مرور جایگاه خودروسازی در بازارهای خارجی

معاون اول رییس‌جمهور در نشستی که با شورای معاونان وزارت صمت داشت، دستوراتی برای صنعت خودروسازی کشور داده که قابل تامل است.
به گزارش مهر، محمدرضا عارف در این جلسه گفته است، «در صنعت خودرو باید جدی‌تر باشیم، ما در این بخش خوب پیش نرفته‌ایم اما اگر می‌خواهیم موفق شویم باید شرایط رقابتی ایجاد شود. بررسی کنید با چه راهبردی و با تولید چه خودرویی می‌توانیم به موفقیت برسیم، در گذشته در آسیای میانه طرفداران خودروی ما زیاد بود و حتی دفاتری در آسیای میانه تشکیل شد و قرار بود در آنجا خودرو مونتاژ کنیم اما بررسی کنید که نتیجه آن، چه شد و بعد از آن برای ایجاد شرایط رقابتی قدم بردارید.»
تاکیدی که عارف بر رقابتی کردن صنعت خودرو دارد در واقع موضوعی است که سال‌هاست از سوی کارشناسان و دولتمردان از تریبون‌های مختلف اعلام شده اما تاکنون نه‌تنها در این بخش به نتیجه ملموسی نرسیده‌ایم بلکه وضعیت مونتاژ خودروهای ایرانی در سایت‌های خارجی نیز چنگی به دل نمی‌زد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد، شرکت‌های خودروساز ایرانی تاکنون در کشورهایی نظیر جمهوری آذربایجان، بلاروس، ونزوئلا، سنگال و سوریه سایت‌هایی برای تولید خودروهایی مانند سمند و سورن داشته‌اند که البته هر کدام به دلایلی توسعه نیافتند.
به‌عنوان نمونه منوچهر منطقی، مدیرعامل وقت ایران‌خودرو، طی مصاحبه‌ای در سال۱۳۸۵ گفته بود: ایران‌خودرو قصد دارد تا سال۲۰۱۰ میلادی خطوط تولید سمند در بلاروس، مصر، سنگال، چین، ونزوئلا و جمهوری آذربایجان را راه‌اندازی کند و به ظرفیت مناسبی برسد؛ البته تولید سمند در آذربایجان آغاز راه است.
قرار بر این بوده که ۲۰‌درصد از خودروهای تولیدی کارخانه آذربایجان به کشورهای دیگر صادر شود و سالانه حدود ۱۰‌هزار دستگاه خودرو، در چهار مدل دنا، رانا، سورن و سمند در این کارخانه تولید شوند که اکنون با گذشت بیش از 1۵سال تنها خط تولید آذربایجان، آن‌هم به‌صورت نیمه‌کاره باقی مانده است.
آذرماه۱۳۸۸، احمدی‌نژاد، رییس‌جمهور وقت طی سفری به سنگال اعلام کرد که به زودی کارخانه تولید خودرو در سنگال به خط تولید بدنه و رنگ هم مجهز خواهد شد و ایران یک کارخانه کامل تولید خودروسازی در داکار خواهد داشت.
با این حال شواهد نشان داد که به‌دلیل اقتصادی نبودن تولید در این کشور، پروژه تولید خودرو در سنگال با شکست مواجه شد.
طی یکی، دو سال گذشته خودروهایی همچون تارا از بازار روسیه سر در آوردند که تعداد آنها بسیار محدود بود. ایران‌خودرو برخی از این محصولات را نیز به ونزوئلا صادر کرد که اقتصادی‌بودن این صادرات با توجه به مسافت ایران و ونزوئلا در‌ هاله‌ای از ابهام است.
صادرات خودرو در بن‌بست!
بررسی وضعیت صادرات خودروهای داخلی نیز نشان می‌دهد صادرات این کالا در سال۱۳۷۶ چیزی حدود ۱۰‌میلیون دلار بوده است که این رقم در سال۱۳۷۹ تا سال۱۳۸۹ به حدود ۶۰‌میلیون دلار رسیده است. رقم صادرات خودرو در سال۱۳۸۹ به ۴۸۰‌میلیون دلار افزایش یافت و طولی نکشید که روند صادرات خودرو نزولی شد. این وضعیت ادامه داشت به‌طوری‌که در سال۱۳۹۰ این رقم به ۴۱۰‌میلیون دلار و در سال۹۱ به ۳۶۰‌میلیون دلار رسید. از سال۱۳۹۲ و ۱۳۹۳ میزان ۲۰۰‌میلیون دلار خودرو صادر شد و این رقم در سال‌های ۹۵ تا ۹۷ بین ۱۰۰ تا ۱۲۰‌میلیون دلار در نوسان بود.
به‌دلیل خروج آمریکا از برجام و وضع تحریم‌های جدید، صادرات خودرو با سنگی بزرگ مواجه شد به‌طوری‌که این رقم در سال۱۴۰۰ به حدود ۷۰‌میلیون دلار رسید و با افتی قابل‌توجه روبه‌رو شد.
در سال۱۴۰۲ نیز وضعیت صادرات چندان امیدبخش نبود؛ طبق آمار شرکت ایران‌خودرو و سایپا در سال‌۱۴۰۲ به ترتیب، ۲‌هزار و ۱۳۹ دستگاه و ۳‌هزار و ۲۲۰ دستگاه خودرو صادر کرده‌اند که ارزش دلاری صادرات محصولات ایران‌خودرو ۱۵‌میلیون و ۱۰۶‌هزار و ۱۷۸دلار و ارزش دلاری صادرات سایپا نیز ۱۸‌میلیون و ۸۹۰‌هزار و ۶۴۶ دلار بوده است.
ایران‌خودرو در سال۱۴۰۲ خودروهای تولیدی خود را به کشورهای عراق (۷۸۰دستگاه)، سنگال (۵۲۰‌دستگاه)، آذربایجان (۶۲۴دستگاه) و (۲۱۵دستگاه) به سایر کشورها صادر کرده است.
شرکت سایپا نیز موفق به صدور خودروهای تولیدی به کشورهای عراق (1۶۸۰دستگاه)، پاکستان (۵۱۰دستگاه)، ونزوئلا (۱۰۰۰دستگاه)و (30دستگاه) به سایر کشورها شده است.
این دو خودروساز در سال۱۴۰۲، علاوه‌بر خودرو به ارزش ۱۴‌میلیون و ۱۲۳‌هزار و ۴۲۲ دلار قطعه نیز صادرات داشته‌اند.
گفتنی است طی دو دهه گذشته اسپانیا، امارات، آذربایجان، آلمان، تایوان، ترکیه، الجزایر، جیبوتی، چین، ساحل عاج، سوریه، تونس، عراق و هنگ‌کنک عمده مقاصد صادرات خودورهای ایرانی بودند که صادرات به برخی از آنها به حالت تعلیق درآمد.
اگر معاون اول رییس‌جمهور بر رونق بازارهای هدف خارجی صنعت خودروسازی تاکید دارد باید سازوکاری را فراهم کند و البته برنامه‌ریزی مدونی در دولت داشته باشد تا زمینه برای رشد صادرات و البته مونتاژ خودروهای ایرانی در سایت‌های خارجی فراهم شود.
در این بین آنطورکه کارشناسان تاکید دارند یکی از اصلی‌ترین راه‌ها برای افزایش صادرات اولا افزایش کیفیت خودروهای تولیدی و ثانیا متناسب‌سازی قیمت محصولات برای تامین بازار خارجی است. بنابراین محوریت برنامه‌های وزارت صمت باید حول این دو موضوع باشد.
چه‌بسا در دوره رضا فاطمی امین، وزیر پیشین صمت قرار بود برنامه‌ای برای صادرات خودرو در یک بازه زمانی چهارساله تدوین شود؛ او وعده داده بود که «از سال۱۴۰۲ اقدامات لازم را برای صادرات خودرو آغاز می‌کنیم» که البته این وعده به سرانجام نرسید.
نکته دیگری که عارف بر آن تاکید کرده رقابتی‌کردن بازار خودرو است.