هماهنگی عدم تعهد در کوالالامپور و به ریاست کشور مالزی به‌عنوان رییس اجلاس سیزدهم در خردادماه ۱۳۸۵ (‌می ۲۰۰۶) برگزار شد.
پانزدهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد ۱۱ تا ۱۶ جولای ۲۰۰۹ در شرم‌الشیخ مصر با حضور ۱۰۷ کشور از ۱۱۸ کشور عضو و هفت عضو سازمان بین‌المللی و منطقه‌ای به عنوان ناظر و ۲۹ کشور و ۱۴ سازمان بین‌المللی و منطقه‌ای به عنوان مهمان برگزار شد، از این میان ۴۰ کشور در سطح رییس کشور و نخست‌وزیر و معاون رییس‌جمهور شرکت کردند. این اجلاس به درخواست آرژانتین و شورای صلح جهانی برای عضویت ناظر در جنبش عدم تعهد پاسخ مثبت داد. در پانزدهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد در شرم الشیخ مصر پیشنهاد ایران برای میزبانی شانزدهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد برای سال ۱۳۹۱ به تصویب رسید.